ORZECZNICTWO - SAS 3 / 2012

Rozstrzygnięcie zagadnienia: „Uchwała o zamiarze likwidacji szkoły i uchwała o likwidacji szkoły, podjęte na podstawie art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 ze zm.), są aktami prawnymi podejmowanymi w sprawie objętej opiniowaniem przez odpowiednie władze statutowe związku zawodowego stosownie do przepisu art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r., Nr 79, poz. 854 ze zm.), z tym że przedstawienie do zaopiniowania projektu jednej z nich oznacza dopełnienie obowiązku, o którym mowa w art. 19 ust. 2.”

Rozstrzygając powołaną wątpliwość Naczelny Sąd Administracyjny zauważył, że obie uchwały: o zamiarze likwidacji szkoły i o jej likwidacji mają jeden przedmiot i brak jest uzasadnienia dla nadawania im - na gruncie obecnego brzmienia art. 19 ustawy o związkach zawodowych - innego, węższego znaczenia. W związku z tym, że przedmiotem obu uchwał jest kwestia likwidacji konkretnej szkoły, to ta likwidacja musi być uznana za „sprawę” objętą wymogiem zasięgnięcia opinii związków zawodowych. W ocenie NSA jeśli zostanie przekazany do zaopiniowania właściwym statutowym władzom związków zawodowych projekt uchwały o zamiarze likwidacji szkoły, to należy to uznać za spełnienie przez organ samorządu terytorialnego obowiązku, o którym mowa w art. 19 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych. W tej sytuacji organ nie musi już przedstawiać do zaopiniowania kolejnego projektu uchwały o likwidacji szkoły, dotyczącego tej samej „sprawy”. NSA zwrócił uwagę, że poddanie opiniowaniu projektu uchwały intencyjnej jest o tyle istotne, że na tym etapie postępowania negatywna opinia związków zawodowych może mieć zdecydowanie większe znaczenie, niż na etapie późniejszym, czyli podejmowania uchwały o likwidacji szkoły. Natomiast w sytuacji, gdy nie dopełniono obowiązku przedstawienia do zaopiniowania projektu uchwały o zamiarze likwidacji, to konieczne jest przekazanie do zaopiniowania projektu uchwały o likwidacji szkoły. NSA podniósł, że organ samorządu terytorialnego może zasięgnąć opinii także w odniesieniu do kolejnej uchwały w tym samym przedmiocie, ale prawny obowiązek będzie spełniony już z chwilą przekazania do zaopiniowania projektu wcześniejszej uchwały.

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

ZAMÓWIENIA PUBLICZNE - SAS 3 / 2012

Na gruncie ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku Prawo zamówień publicznych, zasada równości stron w stosunkach cywilnoprawnych doznaje znacznego osłabienia. Zamawiający, jako prowadzący postępowanie, kierując się zasadami celowego i racjonalnego wydatkowania środków publicznych wykorzystują swoją mocną pozycję w kształtowaniu praw i obowiązków stron w umowie.

Prawo zamówień publicznych odwołuje się w swoich przepisach do Kodeksu cywilnego (art.  14 i art. 139 ust. 1 ustawy pzp), który hołduje zasadom swobody umów i równości stron stosunku cywilnoprawnego. Zastosowanie przepisów Kodeksu cywilnego może jednakże nastąpić w takim zakresie, w jakim nie pozostają one w sprzeczności z przepisami Prawa zamówień publicznych. Co istotne, to na zamawiającym spoczywa obowiązek prawidłowego sporządzenia Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia, w tym istotnych postanowień przyszłej umowy. W praktyce najczęściej zamawiający sporządzają projekt umowy, który stanowi integralną część Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia. Oprócz obowiązków należytego sporządzenia dokumentacji przetargowej, w tym istotnych postanowień umowy, na zamawiającym spoczywają pewne uprawnienia z tym związane. Wśród nich należy wskazać możliwość korzystnego ukształtowania postanowień przyszłej umowy. Nie należy jednakże traktować powyższego tylko w kategorii uprawnienia, gdyż to na Zamawiającym spoczywają obowiązki w zakresie gospodarowania środkami publicznymi, co pociąga za sobą konieczność dbałości o prawidłowe i pełne zabezpieczenie realizacji zamówienia.

WYSOKIE KARY UMOWNE

Powyższym celom służą przede wszystkim postanowienia umów odnoszące się do kar umownych i uprawnień do rozwiązania kontraktu. Nader często są one kwestionowane przez wykonawców, którzy powołują się na argumenty, iż takie ukształtowanie kontraktu, który bardziej zabezpiecza zamawiającego niż wykonawcę, prowadzi do naruszenia zasady równości stron stosunku cywilnoprawnego. O ile można uznać rację wykonawców, którzy mają słuszne obawy przed dotkliwą odpowiedzialnością związaną z naruszeniem swoich zobowiązań, to należy mieć również na uwadze konieczność zapewnienia prawidłowego i terminowego zrealizowania kontraktu. 

W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, iż specyfika Prawa zamówień publicznych i zasad wydatkowania środków publicznych wymusza przyznanie zamawiającemu znacznej swobody w kształtowaniu umowy, która zbliżona jest do umów adhezyjnych (wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 18 marca 2011 roku, sygn. akt KIO 461/11). Ponadto należy mieć na uwadze, iż istotą kar umownych jest przede wszystkim dolegliwość finansowa, która ma motywować wykonawcę do terminowej i należytej realizacji umowy. Ponadto nie bez znaczenia jest fakt, iż Kodeks cywilny zawiera instytucję miarkowania kary umownej (art. 484 § 2 Kodeksu cywilnego), co pozwala niwelować rażąco wysokie kary zastrzeżone przez zamawiającego. 

Na marginesie należy zwrócić uwagę, iż wykonawcy często próbują kwestionować wysokość kar umownych, korzystając ze środków ochrony prawnej przewidzianych ustawą Prawo zamówień publicznych. Tymczasem ewentualne spory związane z rażąco wysokimi karami umownymi objęte są kognicją Sądów Powszechnych i powinny być rozpatrywane na wypadek braku porozumienia stron w tej kwestii na etapie realizacji kontraktu, a nie na etapie prowadzenia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.

Podobnie sprawa wygląda w przypadku postanowień dotyczących odstąpienia lub rozwiązania umowy. Są to kwestie poddające się co do zasady regulacji Kodeksu cywilnego, gdyż Prawo zamówień publicznych, poza nielicznymi wyjątkami (np. art. 145 ustawy pzp), nie nakłada obowiązków w tym zakresie. Jeżeli wykonawca ma wątpliwości w tym zakresie, to właściwym organem do ich rozstrzygania jest Sąd Powszechny, i to dopiero w sytuacji powstania faktycznego sporu na etapie realizacji zamówienia. Warto o tym pamiętać składając ofertę, gdyż pozwala to uniknąć niepotrzebnych kosztów związanych z korzystaniem ze środków prawnych przewidzianych ustawą Prawo zamówień publicznych.

Łukasz Mackiewicz

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

ZAMÓWIENIA PUBLICZNE - SAS 3 / 2012

Zamawiający nie może dzielić zamówienia na roboty budowlane tak, aby każde ze zleceń nie przekraczało równowartości 14.000 E . W związku z zakazem dzielenia zamówienia publicznego nie jest możliwe oddzielne zlecanie robót budowlanych, remontowych i modernizacyjnych w ramach jednego obiektu budowlanego.

Przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych, zgodnie z art. 4 pkt. 8 tej ustawy, nie mają zastosowania do zamówień, których wartość nie przekracza równowartości 14.000 € tj. 56.274,40 zł netto. Powyższe wyłączenie nie oznacza jednak, że zamawiający ma pełną swobodę w wyborze wykonawcy robót budowlanych. Nadal bowiem zamawiający zobowiązany jest do przestrzegania norm prawnych wynikających zarówno z ustawy Prawo budowlane jak i innych przepisów odnoszących się do realizacji inwestycji budowlanych. Należy również pamiętać, że zamówienia do 14.000 € to nadal zamówienia publiczne opłacane ze środków publicznych, co oznacza, że powinny być udzielane w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów.

USTALANIE WARTOŚCI ZAMÓWIENIA NA ROBOTY BUDOWLANE

Zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy Prawo zamówień publicznych wartość zamówienia na roboty budowlane ustala się na podstawie: 

  • kosztorysu inwestorskiego sporządzanego na etapie opracowania dokumentacji projektowej albo na podstawie planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym, jeżeli przedmiotem zamówienia jest wykonanie robót budowlanych w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane;
  • planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym, jeżeli przedmiotem zamówienia jest zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane.

W przypadku zamówień, których wartość jest niższa niż równowartość 14.000 € nie ma obligatoryjnie obowiązującego przepisu wymuszającego na zamawiającym, aby w przypadku robót budowlanych stosował wyżej wskazane zasady ustalania wartości szacunkowej zamówienia na roboty budowlane. Jednak uwzględniając zasady racjonalnego i należycie udokumentowanego wydatkowania środków publicznych, jakie pośrednio wynikają z ustawy o finansach publicznych wydaje się zasadnym, aby w przypadku robót budowlanych również o wartości mniejszej niż 56.274,40 zł, wartość kosztorysową robót ustalać na podstawie kosztorysu inwestorskiego sporządzonego z poszanowaniem wyżej wskazanych zasad.
Zamawiający w odniesieniu do robót budowlanych, które realizowane są w ramach jednego obiektu budowlanego (pojęcie obiektu budowlanego jest zdefiniowane w ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane - Dz. U. z 2006 r. Nr 156 poz. 1118 z późn. zm.) musi pamiętać o zakazie dzielenia zamówienia, jaki wynika z art. 32 ust. 2 ustawy Prawo zamówień publicznych.

JEDNAK PRZETARG
W konsekwencji, jeżeli w jednym obiekcie budowlanym prowadzone są różne roboty budowlane zamawiający musi liczyć się, w przypadku gdy ich wartość przekracza równowartość 14.000 €, z koniecznością przeprowadzenia przetargu, pomimo że branże, w jakich prowadzone są prace, są zgoła odmienne np. elektryczne, ogólnobudowlane, sanitarne.

W przeciwnym wypadku należy liczyć się z możliwością postawienia zarzutu dzielenia zamówienia.

Edyta Partyn

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

ZAMÓWIENIA PUBLICZNE - SAS 3 / 2012

Prowadząc postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego szereg zamawiających wymaga, poprzez zapisy specyfikacji istotnych warunków zamówienia, aby wykonawcy dołączali do składanej oferty między innymi zaparafowany wzór umowy, stanowiący uprzednio załącznik do specyfikacji. Tymczasem takie żądanie może doprowadzić do konieczności odrzucenia oferty, w której warunki realizacji zamówienia są najkorzystniejsze spośród złożonych ofert.

Realizując wymogi zawarte w art. 36 ust. 1 pkt. 16 ustawy Prawo zamówień publicznych, zamawiający załączają do treści specyfikacji istotnych warunków zamówienia istotne dla stron postanowienia, które zostaną wprowadzone do treści zawieranej umowy w sprawie zamówienia publicznego, ogólne warunki umowy albo wzór umowy, jeżeli zamawiający wymaga od wykonawcy, aby zawarł z nim umowę w sprawie zamówienia publicznego na takich warunkach. Niestety część zamawiających wymaga, aby wykonawca składając ofertę załączył zaparafowany przez osoby upoważnione do reprezentacji wykonawcy tekst umowy, uprzednio stanowiący załącznik do specyfikacji.

Tymczasem określenie takiego wymogu jest:

  • po pierwsze - nieuzasadnione i sprzeczne z treścią art. 25 ustawy Prawo zamówień publicznych,
  • po drugie – obarczone dużym ryzykiem związanym z brakiem możliwości zastosowania art. 26 ust. 3 ustawy PZP w przypadku, gdy zaparafowana umowa nie zostanie załączona do składanej oferty przetargowej.

Odnosząc się do braku podstaw formalnych umożliwiających żądanie zaparafowanego wzoru umowy jako załącznika do treści SIWZ wskazać należy, iż zgodnie z treścią art. 25 ust. 1 ustawy Prawo zamówień publicznych w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego zamawiający może żądać od wykonawcy wyłącznie oświadczeń lub dokumentów niezbędnych do przeprowadzenia postępowania, a potwierdzających spełnianie warunków udziału w postępowaniu lub wymagań dotyczących zamawianych dostaw, usług lub robót budowlanych.
Katalog dokumentów, jakich zamawiający może żądać na potwierdzenie wyżej wskazanych wymagań, został określony w Rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia
30 grudnia 2009 r. w sprawie rodzajów dokumentów, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy oraz form, w jakich te dokumenty mogą być składane (Dz. U. z 2009 r. Nr 226 poz. 1817).

BEZ PARAFOWANEGO WZORU UMOWY

Obowiązujące przepisy nie dają zamawiającemu podstaw do wymagania od wykonawców załączenia do oferty zaparafowanego wzoru umowy (również oświadczenie o akceptacji treści warunków umowy nie mieści się w katalogu zawartych w rozporządzeniu dokumentów).

Zaparafowany wzór umowy nie potwierdza zgodności opisu przedmiotu zamówienia, zawartego w specyfikacji istotnych warunków zamówienia, z treścią oferty.
Tego rodzaju potwierdzenie wynika z innych dokumentów załączonych do oferty np. opisu parametrów oferowanych urządzeń, kart katalogowych, oświadczeń wykonawcy o realizacji usługi zgodnie z wymogami itp.

Ponieważ zaparafowany wzór umowy, jako dokument załączony do oferty, nie potwierdza warunków udziału w postępowaniu oraz spełniania przez oferowane dostawy, usługi lub roboty budowlane wymagań określonych przez zamawiającego, w przypadku jego braku zamawiający nie może skorzystać z dyspozycji art. 26 ust. 3 ustawy Prawo zamówień publicznych i wezwać wykonawcę do uzupełnienia braku wymaganego dokumentu.

W konsekwencji brak zaparafowanego wzoru umowy może doprowadzić do konieczności odrzucenia oferty, która merytorycznie spełnia wszystkie wymagania specyfikacji, a wykonawca spełnia warunki udziału w przetargu. 

Marek Okniński

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

PRAWO PRACY - SAS 3 / 2012

PYTANIE WÓJTA GMINY:

Czy praca na stanowisku kierowcy autobusu szkolnego (gimbusa) w pełnym wymiarze czasu pracy jest pracą wykonywaną w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656, z późn. zm.)?

W myśl art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych z dnia 19 grudnia 2008 r. - Dz. U. Nr 237, poz. 1656 ze zm. (dalej uem), prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

  • urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;
  • ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;
  • osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;
  • ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;
  • przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;
  • po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;
  • nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Wymienione w pkt 5 wyżej cyt. art. 4 prace w szczególnych warunkach oraz prace o szczególnym charakterze zostały zdefiniowane w przepisach art. 3 uem.

CZYNNIKI RYZYKA

Czynniki ryzyka, o których mowa wyżej, są związane z następującymi rodzajami prac:

1. w szczególnych warunkach determinowanych siłami natury:
a) prace pod ziemią,
b) prace na wodzie,
c) prace pod wodą,
d) prace w powietrzu;

2. w szczególnych warunkach determinowanych procesami technologicznymi:

a) prace w warunkach gorącego mikroklimatu (prace wykonywane w pomieszczeniach, w których wartość wskaźnika obciążenia termicznego WBGT wynosi 28°C i powyżej, przy wartości tempa metabolizmu pracownika powyżej 130 W/m2); 
b) prace w warunkach zimnego mikroklimatu (prace wykonywane w pomieszczeniach o temperaturze powietrza poniżej 0°C);
c) bardzo ciężkie prace fizyczne (prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 8.400 kJ, a u kobiet - powyżej 4.600 kJ);
d) prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego;
e) ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała, przy czym ciężkie prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 6.300 kJ, a u kobiet - powyżej 4.200 kJ, a prace w wymuszonej pozycji ciała to prace wymagające znacznego pochylenia i (lub) skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kG dla mężczyzn i 5 kG dla kobiet (wg metody OWAS pozycja kategorii 4) przez co najmniej 50 % zmiany roboczej (art. 3 ust. 1 i 2 uem).

PRACA O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE

Natomiast prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy (art. 3 ust. 3 uem).

PRACA W SZCZEGÓLNYCH WARUNKACH
Prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy.

Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, odpowiednio prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze (art. 3 ust. 4 i 5 uem).

WYROK WSA

Przedstawione pytanie dotyczy kierowcy autobusu szkolnego (gimbusa) zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy. W tym miejscu warto wskazać na wyrok z dnia 6 października 2010 r., sygn. akt II SA/Bd 838/10 (publ. LEX nr 688042), w którym Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy podkreślił, że definicje zawarte w art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych z 2008 r. mają charakter ogólny. Szczególny wykaz prac uznanych w świetle ww. ustawy zawierają odpowiednio załączniki nr 1 i 2 do ustawy. Właśnie te szczegółowe uregulowania powinny być punktem odniesienia do określenia, czy w danym przypadku mamy do czynienia z pracą w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. 

SZCZEGÓLNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Nie ulega wątpliwości, że praca kierowcy gimbusa (autobusu szkolnego) wymaga szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej. Jest to też praca wykonywana na drogach publicznych, o których mowa w ustawie z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r., Nr 19, poz. 115 ze zm.). Jeśli zatem praca na tym stanowisku jest wykonywana w pełnym wymiarze czasu pracy (a nie doraźnie), należy do podstawowych obowiązków pracowniczych, to nie ma żadnych podstaw by traktować ją inaczej niż pracę kierowcy innego środka transportu publicznego.

W niniejszej sprawie tym punktem odniesienia jest pozycja 8 załącznika nr 2 do uem, stanowiącego wykaz prac o szczególnym charakterze, pod którą to pozycją wymieniono prace kierowców autobusów, trolejbusów oraz motorniczych tramwajów w transporcie publicznym. 
Zakwalifikowanie pracy kierowcy gimbusa jako pracy o szczególnym charakterze znajduje potwierdzenie w Wyjaśnieniach dotyczących niektórych rodzajów prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, udzielonych w związku z zapytaniami ubezpieczonych i płatników składek, opublikowanych w dniu 18 maja 2010 r. na stronach www.emeryturypomostowe.gov.pl Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Otóż w ww. Wyjaśnieniach w odniesieniu do poz. 8 załącznika nr 2 do uem wskazano m.in., iż:
„Prace kierowcy autobusu związane z przewozem dzieci szkolnych wg określonego harmonogramu spełniają kryteria zaliczenia ich do prac o szczególnym charakterze, określonych w pkt 8 zał. nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych (jako dotyczące kierowcy autobusu w transporcie publicznym). Spełnione są bowiem w tym przypadku warunki zawarte w definicji pracy o szczególnym charakterze, zgodnie z którą jest to praca wymagająca szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, której możliwości należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób (w tym przypadku dzieci szkolnych), zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się.”

Monika Mikucka

Podstawa prawna: 
– Art. 3, art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. ustawy o emeryturach pomostowych - Dz. U. Nr 237, poz. 1656 ze zm. oraz pozycja 8 załącznika nr 2 do tej ustawy

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

PRAWO PRACY - SAS 3 / 2012

PYTANIE PODINSPEKTORA DS. OBSŁUGI MIESZKAŃCÓW I KADR

Czy praca poza normalnymi godzinami czasu pracy zastępcy wójta, sekretarza, skarbnika i zastępcy kierownika USC związana m.in. z obowiązkowym uczestniczeniem w obradach sesji i komisji rady gminy odbywającymi się w godzinach popołudniowych (np. od 14.00 do 18.00) stanowi pracę w godzinach nadliczbowych i czy w zamian za to ww. pracownikom na kierowniczych stanowiskach urzędniczych należy się czas wolny lub wynagrodzenie? Czy zastosowanie mają tu przepisy Uops czy Kp (np. art. 1514 Kp)?

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

W związku z tym, iż ustawa o pracownikach samorządowych reguluje tylko sprawę godzin nadliczbowych (art. 42) pracowników samorządowych nie zaś kadry kierowniczej, to w stosunku do zastępcy wójta, sekretarza, skarbnika i zastępcy kierownika USC ma zastosowanie artykuł 43 pkt. 1 ustawy o pracownikach samorządowych („W sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu pracy”).

W Kodeksie pracy spośród osób złączonych z pracodawcą stosunkiem pracy wyodrębniono pewną grupę pracowników ze względu na zajmowanie przez nich szczególnych stanowisk w strukturze zakładu pracy. Chodzi tutaj o dwie grupy osób: 

  • pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy, czyli (zgodnie z definicją z art. 128 § 2 pkt. 2 Kodeksu pracy) pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych, 
  • kierowników wyodrębnionych komórek organizacyjnych zakładu pracy – są to osoby, które kierują pracą w jakiś sposób wyodrębnionego zespołu pracowników.

Osoby należące do kierownictwa (obie wskazane wyżej grupy) wykonują w razie konieczności pracę poza normalnymi godzinami pracy bez prawa do wynagrodzenia i dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 1514 § 1 Kodeksu. pracy). Czas pracy ponad ustaloną normę nie jest w stosunku do nich w ogóle opłacany. Ustawodawca wychodzi bowiem z założenia, iż z zajmowaniem pewnych stanowisk wiąże się większa odpowiedzialność i dyspozycyjność, które są już zrekompensowane wyższym wynagrodzeniem zasadniczym, oraz np. dodatkami funkcyjnymi, czy specjalnymi (art. 36 pkt. 3-5 ustawy o pracownikach samorządowych).

Wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych, przez pracownika należącego do którejś z tych grup, nie pociąga zatem za sobą nabycia przezeń prawa do roszczenia ani o dodatkową zapłatę, ani też do wolnego za przepracowany czas. 

Rekompensata przysługuje jednak kierownikom za pracę „ponadwymiarową”, która ma miejsce w niedziele i święta. Praca w godzinach nadliczbowych wykonywana przez kierowników wyodrębnionych komórek organizacyjnych w niedzielę i święto skutkuje w pierwszej kolejności obowiązkiem udzielenia im dnia wolnego od pracy, jeżeli zaś taka rekompensata nie miała miejsca należy im się wynagrodzenie wraz z dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych. W przepisie tym określono, iż powinni oni otrzymać „dzień wolny od pracy” (art. 15111 Kodeksu pracy), co oznacza, iż bez względu na przepracowany czas należny jest im cały dzień wolny. 
Nie jest jednak tak, że wyżej wymienione osoby nie mają normowanego czasu pracy. Obowiązuje ich normalny rozkład pracy obowiązujący u danego pracodawcy, gdyż Kodeks pracy nie wprowadził w stosunku do tej grupy innych zasad ustalania norm czasu pracy. Praca w godzinach nadliczbowych jest zatem dla nich, tak jak dla pozostałych pracowników, wyjątkiem (tak też stwierdził Sąd Najwyższy – np. wyrok z 8 czerwca 2004 r., III PK 22/04, OSNP 2005/5/65 - w sentencji wskazano, że osoby zatrudnione na stanowiskach kierowniczych nie mogą być pozbawione prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, jeżeli wskutek niezależnej od nich wadliwej organizacji pracy są zmuszone do systematycznego przekraczania obowiązujących norm czasu pracy).

Wykonywanie przez tych pracowników pracy poza normalnymi godzinami może nastąpić „w razie konieczności”. Przyjąć należy, że chodzi tu o sytuacje wskazane w art. 1511 Kodeksu pracy, tj.:

  • konieczność prowadzenia akcji ratowniczej dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego albo dla ochrony mienia lub usunięcia awarii oraz
  • szczególne potrzeby pracodawcy (które rozumiane powinny być jednak szerzej niż w stosunku do pozostałych).

Pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy i kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych wykonują w razie konieczności pracę poza normalnymi godzinami pracy. Jednak pracodawca powinien tak ustalić rozkład zajęć, aby praca w godzinach nadliczbowych nie stanowiła ciągłego obciążenia dla pracowników na kierowniczych stanowiskach. Natomiast w razie stałego obciążenia tych pracowników pracą w godzinach nadliczbowych należy uznać, że norma art. 1514 § 1 Kodeksu pracy nie będzie miała zastosowania. 
Podkreślał to również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 marca 1976 r. (I PR 13/76, OSNCP 1976/10/230) wskazując, że „pracownik, nawet na kierowniczym stanowisku, nie może być zobowiązany przez zakład pracy do stałego świadczenia pracy ponad ustawowy czas pracy, i to bez wynagrodzenia, tylko dlatego, że jest to potrzebne do zachowania ciągłości pracy zakładu. Na zakładzie pracy spoczywa obowiązek takiego zorganizowania pracy, aby nie zachodziła potrzeba stałego zatrudniania pracowników poza ustawowym czasem pracy. Jeżeli - z przyczyn organizacyjnych - jest to niemożliwe, pracownikowi zajmującemu kierownicze lub inne samodzielne stanowisko pracy należy się wynagrodzenie za godziny nadliczbowe”.

ZŁA ORGANIZACJA PRACY?

Przy złej organizacji pracy, w której pracownik zarządzający zakładem pracy w imieniu pracodawcy lub będący kierownikiem wyodrębnionej komórki organizacyjnej stale byłby zmuszony do pracy w godzinach nadliczbowych, to nie można byłoby mu odmówić prawa do dodatkowego wynagrodzenia za tę pracę. W przedstawionej na wstępie sytuacji (obowiązkowe uczestniczenie w obradach Sesji i Komisji Rady Gminy odbywającymi się w godzinach popołudniowych) trudno jest jednak mówić o złej organizacji pracy.

Wykonywanie pracy poza normalnymi godzinami czasu pracy zastępcy wójta, sekretarza, skarbnika i zastępcy kierownika USC, związanej m.in. z obowiązkowym uczestniczeniem w obradach sesji i komisji rady gminy odbywającymi się w godzinach popołudniowych (np. od 14.00 do 18.00) nie pociąga za sobą nabycia przez którąś z tych osób prawa do roszczenia ani o dodatkową zapłatę, ani też do wolnego za przepracowany czas.

Anna Strmiska-Mietlińska
Zbigniew Mietliński

Podstawa prawna:
– Art. 128 § 2 pkt. 2, 1511, 1514 i  15111 ustawy 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. z 1998 r. Nr 24, poz. 141 z późniejszymi zmianami),
– Art. 36 pkt. 3-5, art. 42 i 43 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1458 z późniejszymi zmianami),
– Wyrok Sądu Najwyższego z 8 czerwca 2004 r., III PK 22/04, OSNP 2005/5/65,
– Wyrok Sądu Najwyższego z 12 marca 1976 r. (I PR 13/76, OSNCP 1976/10/230.

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

PRAWO PRACY - SAS 3 / 2012

PYTANIE SEKRETARZA GMINY:

Czy w jednej umowie o pracę zawartej na czas nieokreślony można łączyć dwa stanowiska np. konserwator/palacz – gdzie osoba wykonuje czynności konserwatora w terminie od 15.IV do 14.X w czasie równoważnym (czas obowiązujący pozostałych pracowników gospodarczych) natomiast w okresie od 15.X do 14.IV jest palaczem i wykonuje tę pracę w zadaniowym systemie czasu pracy? Jak prawidłowo sporządzić umowę (umowy?) o pracę w takiej sytuacji?

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby w jednej umowie o pracę zawartej na czas nieokreślony były połączone dwa stanowiska np. konserwator/palacz – gdzie osoba wykonuje czynności konserwatora w terminie od 15.IV do 14.X w czasie równoważnym (czas obowiązujący pozostałych pracowników gospodarczych), natomiast w okresie od 15.X do 14.IV jest palaczem i wykonuje tę pracę w zadaniowym systemie czasu pracy.

Pamiętać jednak należy, że przy zawaciu takiej umowy muszą być spełnione określone warunki: 

  • pracownik musi posiadać wymagane kwalifikacje lub potrzebne umiejętności, a także dostateczną znajomość przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie obydwu stanowisk pracy;
  • pracodawca jest obowiązany:
  • zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy na obu stanowiskach (instruktaż ogólny i instruktaż stanowiskowy) oraz prowadzić okresowe szkolenia w tym zakresie;
  • zapoznać pracownika z oceną ryzyka zawodowego na obydwu stanowiskach pracy (pracownik potwierdza zapoznanie się z oceną ryzyka zawodowego na piśmie);
  • zaznajomić pracownika z przepisami i zasadami bhp dotyczącymi wykonywanych przez niego prac, a także wydawać8. instrukcje i wskazówki dotyczące bhp na stanowiskach pracy (pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bhp);
  • dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze zabezpieczające przed działaniem czynników występujących w środowisku pracy. 
  • pracownik musi podlegać badaniom lekarskim wstępnym i okresowym dotyczącym obu stanowisk pracy (nie może być· przeciwwskazań do wykonywania pracy).

W umowie o pracę w punkcie „inne warunki zatrudnienia” należy wpisać - pracownik wykonuje czynności konserwatora w terminie od 15.IV do 14.X w czasie równoważnym, a w okresie od 15.X do 14.IV jest palaczem i wykonuje tę pracę w zadaniowym systemie czasu pracy.
Taka sama uwaga powinna się znaleźć w zakresie obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności pracownika.

REASUMUJĄC
Po spełnieniu wymienionych wyżej warunków oraz sporządzeniu właściwej umowy nic nie stoi na przeszkodzie, aby w jednej umowie o pracę zawartej na czas nieokreślony były połączone dwa stanowiska np. konserwator/palacz – gdzie osoba wykonuje czynności konserwatora w terminie od 15.IV do 14.X w czasie równoważnym, natomiast w okresie od 15.X do 14.IV jest palaczem i wykonuje tą pracę w zadaniowym systemie czasu pracy.

Anna Strmiska-Mietlińska
Zbigniew Mietliński

Podstawa prawna:
– Art. 29, 229, 2373, 2374, 2376, 2377 ustawy z 6 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z póź. zm.)

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

PRAWO PRACY - SAS 3 / 2012

PYTANIA SEKRETARZA GMINY:

1. Nawiązanie stosunku pracy z kierownikiem i zastępcą kierownika USC.

Chodzi o zatrudnienie drugiego z-cy kierownika USC, który zastępowałby w przypadku dłuższej nieobecności pierwszego zastępcy kierownika USC, a jednocześnie nadal pełniłby funkcję inspektora w referacie spraw obywatelskich. Chcemy zaproponować osobę, która zatrudniona jest na pełnym etacie jako inspektor w referacie spraw obywatelskich. Nadmieniam, że osoba ta spełnia wymagania zapisane w ustawie o aktach stanu cywilnego dotyczące wykształcenia i lat pracy. Czy osoba zatrudniona na stanowisku inspektora może jednocześnie pełnić funkcję z-cy kierownika USC, jeżeli nie, to proszę o podanie, jak należałoby rozwiązać ten problem zgodnie z ustawą o pracownikach samorządowych i o aktach stanu cywilnego. Czy wydzielając część etatu ze stanowiska inspektora np. 1/5 dla z-cy kierownika USC, musi być przeprowadzony konkurs, czy można zatrudnić osobę w ramach awansu wewnętrznego?

2. Nawiązanie stosunku pracy z po. kierownikiem.

Chodzi o zatrudnienie na stanowisku p.o. kierownika. Czy osoba zatrudniona na takim stanowisku jest w pełni traktowana jako kierownik i czy jest to zgodne z ustawą 
o pracownikach samorządowych? Czy osoba zatrudniona na stanowisku p.o. kierownika spełnia warunki postawione w konkursie na wolne stanowisko urzędnicze, w którym jest mowa, że kandydat powinien mieć staż 3 lata na stanowisku kierowniczym? Przyjmując, że osoba była zatrudniona na stanowisku p.o. kierownika o wiele dłużej niż 3 lata.

ODPOWIEDŹ 1:

Nie ma przeciwwskazań, aby osoba zatrudniona na stanowisku inspektora (np. w wymiarze 4/5 etatu) mogła jednocześnie pełnić funkcję z-cy kierownika USC (w wymiarze 1/5 etatu).Wydzielając część etatu ze stanowiska inspektora (1/5 dla z-cy kierownika USC) nie musi być przeprowadzony konkurs na stanowisko kierownicze. Pracownika pracującego na stanowisku inspektora w referacie spraw obywatelskich można zatrudnić w ramach awansu wewnętrznego. Wynika to z art. 20 ustawy o pracownikach samorządowych, zgodnie z którym pracownik samorządowy, który wykazuje inicjatywę w pracy i sumiennie wykonuje swoje obowiązki, może zostać przeniesiony na wyższe stanowisko (awans wewnętrzny) oraz art. 12. 1 ustawy o pracownikach samorządowych, zgodnie z którym wolnym stanowiskiem urzędniczym, w tym wolnym kierowniczym stanowiskiem urzędniczym, jest stanowisko, na które, zgodnie z przepisami ustawy albo w drodze porozumienia, nie został przeniesiony pracownik samorządowy danej jednostki lub na które nie został przeniesiony inny pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, w tym kierowniczym stanowisku urzędniczym, posiadający kwalifikacje wymagane na danym stanowisku lub nie został przeprowadzony na to stanowisko nabór albo na którym mimo przeprowadzonego naboru nie został zatrudniony pracownik.

Nie ma przeciwwskazań, aby osoba zatrudniona na stanowisku inspektora (np. w wymiarze 4/5 etatu) mogła jednocześnie pełnić funkcję z-cy kierownika USC (w wymiarze 1/5 etatu) i w tym przypadku nie musi być przeprowadzony konkurs na stanowisko kierownicze.

Podstawa prawna:
– Art. 12.1, art. 20 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1458 z późniejszymi zmianami)

 

ODPOWIEDŹ 2:

Przepisy prawa pozwalają powierzyć pełnienie obowiązków (p.o.) na stanowiskach pracy (w tym także na stanowiskach kierowniczych) w urzędzie gminy w razie nagłej potrzeby. Zgodnie z art. 21 ustawy o pracownikach samorządowych osoby takie powinny posiadać odpowiednie kwalifikacje do pełnienia powierzonych im obowiązków. Osoba, której powierzono pełnienie obowiązków, w istocie zastępuje kogoś na „nowym stanowisku”, zaś samo powierzenie obowiązków nie wymaga wszczęcia specjalnej procedury. Jest to decyzja pracodawcy w danej jednostce samorządu terytorialnego. Tak więc „pełnienie obowiązków” można traktować jako „okres próby na stanowisku kierowniczym” i w związku z tym osoba taka nabywa staż pracy na stanowisku kierowniczym. 
W opisywanym przypadku może nie być konieczności przeprowadzenia konkursu na wolne stanowisko urzędnicze, ponieważ zgodnie z art. 20 ustawy o pracownikach samorządowych pracownik samorządowy, który wykazuje inicjatywę w pracy i sumiennie wykonuje swoje obowiązki, może zostać przeniesiony na wyższe stanowisko (awans wewnętrzny).
Zgodnie z przepisami ustawy o urzędnikach samorządowych powierzenie obowiązków nastąpić może na okres trzech miesięcy w roku kalendarzowym (art. 22 ustawy o pracownikach samorządowych), przypuszczalnie do wyłonienia w drodze konkursu odpowiedniego kandydata, posiadającego kwalifikacje do pracy na danym stanowisku.

Osoba zatrudniona na stanowisku p.o. kierownika jest w pełni traktowana jako kierownik i jest to zgodne z ustawą o pracownikach samorządowych. Osoba zatrudniona na stanowisku p.o. kierownika przez okres dłuższy niż 3 lata spełnia warunki postawione w konkursie na wolne stanowisko urzędnicze, w którym jest mowa, że kandydat powinien mieć staż 3 lata na stanowisku kierowniczym.

Anna Strmiska-Mietlińska
Zbigniew Mietliński

Podstawa prawna:
– Art. 20, 21, 22 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1458 z późniejszymi zmianami)

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

PRAWO PRACY - SAS 3 / 2012

PYTANIE INSPEKTORA:

Proszę o interpretację prawną zawartego w art. 2 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej terminu „przepracowania u danego pracodawcy”. 

1. Czy warunkiem nabycia prawa do dodatkowego rocznego wynagrodzenia w pełnej wysokości jest „efektywne przepracowanie” u danego pracodawcy pełnego roku?
2. Czy pracownik korzystający z urlopu macierzyńskiego nabywa prawo do „trzynastki” za ten okres? 
3. Czy nauczyciel zatrudniony na drugą umowę na czas określony (za zgodą kuratora oświaty w terminie od 1 września do 26 czerwca – tj. na czas trwania zajęć szkolnych) nabywa prawo do „trzynastki” z tego tytułu?

ODPOWIEDZI PRAWNIKA:

AD. 1 - Stosownie do art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej - Dz. U. Nr 160, poz. 1080 ze zm. (dalej ustawa), pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. Jeżeli pracownik nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, to nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, pod warunkiem, że okres ten wynosi co najmniej 6 miesięcy (art. 2 ust. 2 ustawy). Przepracowanie co najmniej 6 miesięcy warunkujących nabycie prawa do wynagrodzenia rocznego nie jest wymagane w przypadkach wymienionych w art. 2 ust. 3 ustawy, a mianowicie: 

  • nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem i nauczycielem akademickim zgodnie z organizacją pracy szkoły (szkoły wyższej),
  • zatrudnienia pracownika do pracy sezonowej, jeżeli umowa o pracę została zawarta na sezon trwający nie krócej niż trzy miesiące,
  • powołania pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby zastępczej,
  • rozwiązania stosunku pracy w związku z:

– przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne,
– przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem,
– likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy,
– likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją,

  • podjęcia zatrudnienia:

– w wyniku przeniesienia służbowego,
– na podstawie powołania lub wyboru,
– w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy,
– w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją,
– po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej,

  • korzystania:

– z urlopu wychowawczego,
– z urlopu dla poratowania zdrowia,
– przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego z urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego,

  • wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego (dalej SN) ugruntowany jest pogląd, że okresy przepracowane należy rozumieć jako okresy faktycznie (efektywnie) przepracowane u danego pracodawcy, a nie tylko pozostawanie w stosunku pracy (por. wyrok SN z dnia 18 października 2011 r., sygn. akt I PK 263/10, LEX nr 1001281 oraz uchwała SN z dnia 7 lipca 2011 r. , sygn. akt III PZP 3/11, Lex nr 844642). Powyższe stanowisko jest konsekwencją uznania – co również zostało w obu ww. orzeczeniach podniesione – iż dodatkowe wynagrodzenie roczne (tak jak „nagroda” przewidziana w ustawie z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach organizacyjnych niebędących przedsiębiorstwami państwowymi - Dz. U. Nr 32, poz. 141 ze zm.) ma charakter premii, gdyż mechanizm nabywania prawa do tego świadczenia jest inny niż w odniesieniu do prawa do wynagrodzenia za pracę. Prawo do wynagrodzenia za pracę pracownik uzyskuje sukcesywnie w miarę jej należytego wykonywania. 
Natomiast prawo do premii z reguły powstaje dopiero po upływie pewnego określonego okresu oraz może być uzależnione od innych przesłanek niż należyte wykonywanie pracy. Ustawa o wynagrodzeniu rocznym wprowadza dwie takie przesłanki: przepracowanie wymaganego okresu w danym roku kalendarzowym u jednego pracodawcy (art. 2) oraz brak rażących naruszeń obowiązków pracowniczych (art. 3).


AD. 2 - Z treści art. 2 ust. 2 ustawy wynika, iż minimalny wymagany okres przepracowania warunkujący nabycie prawa do dodatkowego rocznego wynagrodzenia wynosi 6 miesięcy. Od tej zasady art. 2 ust. 3 ustawy przewiduje wyjątki, które SN we wspomnianej uchwale z dnia 7 lipca 2011 r. podzielił na dwie grupy. Do pierwszej grupy zakwalifikował przypadki, w których nieprzepracowanie co najmniej 6 miesięcy w danym roku kalendarzowym jest spowodowane zbyt wczesnym zakończeniem lub zbyt późnym rozpoczęciem pracy w tym roku, a przyczyny tego stanu rzeczy ustawodawca uznał za społecznie uzasadnione (art. 2 ust. 3 pkt 1-5 oraz 7). 
Druga grupa wyjątków (art. 2 ust. 3 pkt 6) dotyczy urlopowych przerw w wykonywaniu pracy, a więc sytuacji, gdy pracownik pozostaje w stosunku pracy, lecz obowiązek wykonywania pracy został zawieszony. Dotyczy to urlopu wychowawczego, urlopu dla poratowania zdrowia oraz udzielonego nauczycielowi lub nauczycielowi akademickiemu urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego. Wśród przerw urlopowych objętych dyspozycją przepisu art. 2 ust. 3 ustawy nie jest wymieniony urlop macierzyński, zaś podkreślić należy, że wyliczenie w tym przepisie ma charakter wyczerpujący. Zatem okres pozostawania na urlopie macierzyńskim nie może być traktowany jak okres przepracowany, mimo że w omawianej grupie wyjątków ustawodawca zamieścił urlop wychowawczy.

AD. 3 - Nauczyciel zatrudniony na czas określony - na okres od 1 września do 26 czerwca (tj. na czas prowadzenia zajęć szkolnych) nabywa prawo do dodatkowego rocznego wynagrodzenia, nawet jeśli w danym roku kalendarzowym nie przepracował 6 miesięcy. Stosownie bowiem do treści art. 2 ust. 3 pkt 1 ustawy, przepracowanie co najmniej 6 miesięcy warunkujących nabycie prawa do wynagrodzenia rocznego nie jest wymagane w przypadku nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem i nauczycielem akademickim zgodnie z organizacją pracy szkoły (szkoły wyższej). Ustawa nie uzależnia też nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego od rodzaju zawartej z nauczycielem umowy o pracę. 

Monika Mikucka

PODSTAWA PRAWNA:;
– Art. 2 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej - Dz. U. Nr 160, poz. 1080 ze zm.

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

PRAWO PRACY - SAS 3 / 2012

PYTANIE SEKRETARZA GMINY:

Czy zlecając pracownikowi wyjazd służbowy, samochodem niebędącym własnością pracodawcy, istnieje wymóg, aby posiadał on prawo jazdy i formalnie dysponował samochodem?

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

Zgodnie z art. 775 § 1 Kodeksu pracy pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową.

Szczegółowe kwestie związane z delegacją służbową pracownika rozstrzyga rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju. 
Należy podkreślić, że zgodnie z § 5 ust. 1 tego aktu wykonawczego środek transportu właściwy do odbycia podróży określa pracodawca. W rezultacie w pierwszej kolejności należy wskazać, że środek podróży wybiera pracodawca, a zatem to pracodawca powinien wybrać najodpowiedniejszy środek transportu kierując się zarówno dobrem urzędu, jak i efektywnością i szybkością takiego środka, a także interesem pracownika, którego nie można zmuszać np. do wyboru środka podróży w postaci własnego samochodu, a w konsekwencji również posiadania prawa jazdy. Wybór środka transportu niebędącego własnością pracodawcy odbywa się na wniosek pracownika. Zgodnie bowiem z § 5 ust. 3 przedmiotowego rozporządzenia na wniosek pracownika pracodawca może wyrazić zgodę na przejazd w podróży samochodem osobowym, motocyklem lub motorowerem niebędącym własnością pracodawcy. W takim przypadku pracownikowi przysługuje zwrot kosztów przejazdu w wysokości stanowiącej iloczyn przejechanych kilometrów przez stawkę za jeden kilometr przebiegu, ustaloną przez pracodawcę, która nie może być wyższa niż określona w przepisach wydanych na podstawie art. 34a ust. 2 ustawy o transporcie drogowym.
Pojawia się jednak istotna wątpliwość w przypadku, gdy pracownik wnioskuje o wykorzystanie do podróży służbowej samochodu niebędącego własnością pracodawcy. Sprowadza się ona do pytań, czy w takiej sytuacji pracownik musi być właścicielem samochodu oraz czy musi posiadać uprawnienia do jego prowadzenia.

Odpowiadając na powyższe pytania należy zauważyć, że zgodnie z § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r. zwrot kosztów używania przez pracownika w celach służbowych do jazd lokalnych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy następuje na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej między pracodawcą a pracownikiem, o używanie pojazdu do celów służbowych, na warunkach określonych w rozporządzeniu. 

Należy podkreślić, że obowiązujące przepisy stanowią jedynie o pojazdach niebędących własnością pracodawcy. Są to zatem wszystkie środki transportu wymienione w ww. rozporządzeniu, które nie są własnością pracodawcy. Przepisy nie wymagają jednocześnie, aby określony pojazd był własnością pracownika. Może to być zatem również pojazd, który zarówno nie jest własnością pracodawcy, jak i pracownika (może to być np. pojazd będący własnością rodzica pracownika). Istotne jest natomiast, aby pracownik dysponował określonym tytułem prawnym do pojazdu. Trudno bowiem, aby rozporządzając cudzą rzeczą bez takiego tytułu zawierał z pracodawcą umowę cywilnoprawną dotyczącą używania cudzej rzeczy, będącej w jej władaniu faktycznym. Taki tytuł może się wywodzić z umowy użyczenia samochodu, np. z członkiem rodziny. 
Zgodnie z art. 710 Kodeksu cywilnego przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Stosownie natomiast do treści art. 712 § 1 Kodeksu cywilnego, jeżeli umowa nie określa sposobu używania rzeczy, biorący może rzeczy używać w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu. Bez zgody użyczającego biorący nie może oddać rzeczy użyczonej osobie trzeciej do używania (§ 2). W związku z tym, w przypadku braku określonych zastrzeżeń umownych pracownik może używać pojazdu do celów służbowych wynikających z jego stosunku pracy, nawet jeżeli ten pojazd nie jest jego własnością. Nie ma zatem przeciwwskazań do przyznania mu odpowiedniego ryczałtu na podstawie umowy cywilnej.
Obowiązujące przepisy prawa nie wymagają także, aby używając pojazdu do celów służbowych pracownik kierował nim bezpośrednio a – w konsekwencji – legitymował się odpowiednimi uprawnieniami do jego prowadzenia. Oczywiście taka konsekwencja jest logiczna i przysparza najmniej komplikacji. Tym niemniej, w świetle obowiązujących przepisów brak jest jednoznacznego wskazania i zastrzeżenia, że jedyną osobą kierującą pojazdem do celów służbowych jest pracownik wykonujący podróż służbową. Obowiązkiem pracownika jest odbyć podróż służbową środkiem wskazanym przez pracodawcę i wykonać określone zadania z tym związane. Mniejsze znaczenie ma osoba kierująca fizycznie pojazdem.

SŁUŻBOWO NIE SWOIM AUTEM

O ile zatem pracownik jest właścicielem pojazdu i zezwala na jego kierowanie innej osobie albo też dysponuje takim tytułem prawnym, który nie ogranicza do tego rodzaju rozporządzeń pojazdem, to wydaje się że rozwiązanie polegające na odbyciu podróży służbowej pojazdem niebędącym własnością pracodawcy przez pracownika zajmującego miejsce dla pasażera i powierzającego kierowanie innej zaufanej osobie wydaje się dopuszczalne. Oczywiście nie zmienia to niczego w zakresie stawek przewidzianych w umowie cywilnoprawnej zawartej z pracodawcą i wynikających z przepisów rozporządzenia. Kwestia ewentualnych rozliczeń z osobą kierującą pozostaje wyłącznym problemem pracownika.

Janusz Groński

Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.),
– Ustawa z dnia 23 kwietnia 1974 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.),
– Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r. w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy (Dz. U. z 2002 r. Nr 27, poz. 271 ze zm.)

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

PRAWO PRACY - SAS 3 / 2012

PYTANIE BURMISTRZA:

W numerze 12/2011 r. Serwisu bardzo jasno została wyłożona sprawa badań okresowych urzędnika używającego samochodu prywatnego do celów służbowych. Ta wykładnia pozwoliła nam na zajęcie odpowiedniego stanowiska wobec inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy. Nasza gmina posiada dwa samochody służbowe (osobowy i mikrobus) a tylko jednego etatowego kierowcę zatrudnionego w urzędzie miejskim na stanowisku kierowcy. Jako burmistrz tej gminy, gdy kierowca wykonuje pracę jeżdżąc mikrobusem, sam prowadzę służbowy samochód osobowy. Znam wielu szefów gmin, którzy postępują tak samo. Czy powinienem posiadać wszystkie badania tak jak kierowca pracujący na etacie? Mam tylko ważne badania dla kadry urzędniczej kierowniczej i prawo jazdy kat. B. Czy prawdą jest, że sam prowadząc auto służbowe nie mam prawa przewożenia innych urzędników, np. jadąc na naradę lub służbowe zebranie? 
Czy konieczne jest wystawianie dla mnie delegacji na wyjazdy po terenie gminy? Będę wdzięczny, jeśli poruszą Państwo problem używania samochodów służbowych przez szefów gmin lub powiatów. Podczas kontroli RIO temat jest kontrolowany i nie ma jednolitej linii. 

  • Czy trzeba mieć zezwolenie od Przewodniczącego Rady Miejskiej, czy może to być wyznaczony zastępca lub sekretarz - tak jak przy delegacjach? Spotkałem się z wypowiedzią inspektora RIO, że burmistrz zarządza majątkiem gminy i nie musi mieć zezwolenia na prowadzenie samochodu służbowego
  • Czy wyjazdy są na podstawie delegacji? Jest to uciążliwe przy jazdach lokalnych i krótkotrwałych.
  • Czy obowiązują „karty drogowe” w tej sytuacji? Niektórzy inspektorzy RIO uważają, że wystarczy miesięczna karta, w której zapisana jest trasa i przebieg w km.
  • Czy obowiązuje norma paliwowa dla samochodu osobowego? Nie mamy własnej stacji i po każdej jeździe nie dopełniamy zbiornika do pełna. Nie została ustalona norma.

Gdy rozmawiam z kolegami wójtami i burmistrzami prowadzącymi samochody osobowe, to każdy ma spore wątpliwości i nie wiadomo jak należy postępować, by być w zgodzie z prawem. Trudności potwierdzają radcy prawni gmin.  Inspektorzy RIO unikają wykładni. Liczę więc na Państwa pomoc.

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

Odpowiadając na powyższe pytanie należy podkreślić, że samochodem służbowym powinien, co do zasady, kierować wyłącznie pracownik zatrudniony na stanowisku zawodowego kierowcy. Pracownik ten dysponuje odpowiednimi badaniami, zaś do jego obowiązków powinno należeć także rozliczanie kart związanych z uzupełnianiem paliwa.

W przypadku większych potrzeb należy rozważyć zatrudnienie dodatkowego pracownika, posiadającego odpowiednie uprawnienia oraz aktualne specjalistyczne badania lekarskie. Tym niemniej nie istnieją przeszkody prawne, aby burmistrz w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych potrzebami urzędu, mógł sporadycznie korzystać z samochodu służbowego. Do sporadycznego korzystania z samochodu służbowego nie są wymagane specjalistyczne badania, potrzebne na stanowisko kierowcy zawodowego. Zatrudnienie na tym stanowisku nie stanowi podstawy do skierowania na specjalistyczne badania, w tym na badania psychologiczne dla kierowców, nawet jeżeli sporadycznie osoby te kierują pojazdami mechanicznymi w trakcie wykonywanych obowiązków służbowych. To stanowisko pracy nie mieści się bowiem w katalogu stanowisk wymienionych w art. 124 Prawa o ruchu drogowym.
Co do zasady burmistrz nie podlega także badaniom na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, które określa m. in. szczegółowe warunki i tryb kierowania na badania lekarskie, w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami silnikowymi oraz kierowania tramwajami. Wprawdzie nowelizacja tego rozporządzenia, która weszła w życie w dniu 29 czerwca 2011 r. sugeruje obligatoryjne skierowanie w celu wykonania konsultacji okulistycznej oraz przeprowadzenia badania oceniającego widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia osoby posiadającej prawo jazdy m. in. kategorii B, kierującej pojazdem w ramach obowiązków służbowych, tym niemniej odnosi się to przede wszystkim do pracowników, do których podstawowych obowiązków pracowniczych należy prowadzenie auta służbowego. Znowelizowany § 4 tego aktu wykonawczego należy interpretować biorąc pod uwagę z jednej strony przepisy systemowe, a z drugiej zakres obowiązków konkretnego pracownika samorządowego.
Burmistrz zajmuje kierownicze stanowisko urzędnicze związane przede wszystkim z kierowaniem urzędem gminy, wykonywaniem zwierzchnictwa wobec pracowników samorządowych oraz innych merytorycznych zadań wynikających z ustawy ustrojowej oraz władztwa administracyjnego. W rezultacie do jego podstawowych obowiązków zawodowych nie należy prowadzenie pojazdów samochodowych. Dlatego obowiązkowe badania powinny obejmować tych pracowników zatrudnionych na stanowiskach pomocniczych lub obsługi, do których podstawowych obowiązków służbowych należy prowadzenie pojazdu, czyli np. zatrudnionego na stanowisku kierowcy dostawcy i właśnie do nich adresowany jest przede wszystkim obowiązek poddania się badaniom okulistycznym, o których stanowi znowelizowany § 4 ww. aktu wykonawczego. Burmistrz musi zatem posiadać jedynie aktualne badania, które są potrzebne dla kierowniczego stanowiska urzędniczego, które zajmuje. Oczywiście musi także posiadać uprawnienie do kierowania pojazdami (kategoria „b”), jeżeli w ogóle zamierza prowadzić samochód osobowy i ewentualne badania będące podstawą do wydania tego dokumentu.

GDY BURMISTRZ PRZEWOZI PRACOWNIKÓW

Nawiązując do kwestii przewozu innych pracowników zasadne wydaje się stanowisko, że skoro burmistrz nie jest kierowcą zawodowym, to nie jest również uprawniony do przewozu innych osób, w tym także pracowników urzędu gminy. Zakładając nawet możliwość wyjątkowego, sporadycznego odbywania podróży samochodem służbowym nie można przyjąć, że burmistrz ma takie same uprawnienia jak kierowca zawodowy wykonujący pracę polegającą na świadczeniu przewozu. Istotny jest zatem wybór roli, jaką pełni pracownik samorządowy. Skoro bowiem burmistrz jest kierownikiem urzędu i zwierzchnikiem służbowym pracowników samorządowych i jako taki nie musi poddawać się wszystkim badaniom obligatoryjnym dla kierowcy etatowego, to nie może jednocześnie świadczyć usług przewozowych, nawet jeżeli następuje to w celach służbowych. Jasno zarysowany podział zadań i obowiązków służbowych nie wynika zresztą wyłącznie z ustawy ustrojowej i innych przepisów, ale powinien być jednoznacznie zapisany w schemacie organizacyjnym, regulaminie urzędu i zakresie obowiązków poszczególnych pracowników, nad czym – oprócz burmistrza - pieczę powinien sprawować w szczególności sekretarz gminy zarządzający zasobami kadrowymi urzędu.

BEZ DELEGACJI NA JAZDY PO GMINIE

Odpowiadając na pytanie dotyczące konieczności wypisywania delegacji należy uznać, że burmistrz nie musi posiadać delegacji, jeżeli odbywa podróż samochodem służbowym na terenie gminy, w której pełni mandat. W przypadku natomiast wyjazdu poza teren gminy konieczne jest wystawienie delegacji służbowej przez osobę wykonującą wobec wójta czynności z zakresu prawa pracy, czyli osobę zastępującą lub sekretarza gminy. Temat ten był szeroko opisywany i wyjaśniany w artykule w Serwisie nr 4/2011 r., w którym przyjęto jednoznacznie, że w takim przypadku należy uznać, że wójt wykonuje swoją pracę na terenie gminy, w której pełni mandat. 
Sporadyczne wykorzystywanie pojazdu służbowego przez burmistrza nie wymaga uzyskiwania zgody, skoro to właśnie na burmistrzu ciąży odpowiedzialność za właściwe gospodarowanie mieniem gminy. Z ustawową kompetencją do wykorzystywania określonych składników majątkowych wiąże się odpowiedzialność organu wykonawczego, w tym także przed organami kontrolnymi, czyli przede wszystkim radą gminy i jej komisją rewizyjną. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) podlega także odpowiedzialności za wykonanie budżetu i prawidłową gospodarkę finansową. Dlatego, jakkolwiek nie musi on uzyskiwać zgody na wykorzystanie pojazdu służbowego, to jednak konieczne jest uzasadnienie dla takiego wykorzystania przy zastosowaniu kryterium celowości i gospodarności.

REASUMUJĄC

Należy również zwrócić uwagę na możliwość doprecyzowania poszczególnych kwestii, zarówno w samym regulaminie organizacyjnym urzędu, jak i oddzielnym zarządzeniu burmistrza, wydanym w oparciu o art. 33 ust. 3 i 5 ustawy o samorządzie gminnym, regulującym właśnie zasady i tryb wykorzystywania pojazdów służbowych przez pracowników urzędu gminy. Regułą tego rodzaju aktów jest jasny i czytelny podział kompetencji i zadań związanych z wykorzystaniem pojazdów pomiędzy kierowców wykonujących przewóz, a dysponentów pojazdu, czyli pracowników korzystających z tego pojazdu do celów służbowych i z wykorzystaniem pracy kierowcy. Kwestia rozliczania z kart i paliwa również może zostać z powodzeniem określona w takim zarządzeniu.

Janusz Groński

Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) 

– Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.),
– Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami (Dz. U Nr 2, poz. 15),
– Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 kwietnia 2005 r. w sprawie badań psychologicznych kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami oraz wykonujących pracę na stanowisku kierowcy (Dz. U. Nr 69, poz. 622 ze zm.).

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

FINANSE SAMORZĄDU - SAS 3 / 2012

PYTANIE SEKRETARZA MIASTA:

Zakład Gospodarki Mieszkaniowej (zwany dalej ZGM), będący jednostką budżetową miasta, boryka się z windykacją należności związanych z używaniem nieruchomości komunalnych, a także z tytułu zapłaty odszkodowania wskazanego w art. 18 ustawy z dn. 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminnym i o zmianie Kodeksu cywilnego. Dlatego też zamierzamy wdrożyć procedury umożliwiające dłużnikom odpracowanie powstałych zaległości z tytułu najmu lub odszkodowania. Kodeks cywilny w art. 659 § 2 przewiduje, że „Czynsz może być oznaczony w pieniądzach lub w świadczeniach innego rodzaju”. W gospodarce budżetowej podstawą jest wykonanie kasowe, co wynika z przepisów ustaw o finansach publicznych i o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz z rozporządzeń Ministra Finansów.Czy w sferze budżetowej może nastąpić zamiana oznaczenia czynszu z pieniądza na świadczenie innego rodzaju, np. w przypadku zaległości czynszowych mieszkańców? Jeśli tak, to jak należy tego dokonać? „Świadczeniem innego rodzaju” w przypadku ZGM ma być „odpracowanie”, ale nie jako zatrudnienie (umowa o pracę, umowa zlecenia czy umowa o dzieło) względnie umowa z osobą prowadzącą działalność gospodarczą, lecz „świadczenie rzeczowe” – drobne prace porządkowe i usługowe – poprzedzone „aneksem do umowy najmu” oraz nową „umową dotyczącą spłaty zadłużenia w formie świadczenia rzeczowego”.Jak dokonać w księgach rachunkowych zamiany oznaczenia czynszu? Czynsz oznaczony w pieniądzu (odpis należności?) na świadczenie rzeczowe („przypis”?) - jeśli tak, to jak?

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

W pytaniu zawarte są w rzeczywistości dwa odrębne pytania: 

– pytanie nr 1 dotyczy kwestii problematyki prawnej związanej ze „stykiem” sfer prawa cywilnego i publicznego, 
– pytanie nr 2 dotyczy kwestii rachunkowości jednostek, które łączą się jednak ze sobą o tyle, że treść odpowiedzi na pytanie nr 1 determinuje zakres treści odpowiedzi na pytanie nr 2.

ODPOWIEDŹ 1:

Na przestawioną w pytaniu kwestię można spojrzeć z punktu widzenia prawa cywilnego i z punktu widzenia prawa publicznego (administracyjnego i finansowego). Rozpatrując kwestię z cywilistycznego punktu widzenia, zauważyć należy co poniżej. W pytaniu odwołano się do treści art. 659 kodeksu cywilnego. Zgodnie z powołanym przepisem art. 659 § 1 i § 2 kodeksu cywilnego przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz. Czynsz może być oznaczony w pieniądzach lub w świadczeniach innego rodzaju. Z treści zatem powyższego przepisu prawa wynika, że wynajmujący jest zobowiązany do zapłaty czynszu najemcy, przy czym zapłata może być oznaczona w innego rodzaju świadczeniach niż tylko pieniądze.
Zauważyć przy tym należy równocześnie, że stosownie do treści art. 453 kodeksu cywilnego, jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa.
W prawie cywilnym instytucja ta nazywana jest świadczeniem zamiast wykonania (datio in solutum). Ma ona na celu doprowadzenie do wygaśnięcia istniejącego już uprzednio pomiędzy stronami zobowiązania (tu: czynsz) poprzez spełnienie przez dłużnika świadczenia innego niż określone w treści umowy, która została zawarta na początku. W takim przypadku dojdzie do wygaśnięcia zobowiązania, tak jak gdyby wygasło przez umówione wcześniej wykonanie (tu: zapłatę czynszu). Dojdzie zatem do zaspokojenia wierzyciela, z tymże w innej formie, niż była uprzednio planowana
Z cywilistycznego punktu widzenia powyższe rozwiązanie prawne problemu jest jak najbardziej prawidłowe i słuszne. W dobrze pojętym interesie wierzyciela leży bowiem uzyskanie zaspokojenia swoich roszczeń, i jest oczywistym, że korzystniejszym jest uzyskanie jakiegokolwiek zaspokojenia, niż żadnego.
O ile przedstawione rozwiązanie cywilistyczne nie jest obarczone wadą, to równocześnie nie można nie wziąć pod uwagę oceny omawianej sytuacji z punktu widzenia prawa publicznego.

ŹRÓDŁA DOCHODÓW WŁASNYCH GMINY

Zgodnie z ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, źródłami dochodów własnych gminy są:

  • wpływy z podatków: 

– od nieruchomości,
– rolnego,
– leśnego,
– od środków transportowych,
– dochodowego od osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej,
– od spadków i darowizn,
– od czynności cywilnoprawnych;

  • wpływy z opłat: 

– skarbowej, 
– targowej,
– miejscowej, uzdrowiskowej i od posiadania psów,
– eksploatacyjnej - w części określonej w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze,
– innych stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów;

  • dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe oraz wpłaty od gminnych zakładów budżetowych; 
  • dochody z majątku gminy; 
  • spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy;
  • dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach;
  • 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
  • odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
  • odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody gminy;
  • odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych gminy, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 
  • dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego; 
  • inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów.

W przypadku wynajmowanych lokali, lokale te należą do zasobu mieszkaniowego gminy, co oznacza, że gmina jest ich właścicielem i wpływy z najmu należą do katalogu dochodów własnych gminy. Brak wpłat przez najemców powoduje, że następuje rzeczywiste zmniejszenie wpływów do budżetu gminy, a w efekcie realne zmniejszenie środków finansowych, którymi gmina dysponuje. Środki te, z kolei, mogłyby być przeznaczone na realizację zadań własnych gminy, takich jak np.: sprzątanie i odśnieżanie gminnych chodników, dbanie o gminną zieleń albo choćby remontowanie lokali należących do zasobu lokalowego gminy. Całkowicie zatem zrozumiałym i racjonalnie uzasadnionym jest dążenie pytającego do uzyskania – mówiąc potocznie – „czegokolwiek” od dłużników, niż „niczego”, szczególnie jeśli faktyczne wykonanie określonych prac przez dłużników, z jednej strony skutkowałoby zmniejszeniem obciążających ich długów, zaś z drugiej strony pozwoliłoby na choćby częściowe realizowanie w tej formie zadań własnych gminy.
Mając na uwadze powyższe nie należy jednak tracić z pola widzenia słusznie podnoszonej w pytaniu okoliczności, że w gospodarce budżetowej podstawą jest wykonanie kasowe, co wynika z przepisów ustaw o finansach publicznych i o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz z rozporządzeń Ministra Finansów. Zauważyć przy tym należy, że może nie tyle chodzi o rozliczenie zwane „kasowym”, co o okoliczność, że obowiązujące przepisy prawa nie przewidują możliwości uzyskiwania wpływów przez gminę w innej formie, niż pieniądze, niezależnie od formy płatności (przelew, wpłata w kasie urzędu czy u inkasenta).

Nie można np. zapłacić podatku od nieruchomości „w naturze”, czyli dostarczając do urzędu gminy kurczaki, czy kozę.

W świetle powyższego zasugerować można rozwiązanie polegające nie na świadczeniu pracy w miejsce zapłaty, a na rozliczeniu wzajemnych roszczeń wyrażonych w pieniądzu poprzez potrącenie.

GMINA MOŻE ZLECIĆ ODŚNIEŻANIE, MALOWANIE

Rozwiązanie to polega na tym, że gmina może zlecać zalegającym z zapłatą czynszu najmu najemcom różne proste prace do wykonania (sprzątanie, odśnieżanie, malowanie, utrzymanie zieleni itp.). Prace mogą być zlecane w formie cywilnoprawnej, np. w formie umowy o dzieło. Po wykonaniu na rzecz gminy pracy, dotychczasowy dłużnik gminy z uwagi na roszczenia o zapłatę z tytułu wykonanych prac staje się wierzycielem gminy. W tym momencie może dojść do rozliczenia w formie potrącenia wzajemnych wierzytelności pomiędzy gminą na najemcą.
Konstrukcja prawna potrącenia (kompensaty) została uregulowana w kodeksie cywilnym od art. 498 do art. 505.

WARUNKI DOKONANIA POTRĄCENIA

Stosownie do art. 498 kodeksu cywilnego, niezbędnymi warunkami dokonania potrącenia są:

  • aby dwie osoby (strony) były jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami;
  • przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze (lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku – tu ta możliwość nie może być brana pod uwagę),
  • wymagalność obu wierzytelności
  • możliwość dochodzenia obu wierzytelności przed sądem (lub przed innym organem państwowym).

Zauważyć przy tym należy, że w przypadku potrącenia na zasadach określonych w przepisach kodeksu cywilnego (art. 499), dokonuje się go w formie oświadczenia jednej ze stron (w tym przypadku uzasadnionym byłoby oświadczenie złożone przez pytającego) złożonego drugiej stronie. Brak jest przy składaniu oświadczenia obowiązku zachowania określonej, szczególnej formy takiego oświadczenia, aczkolwiek w przypadku omawianym w niniejszej odpowiedzi uzasadnionym wydaje się złożenie oświadczenia o potrąceniu w formie pisemnej zwykłej.
Konsekwencją faktyczną złożenia skutecznego oświadczenia o potrąceniu będzie umorzenie obu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.).
Ważnym przy tym jest, że oświadczenie o dokonaniu potrącenia ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 kodeksu cywilnego).
W omawianym przypadku rozliczenie wierzytelności będzie swoistego rodzaju formą płatności, czyli nie spowoduje zakłóceń w sferze rozliczeń nazywanych przez pytającego „kasowymi”.
Dodatkowo zasygnalizować należy, że przed podjęciem decyzji o takiej, czy też innej formie „odpracowania” wierzytelności na rzecz gminy przed dłużników, przeanalizować należy również kwestie dotyczące sfery podatkowej, ubezpieczeniowej innych sfer prawa (np. może celowym i uzasadnionym byłoby ubezpieczenie „odpracowujących” na okoliczność nieszczęśliwych wypadków).

ODPOWIEDŹ 2:

W przypadku przyjęcia przez pytającego sugerowanej formy „odpracowania” nie wystąpi potrzeba zmiany w księgach rachunkowych oznaczenia czynszu. Czynsz nadal będzie oznaczony w pieniądzu. Natomiast wygaśnięcie zobowiązania w relacji gmina-najemca – najemca-gmina, jako wierzyciel-dłużnik i dłużnik-wierzyciel, nie pociągnie za sobą faktycznego przepływu środków finansowych przez rachunki bankowe i będzie jedynie operacją księgową, wskutek której wzajemne wierzytelności wygasną na zasadach opisanych powyżej.

Monika Truksa

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

FINANSE SAMORZĄDU - SAS 3 / 2012

PYTANIE SEKRETARZA:

Na terenie naszej gminy od września 2012 r. jedną ze zlikwidowanych szkół zamierza poprowadzić stowarzyszenie.Szkoła jest bardzo mała, ok. 10 dzieci, w tym większość pochodzi z rodzin mniejszości narodowej.Stowarzyszenie, chcąc przy tak małej liczbie dzieci utrzymać szkołę, szuka możliwości dodatkowych środków finansowych na jej funkcjonowanie. 
Zatem jakie stowarzyszenie musi spełnić warunki, aby otrzymać zwiększoną dotację na dzieci z rodzin mniejszości narodowych? Jak kwalifikować te dzieci, czy wystarczy deklaracja rodziców o wyrażeniu chęci nauki dzieci w języku mniejszości? Jak następnie weryfikować te kwestie, czy też może są inne przepisy regulujące te sprawy?

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

Przepis art. 17 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz.U. Nr 17, poz. 141 z późn. zm.) stanowi, że realizacja prawa osób należących do mniejszości do nauki języka mniejszości lub w języku mniejszości, a także prawa tych osób do nauki historii i kultury mniejszości odbywa się na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.).

Zgodnie z art. 18 ust. 1 ww. ustawy, organy władzy publicznej są obowiązane podejmować odpowiednie środki w celu wspierania działalności zmierzającej do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości. 
Środkami, o których mowa w ust. 1, mogą być w szczególności dotacje celowe lub podmiotowe, m.in. na edukację dzieci i młodzieży realizowaną w różnych formach (ust. 2 pkt 8).
Dotacje, o których wyżej mowa, przyznawane z części budżetu państwa, której dysponentem jest minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, mogą być udzielane z pominięciem otwartego konkursu ofert. Minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych corocznie ogłasza zasady postępowania w sprawach dotyczących udzielania dotacji, o których mowa w ust. 2. Przepisy art. 14-18 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie stosuje się odpowiednio.
Dotacje podmiotowe, o których mowa w ust. 2, mogą otrzymywać organizacje mniejszości lub mające istotne znaczenie dla kultury mniejszości instytucje kulturalne (ust. 5). Do dotacji tych stosuje się odpowiednio art. 122 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. Jeżeli zatem stowarzyszenie prowadzące przedmiotową szkołę zostałoby uznane za organizację mniejszości narodowej lub instytucję kulturalną mającą istotne znaczenie dla kultury, to wówczas mogłoby ubiegać się o dotację podmiotową na prowadzenie tej szkoły.
Powyższą problematyką na szczeblu centralnym zajmuje się Minister Administracji i Cyfryzacji, jako minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych. Obsługę Ministra w tym zakresie zapewnia Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji. Na obszarze województwa cześć zadań w tym zakresie realizowana jest przez właściwych miejscowo wojewodów.

Sławomir Pyźlak

Podstawa prawna:
– Ustawia z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.),
– Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz.U. Nr 17, poz. 141 z późn. zm.).

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

FINANSE SAMORZĄDU - SAS 3 / 2012

PYTANIE INSPEKTORA DS. KADR I PŁAC:

Urząd miasta i gminy w ramach umowy zlecenia zatrudnia kierowców OSP – niebędących pracownikami urzędu. W ramach tych umów powierza kierowcom: pełnienie obowiązków kierowcy mechanika, nadzoru technicznego pojazdu pożarniczego, utrzymanie gotowości bojowej pojazdu. W umowie jest zapis „ Z tytułu wykonywanej pracy zleceniobiorca otrzyma wynagrodzenie w wysokości 150 zł miesięcznie. Umowa zlecenia zostaje zawarta na okres od dnia 1.01.2012 r. do 31.12.2012 r.”. Podobnej treści były umowy zawarte w 2011 r. i pobierany był zryczałtowany podatek dochodowy.Czy od tak zawartej umowy zlecenia należy pobierać zryczałtowany podatek dochodowy (art. 30, ust. 1 pkt. 5a ustawy podatkowej)?

Odpowiedź PRAWNIKA:

Stosownie do powoływanego w pytaniu art. 30 ust 1 pkt. 5a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, od dochodów (przychodów) pobiera się zryczałtowany podatek dochodowy w wysokości 18 % przychodu z tytułu, o którym mowa w art. 13 pkt 2 i 5–9, jeżeli kwota należności określona w umowie zawartej z osobą niebędącą pracownikiem płatnika nie przekracza 200 zł.

Zgodnie z powołaną ustawą do katalogu przychodów z działalności wykonywanej osobiście wymienionego w art. 13 pkt 2 i 5–9, do którego odwołuje się art. 30 ust 1 pkt. 5a zaliczymy:

PKT 2  - przychody z osobiście wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, naukowej, trenerskiej, oświatowej i publicystycznej, w tym z tytułu udziału w konkursach z dziedziny nauki, kultury i sztuki oraz dziennikarstwa, jak również przychody z uprawiania sportu, stypendia sportowe przyznawane na podstawie odrębnych przepisów oraz przychody sędziów z tytułu prowadzenia zawodów sportowych;

PKT 5 - przychody otrzymywane przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych lub obywatelskich, bez względu na sposób powoływania tych osób, nie wyłączając odszkodowania za utracony zarobek, z wyjątkiem przychodów, o których mowa w pkt 7;

PKT 6 - przychody osób, którym organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów zlecił wykonanie określonych czynności, a zwłaszcza przychody biegłych w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym oraz płatników, z zastrzeżeniem art. 14 ust. 2 pkt 10, i inkasentów należności publicznoprawnych, a także przychody z tytułu udziału w komisjach powoływanych przez organy władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, z wyjątkiem przychodów, o których mowa w pkt 9;

PKT 7 - przychody otrzymywane przez osoby, niezależnie od sposobu ich powoływania, należące do składu zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów stanowiących osób prawnych;

PKT 8 - przychody z tytułu wykonywania usług, na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, uzyskiwane wyłącznie od:

  • osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, osoby prawnej i jej jednostki organizacyjnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej,
  • właściciela (posiadacza) nieruchomości, w której lokale są wynajmowane, lub działającego w jego imieniu zarządcy albo administratora – jeżeli podatnik wykonuje te usługi wyłącznie dla potrzeb związanych z tą nieruchomością

– z wyjątkiem przychodów uzyskanych na podstawie umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej oraz przychodów, o których mowa w pkt 9;

PKT 9 - przychody uzyskane na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze, w tym przychody z tego rodzaju umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej – z wyjątkiem przychodów, o których mowa w pkt 7.

ZRYCZAŁTOWANY 18% PODATKIEM DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYCH

Z analizy powyższych przepisów prawa wynika, że możliwym jest opodatkowanie zryczałtowanym 18% podatkiem dochodowym od osób fizycznych przychodów, uzyskiwanych na ściśle określonych warunkach:

  • przychody te muszą zaliczać się do katalogu przychodów wyżej wymienionych;
  • stroną umowy wymienionej w tym katalogu przychodów musi być osoba niebędąca pracownikiem płatnika;
  • kwota należności określona w umowie zawartej z osobą niebędącą pracownikiem płatnika nie może przekroczyć 200,00 PLN.

Podkreślenia wymaga, iż dopuszczona na podstawie powoływanych przepisów prawa zryczałtowana forma opodatkowania jest preferencją podatkową, co oznacza, że nie może być inaczej niż ściśle interpretowana. Zatem dla możliwości z niej skorzystania niezbędnym jest łączne wypełnienie powyżej wskazanych bezwzględnie prawem wymaganych przesłanek.
Odnosząc powyższe do stanu faktycznego przedstawionego w pytaniu stwierdzić należy, że w umowie zawarto zapis, iż „Z tytułu wykonywanej pracy zleceniobiorca otrzyma wynagrodzenie w wysokości 150 zł miesięcznie. Umowa zlecenia zostaje zawarta na okres od dnia 01.01.2012 do 31.12.2012 r.”, co oznacza, że kwota określona w umowie wynosi 150,00 PLN (wynagrodzenie miesięczne) x 12 (ilość miesięcy za które będzie wypłacane wynagrodzenie) = 1.800,00 PLN.

W związku z powyższym, w ocenie autorki, brak jest wypełnienia trzeciej z wymienionych przesłanek uprawniających do preferencyjnego, zryczałtowanego opodatkowania omawianych umów, czyli tego, aby kwota należności określona w umowie zawartej z osobą niebędącą pracownikiem płatnika nie przekroczyła 200,00 PLN.

STRAŻAK BEZ PODATKU
Odpowiadając na zadane pytanie zauważyć należy, że brak jest podstaw do pobierania zryczałtowanego podatku dochodowego na podstawie art. 30 ust 1 pkt. 5a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych od należności wypłacanych na podstawie umowy zlecenia, zawartej w sposób przedstawiony w zadanym pytaniu.

Monika Truksa

Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 ze zm.)

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

FINANSE SAMORZĄDU - SAS 3 / 2012

PYTANIE SEKRETARZA GMINY:

Na podstawie ustawy z dnia 10 marca 2006 r. o zwrocie podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej (Dz. U. Nr 52, poz. 379 oraz z 2011 r. 106, poz.622, Nr 171, poz.1016 Nr 291, poz. 1707), rolnicy przez cały luty i sierpień bieżącego roku składają wniosek o zwrot podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej. Do wniosku rolnicy załączają oryginały faktur VAT za zakupione paliwo, a następnie występują o ich zwrot. 

Przy czym należy rozróżnić dwie sytuacje:

– Wniosek o zwrot faktur VAT w trakcie postępowania w sprawie zwrotu podatku akcyzowego.
– Wniosek o zwrot faktur VAT po zakończeniu postępowania w sprawie zwrotu podatku akcyzowego.

W przedstawionych sytuacjach pracownik potwierdza za zgodność z oryginałem sporządzone kserokopie faktur VAT i dołącza do dokumentów sprawy.

PYTANIE BRZMI:

Czy prawidłowym jest pobieranie od rolnika opłaty skarbowej za potwierdzenie faktur VAT za zgodność z oryginałem. Należy jednocześnie zaznaczyć, że gmina uzyskuje dotację celową na zwrot części podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej przez producentów rolnych oraz na pokrycie kosztów postępowania w sprawie jego zwrotu poniesionych przez gminy.

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

Stosownie do art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy o opłacie skarbowej, opłacie skarbowej podlega wydanie zaświadczenia na wniosek (zainteresowanego).

Z art. 5 ust. 1 wynika, że obowiązek opłaty skarbowej ciąży m.in. na osobach fizycznych, jeżeli wystawiają (sporządzają) dokumenty, składają podania i załączniki do podań albo jeżeli na ich wniosek dokonuje się czynności urzędowych lub wydaje zaświadczenia (pozwolenie, koncesję). 

W świetle art. 6 ust. 1 pkt 1 obowiązek zapłaty opłaty skarbowej należnej od dokonania czynności urzędowych - z chwilą dokonania zgłoszenia lub wystąpienia z wnioskiem o dokonanie czynności urzędowej, a jeżeli w wyniku tej czynności ma być wydany dokument - z chwilą wydania tego dokumentu.
W „Wykazie przedmiotów opłaty skarbowej stawek tej opłaty oraz zwolnień” stanowiącym „Załącznik do ustawy z dnia 16 listopada 2006 r.”, na mocy art. 4 będącego jej integralną częścią, w części II pkt 4 ustawodawca postanowił o tym, że opłata skarbowa od poświadczenia zgodności duplikatu, odpisu, wyciągu, wypisu lub kopii, dokonane przez organy administracji rządowej lub samorządowej lub archiwum państwowe, od każdej pełnej lub zaczętej stronicy wynosi 5,00 PLN.
Dokonując przełożenia powyższych przepisów na stan faktyczny przedstawiony w zadanym pytaniu zauważyć należy, że zarówno w przypadku sytuacji pierwszej, jak i drugiej, dokonanie przez organ administracji samorządowej czynności uwierzytelnienia za zgodność z oryginałem faktury następuje na wniosek rolnika.
Zatem, jak się zdaje, w ocenie autorki zastosowanie będą miały wyżej przytoczone przepisy prawa i opłacie skarbowej, w kwocie 3,00 PLN od każdej pełnej lub zaczętej stronnicy, powinna podlegać czynność ich uwierzytelnienia przez organ administracji samorządowej wykonujący ją na wniosek rolnika.

W świetle powyższego brak jest podstaw do uznania, że w niniejszej sprawie doszło do naruszenia prawa poprzez pobieranie od rolnika opłaty skarbowej za dokonywane, na wniosek rolnika, potwierdzanie faktur VAT za ich zgodność z oryginałem.

Monika Truksa

Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. Nr 225, poz. 1635 ze zm.)

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

FINANSE SAMORZĄDU - SAS 3 / 2012

PYTANIE SEKRETARZA:

Rolnik dzierżawił grunty rolne po byłym PFZ na podstawie umowy dzierżawy zawartej z ANR w okresie od 26 lipca 2006 r. do dnia 29 sierpnia 2011 r. Wcześniej od 8 lipca 1997 r. dzierżawcami gruntów rolnych byli rodzice rolnika do czasu przekazania cesją umowy dzierżawy w dniu 26 lipca 2006 r. na rzecz swojego syna. W dniu 29 sierpnia 2011 r. dzierżawca wykupił grunty rolne od ANR i złożył wniosek o udzielenie ulgi z tytułu nabycia. Czy rolnikowi przysługuje ulga z tytułu nabycia gruntów rolnych? 

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym - Dz. U. z 2006 r. Nr 136 poz. 969 ze zm.(dalej upr), zwalnia się od podatku rolnego grunty przeznaczone na utworzenie nowego gospodarstwa rolnego lub powiększenie już istniejącego do powierzchni nieprzekraczającej 100 ha:

  • będące przedmiotem prawa własności lub prawa użytkowania wieczystego, nabyte w drodze umowy sprzedaży,
  • będące przedmiotem umowy o oddanie gruntów w użytkowanie wieczyste,
  • wchodzące w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, objęte w trwałe zagospodarowanie.

Art. 12 ust. 4 upr stanowi, że jeżeli podatnik nabywa lub obejmuje grunty o powierzchni mniejszej niż 100 ha, zwolnienie, o którym mowa w ust. 1 pkt 4, dotyczy gruntów kolejno nabywanych lub obejmowanych w trwałe zagospodarowanie do powierzchni łącznie nieprzekraczającej 100 ha. Stosownie zaś do art.12 ust. 5 upr, w razie nabycia gruntów od indywidualnych właścicieli gospodarstw rolnych, nie stosuje się zwolnienia, jeżeli nabywca jest małżonkiem, krewnym w linii prostej lub jego małżonkiem, pasierbem, zięciem lub synową sprzedawcy gruntów.
Okres zwolnienia, o którym mowa w ust. 1 pkt 4, wynosi 5 lat, licząc od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym zawarto umowę sprzedaży gruntów lub prawa wieczystego użytkowania, ustanowiono prawo wieczystego użytkowania gruntów lub objęto grunty w trwałe zagospodarowanie w drodze umowy. Jeżeli podatnik nabywa lub obejmuje grunty o powierzchni mniejszej niż 100 ha, zwolnienie, o którym mowa w ust. 1 pkt 4, dotyczy gruntów kolejno nabywanych lub obejmowanych w trwałe zagospodarowanie do powierzchni łącznie nieprzekraczającej 100 ha (art.12 ust. 4 i 5 upr). 
Po upływie 5-letniego okresu zwolnienia w przypadku gruntów do 100 ha, stosuje się ulgę w podatku rolnym, polegającą na obniżeniu podatku w pierwszym roku o 75% i w drugim roku o 50% (por. art. 12 ust. 6 upr). W myśl art. 12 ust. 7 i 8 upr, zwolnienia i ulgi z tytułu nabycia gruntów z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa w drodze umowy sprzedaży nie stosuje się, jeżeli przedmiotem nabycia są grunty objęte uprzednio przez nabywcę w trwałe zagospodarowanie, przy czym za trwałe zagospodarowanie uważa się objęcie gruntów w dzierżawę lub użytkowanie na okres nie krótszy niż 10 lat.
W niniejszej sprawie rolnik, który wykupił grunty od Agencji Nieruchomości Rolnych w dniu 29 sierpnia 2011 r., dzierżawił je uprzednio przez okres 5 lat, a więc nie można mówić tu o trwałym zagospodarowaniu gruntów. Nie ma przy tym znaczenia okoliczność, iż jego rodzice (cedenci) dzierżawili przedmiotowe grunty przez ponad 9 lat.

WYROK NSA

Jak bowiem wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 1 marca 2000 r., sygn. akt III SA 1328/99, publ. LEX nr 42937, do okresu trwałego zagospodarowania, o którym mowa w art. 12 ust. 6 ustawy z 15.11.1984 r. o podatku rolnym, w przypadku cesji dzierżawy, nie zalicza się objęcia gruntów w dzierżawę przez cedenta. Jak już nadmieniono, rolnik nabył własność gruntów po kilkuletnim okresie ich dzierżawy. Tymczasem warunkiem niezbędnym skorzystania ze zwolnienia, o którym mowa w art. 12 ust. 1 pkt 4 upr jest powiększenie lub utworzenie nowego gospodarstwa rolnego. 
Sama zmiana tytułu prawnego - z dzierżawy na prawo własności - nie może spowodować, że grunty te wejdą w skład gospodarstwa rolnego, skoro już wcześniej w taki sposób były traktowane (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 19 maja 2008 r., sygn. akt I SA/Gl 1038/07, publ. LEX nr 469648, a także pismo Ministerstwa Finansów Departamentu Podatków Lokalnych i Katastru z dnia 28 sierpnia 2003 r. znak LK-1467/LP/03/IP).

ROLNIK BEZ ULGI
W omawianej sprawie rolnikowi nie będzie przysługiwać ulga w związku z nabyciem uprzednio dzierżawionych przez niego gruntów.

Zatem mając na uwadze cel, dla którego wprowadzono zwolnienie od podatku rolnego w art. 12 ust. 1 pkt 4 upr, tj. utworzenie nowego lub powiększenie już istniejącego gospodarstwa rolnego, wskazać należy, że zgodnie z literalną wykładnią ww. przepisu zwolnienie podatkowe przysługuje tylko takiemu podatnikowi, który nabył własność lub prawo wieczystego użytkowania gruntów bądź objął w trwałe zagospodarowanie grunty. Ustawodawca przyznał bowiem preferencje w podatku rolnym w tych wypadkach, które prowadzą do trwałej poprawy struktury agrarnej wsi poprzez nowe zagospodarowanie użytków rolnych. Do utworzenia nowego gospodarstwa rolnego lub powiększenia już istniejącego w rozumieniu art. 12 ust. 1 pkt 4 upr dochodzi wyłącznie wówczas, gdy podatnik nabędzie grunt w wyniku wymienionych tam tytułów prawnych. Natomiast posiadanie gruntów rolnych na podstawie każdego innego do nich prawa nie tworzy nowego gospodarstwa rolnego ani też nie powiększa już istniejącego. 
W świetle powyższego, w omawianej sprawie rolnikowi nie będzie przysługiwać ulga w związku z nabyciem uprzednio dzierżawionych przez niego gruntów.

Monika Mikucka

Podstawa prawna: 
– Art. 12 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym - Dz. U. z 2006 r. Nr 136 poz. 969 ze zm.

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

 

FINANSE SAMORZĄDU - SAS 3 / 2012

PYTANIE SEKRETARZA GMINY:

W gminie działa Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, której członkowie powołani są zarządzeniem wójta gminy. W skład tej komisji wchodzą pracownicy urzędu gminy, szkół, GOPS-u i policji. Posiedzenia komisji odbywają się po godzinach pracy.
Chciałabym otrzymać odpowiedź na kilka nurtujących mnie pytań, ponieważ do tej pory spotkałam się z różnymi opiniami i nie jestem do końca przekonana jak naprawdę powinniśmy postępować, aby było zgodnie z przepisami.

  • Czy od wynagrodzeń za posiedzenia członków GKRPA należy potrącać składki na ZUS i Kasę chorych oraz jakie należy zastosować koszty uzysku?
  • Czy wszystkich członków należy traktować jednakowo?
  • Czy członkom tej komisji należy się dieta i zwrot kosztów przejazdu za wzięcie udziału w szkoleniu wyjazdowym? Informuję, że w planie finansowym komisji jest zaplanowana kwota na szkolenie i diety.
  • Czy pracownicy urzędu gminy i inni członkowie pracujący, aby wziąć udział w szkoleniu powinni z zakładu pracy wziąć urlop wypoczynkowy lub bezpłatny, czy może powinni być urlopowani z zachowaniem prawa do wynagrodzenia?

Członkowie nie posiadają żadnych umów, lecz tylko powołanie zarządzeniem wójta gminy.

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

W pierwszej kolejności należy podkreślić, że zgodnie z art. 41 ust. 5 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (dalej: uwtpa) zasady wynagradzania członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych określa rada gminy w gminnych programach rozwiązywania problemów alkoholowych.

W rezultacie to w programie uchwalanym przez radę i określającym realizację podstawowych zadań ustawowych gminy w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi (art. 41 ust. 2 uwtpa) należy określić zasady wynagradzania za zadania wykonywane przez poszczególnych członków komisji, przykładowo zryczałtowane wynagrodzenie za pracę w postaci procentowego określenia minimalnego wynagrodzenia za pracę (ustalanego zgodnie z ustawą o minimalnym wynagrodzeniu) oraz dodatkowego wynagrodzenia za poszczególne, dodatkowe czynności, oprócz „zwykłych” posiedzeń, np. wizytację lub wizję lokalną.

DODATKOWE WYNAGRADZANIE

Możliwość otrzymywania dodatkowego wynagrodzenia z tytułu wyjazdu w celach szkoleniowych również musi wynikać z odpowiedniego przepisu zawartego w gminnym programie. Za tego rodzaju dodatkowe czynności członków komisji, które ściśle wiążą się z realizacją zadań, zasadne jest określenie dodatkowego wynagrodzenia. Należy jednak podkreślić, że przepisy ustawy nie przewidują możliwości wypłaty członkom komisji świadczeń w postaci diet oraz zwrotu kosztów podróży, a jedynie wynagrodzenie. Dlatego zasadne jest określenie w programie możliwości uzyskania dodatkowego wynagrodzenia w obowiązkowym szkoleniu lub innym posiedzeniu wyjazdowym, które dotyczy podniesienia kwalifikacji członków komisji. 

ZASADY ROZLICZANIA WYNAGRODZENIA

Podkreślenia wymaga, że powyższy problem nie dotyczy wyłącznie nazewnictwa (dieta, zwrot kosztów podróży), lecz wiąże się ściśle z innym bardzo istotnym problemem, dotyczącym zasad rozliczania wynagrodzenia członków komisji i ich opodatkowania. Wprawdzie członkowie komisji nie są związani z komisją stosunkiem pracy i nie są jej pracownikami, lecz członkami (z tego względu nie jest potrzebne zawieranie żadnych umów z członkami, oprócz aktu powołania w formie zarządzenia), jednakże świadczenie otrzymywane za udział w komisji stanowi wynagrodzenie, a nie dietę.

ZDANIEM NSA

Jak zauważył NSA już w wyroku z dnia 10 września 1998 r. (ośrodek zamiejscowy w Poznaniu – sygn. akt II SA/Po 15/98) wynagrodzenia nie można utożsamiać z dietą, będącą ryczałtowym określeniem należności pieniężnej przysługującej pracownikowi na pokrycie kosztów dziennego utrzymania podczas podróży służbowej lub innych kosztów. Z tego względu wynagrodzenia członków komisji nie można utożsamiać z należnościami otrzymywanymi przez radnych gminy uczestniczących w komisjach powoływanych na podstawie ustawy o samorządzie gminnym. Radnym gminy przysługują właśnie dieta oraz zwrot kosztów podróży, natomiast członkom gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych przysługuje wynagrodzenie. 

Rozróżnienie to – jak już wyżej wskazano – ma bardzo doniosłe znaczenie prawne, albowiem przyjęcie takiej tezy uzasadnia twierdzenie, że wynagrodzenie członków komisji nie jest zwolnione z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Nie jest to zatem świadczenie korzystające ze zwolnienia, o którym mowa w art. 21 pkt 16 i 17 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: updof), czyli diety i inne należności za czas podróży służbowej pracownika oraz diety i kwoty stanowiące zwrot kosztów, otrzymywane przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych i obywatelskich - do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 2.280 zł. 
Wynagrodzenie członków komisji powołanych zarządzeniem wójta (burmistrza, prezydenta miasta) podlega opodatkowaniu na podstawie art. 13 pkt 6 updof, zgodnie z którym za przychody z działalności wykonywanej osobiście uważa się przychody osób, którym organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności, a zwłaszcza przychody biegłych w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym oraz płatników, z zastrzeżeniem art. 14 ust. 2 pkt 10, i inkasentów należności publicznoprawnych, a także przychody z tytułu udziału w komisjach powoływanych przez organy władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, z wyjątkiem przychodów, o których mowa w pkt 9 updof. Dlatego zastosowanie w niniejszej sprawie znajdą przepisy art. 9 ust. 1 updof w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 2 i art. 13 pkt 6 updof, a w konsekwencji również zasady opodatkowania określone w art. 41 ust. 1 i 1a i art. 42 ust. 1 i 2 pkt 1 updof.
Zgodnie z tymi przepisami w niniejszym przypadku należy pobierać zaliczki na podatek dochodowy w wysokości 19% należności pomniejszonej o koszty uzyskania przychodów w wysokości 20% (art. 22 ust. 9 pkt 4 updof) oraz pomniejszonej o składki potrącone przez płatnika w danym miesiącu na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe, o którym mowa w art. 26 ust. 1 pkt 2 lit. b updof. Podkreślenia wymaga, że zgodnie z art. 22 ust. 10 updof podatnik może udowodnić, że koszty uzyskania przychodów były wyższe niż wynikające z zastosowania normy 20% określonej w art. 22 ust. 9 pkt 4 w zw. z art. 13 pkt 6 updof. W takim przypadku koszty uzyskania przyjmuje się w wysokości kosztów faktycznie poniesionych.

URLOP CZŁONKÓW KOMISJI

Nawiązując do problemu urlopu dla członków komisji należy zauważyć, że członkowie gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych nie muszą być w ogóle pracownikami. Ich podstawowym wymogiem kwalifikacyjnym jest przeszkolenie w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. W rezultacie ich status jest równy niezależnie od miejsca zatrudnienia i możliwości urlopowych. Członek komisji ma obowiązek wykonywać swoje zadania ustawowe, określone w gminnym programie, skoro został powołany odpowiednim zarządzeniem w skład komisji. 

Tym niemniej, jeżeli jednocześnie pozostaje w stosunku pracy, powinien realizować swoje obowiązki w komisji w porozumieniu ze swoim pracodawcą, tak aby wykonywanie zadań publicznych nie odbywało się z naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych. Pracodawca z kolei powinien umożliwić pracownikowi udział w pracach komisji. Zasadne jest udzielenie urlopu pracownikowi, który zamierza wziąć udział w posiedzeniu komisji lub wykonać inną czynność, do której został powołany, przy czym w świetle przepisów prawa pracy nie powinien być to urlop wypoczynkowy, skoro nie służy on w ogóle wypoczynkowi i regeneracji sił pracownika. Optymalnym rozwiązaniem pozostaje zatem udzielenie urlopu bezpłatnego przez pracodawcę, tym bardziej, że pracownik otrzymuje odrębne wynagrodzenie za pracę w komisji. 

Teoretycznie możliwe jest rozwiązanie polegające na zwolnieniu pracownika z obowiązku świadczenia pracy bez konieczności urlopowania i z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, jednakże z zastrzeżeniem spełnienia dwóch warunków.

PO PIERWSZE - pracownik powinien porozumieć się z pracodawcą, co do możliwości wykonania jego obowiązków pracowniczych w innym terminie.

PO DRUGIE - takie rozwiązanie uzależnione jest wyłącznie od dobrej woli pracodawcy, który nie ma obowiązku wypłacania wynagrodzenia za czas, w którym praca nie była faktycznie świadczona.

Nie istnieją podstawy do różnicowania sytuacji prawnej poszczególnych członków komisji, w związku z czym ich pozycja prawna powinna być taka sama.

Janusz Groński

Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (t.j. Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 ze zm.)

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

FINANSE SAMORZĄDU - SAS 3 / 2012

PYTANIE WÓJTA GMINY:

Na terenie naszej gminy przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą postawił na swoim gruncie dwa obiekty - kina. Obydwa obiekty to namioty halowe kuliste o konstrukcji metalowej rurowej połączonej śrubami, na konstrukcje naciągnięte są dwa rodzaje plandek. Podłoga kasetonowa wykonana jest ze specjalnych profili stalowo-aluminiowych. Konstrukcje namiotów przytwierdzone są do podłoża za pomocą metalowych szpil lub specjalnych balastów. Namioty te nie są trwale z gruntem związane. W obiektach zainstalowane są urządzenia: projektory, system nagłośnieniowy, system oświetleniowy, ekran, serwer, pulpit, ruchome fotele, kompresor, klimatyzacja, piece grzewcze.

Czy wobec tego:

  •  Namioty halowe kuliste stanowią budowle w świetle art. 1a ust.1 pkt. 3 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych skoro według prawa budowlanego przykrycia namiotowe stanowią tymczasowe obiekty budowlane?
  • Od namiotów halowych powinien być płacony podatek od nieruchomości?
  • Jeżeli namioty można uznać za budowle, to kto powinien płacić podatek, właściciel budowli czy też właściciel gruntu, na którym usytuowano budowlę?

W przypadku jednego kina właściciel namiotu udostępnił namiot właścicielowi gruntu na podstawie umowy o współpracę zawartej na okres 36 miesięcy, na podstawie której właściciel gruntu będzie prowadził wspólne przedsięwzięcie gospodarcze z właścicielem namiotu polegające na eksploatacji kina oraz rozliczaniu przychodów ze sprzedaży biletów. W naszej ocenie namioty stanowią budowle w świetle ustawy o podatkach i opłatach lokalnych i jako związane z prowadzeniem działalności gospodarczej powinny być opodatkowane podatkiem od nieruchomości. Podatnikiem powinien być właściciel budowli.

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych (dalej: upol) opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają następujące nieruchomości lub obiekty budowlane:

  • grunty;
  • budynki lub ich części;
  • budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Jednocześnie, stosownie do treści art. 1a upol użyte w ustawie określenia oznaczają:

BUDYNEK - obiekt budowlany w rozumieniu przepisów prawa budowlanego, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach;

BUDOWLA - obiekt budowlany w rozumieniu przepisów prawa budowlanego niebędący budynkiem lub obiektem małej architektury, a także urządzenie budowlane w rozumieniu przepisów prawa budowlanego związane z obiektem budowlanym, które zapewnia możliwość użytkowania obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem;

- grunty, budynki i budowle będące w posiadaniu przedsiębiorcy lub innego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą (z wyjątkiem budynków mieszkalnych oraz gruntów związanych z tymi budynkami, a także gruntów pod jeziorami, zajętych na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wodnych), chyba że przedmiot opodatkowania nie jest i nie może być wykorzystywany do prowadzenia tej działalności ze względów technicznych.

Z powyższych przepisów wynika jednoznacznie, że o tym, czy w danym przypadku mamy do czynienia z budynkiem lub budowlą lub innym obiektem decydują odpowiednie przepisy Prawa budowlanego. Biorąc pod uwagę treść art. 3 Prawa budowlanego wskazany w pytaniu namiot halowy kulisty jest wprawdzie obiektem budowlanym, natomiast z oczywistych względów nie może być zakwalifikowany do kategorii budynków. Nie jest bowiem trwale związany z gruntem, nie jest wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych, jak również nie posiada fundamentów i dachu.

PRZYKŁADY BUDOWLI

Spór dotyczy możliwości zakwalifikowania tego obiektu do kategorii budowli. Zgodnie z treścią definicji zawartej w art. 3 pkt 3 Prawa budowlanego przez budowlę należy rozumieć każdy obiekt budowlany niebędący budynkiem lub obiektem małej architektury, jak: 

– obiekty liniowe,
– lotniska,
– mosty,
– wiadukty,
– estakady,
– tunele,
– przepusty,
– sieci techniczne,
– wolno stojące maszty antenowe,
– wolno stojące trwale związane z gruntem urządzenia reklamowe,
– budowle ziemne,
– obronne (fortyfikacje),
– ochronne,
– hydrotechniczne,
– zbiorniki,
– wolno stojące instalacje przemysłowe lub urządzenia techniczne,
– oczyszczalnie ścieków,
– składowiska odpadów,
– stacje uzdatniania wody,
– konstrukcje oporowe,
– nadziemne i podziemne przejścia dla pieszych,
– sieci uzbrojenia terenu,
– budowle sportowe,
– cmentarze,
– pomniki,
– a także części budowlane urządzeń technicznych (kotłów, pieców przemysłowych, elektrowni wiatrowych, elektrowni jądrowych i innych urządzeń) oraz fundamenty pod maszyny i urządzenia, jako odrębne pod względem technicznym części przedmiotów składających się na całość użytkową.

TYMCZASOWY OBIEKT BUDOWLANY

Z kolei w art. 3 pkt 5 Prawa budowlanego określono, że tymczasowym obiektem budowlanym jest obiekt budowlany przeznaczony do czasowego użytkowania w okresie krótszym od jego trwałości technicznej, przewidziany do przeniesienia w inne miejsce lub rozbiórki, a także obiekt budowlany niepołączony trwale z gruntem, jak: strzelnice, kioski uliczne, pawilony sprzedaży ulicznej i wystawowe, przykrycia namiotowe i powłoki pneumatyczne, urządzenia rozrywkowe, barakowozy, obiekty kontenerowe.
Skoro ustawodawca postanowił, że przez budowlę należy rozumieć każdy obiekt budowlany niebędący budynkiem lub obiektem małej architektury, to nie istnieją podstawy do przyjęcia, że tymczasowy obiekt budowlany i budowla zawsze będą stanowić kategorię rozłączną. Tymczasowym obiektem budowlanym jest obiekt budowlany charakteryzujący się określoną cechą, czyli brakiem trwałości lub łatwością demontażu (chociażby z powodu braku cechy trwałego połączenia z gruntem).
Tymczasem obligatoryjną cechę trwałego połączenia z gruntem ustawodawca przypisuje wyłącznie budynkom. W odniesieniu do budowli takiego wymogu już ustawodawca nie stawia, co oznacza, że w określonym przypadku tymczasowym obiektem budowlanym może być także budowla. Należy uznać, że tymczasowe obiekty budowlane zasadniczo stanowią jedynie określoną postać obiektów budowlanych i mogą mieścić się w kategoriach zarówno „budynków” jak i „budowli”.

W ORZECZNICTWIE NSA

Powyższe stanowisko potwierdza zarówno orzecznictwo sądowoadministracyjne, jak i literatura przedmiotu. W uzasadnieniu wyroku z dnia 13 stycznia 2009 r., sygn. akt II FSK 1392/07 NSA stwierdził, że skoro z brzmienia przepisu art. 3 pkt 1 Prawa budowlanego wynika, że wyliczenie zawarte w tym przepisie („budynek”, „budowla”, „obiekt małej architektury”) ma charakter wyczerpujący, to każdy obiekt budowlany można zaliczyć do którejś z trzech wymienionych kategorii. Również przedstawiciele doktryny opowiadają się za tym, że tymczasowe obiekty budowlane są tylko pewną odmianą w zbiorze wszystkich obiektów budowlanych. (Prawo budowlane. Komentarz., praca zbiorowa pod red. Z. Niewiadomskiego, Wydawnictwo C. H. BECK, Warszawa 2007 r., str. 40 i 53).

NAMIOTY HANDLOWE TO BUDOWLE
W związku z powyższym, w niniejszym przypadku należy przychylić się do stanowiska pytających o zakwalifikowaniu spornych obiektów do kategorii budowli, także w rozumieniu przepisów podatkowych.

Odnosząc się do wątpliwości dotyczących zakresu podmiotowego podatku od nieruchomości należy wyjść od treści art. 3 ust. 1 pkt 1 upol, zgodnie z którym podatnikiem podatku od nieruchomości są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki nieposiadające osobowości prawnej, będące właścicielami nieruchomości lub obiektów budowlanych.

WŁAŚCIEL BUDOWLI PODATNIKIEM
Zgodzić się zatem również należy ze stanowiskiem, iż podatnikiem podatku w niniejszym przypadku powinien być właściciel budowli.

Nie zmienia tego stanowiska również fakt zawarcia określonej umowy między właścicielem budowli, a właścicielem gruntu, skoro ustawa wprost wskazuje jedynie na właściciela obiektu budowlanego. Umowa ta nie powoduje, że namiot stal się przedmiotem posiadania samoistnego właściciela gruntu. Posiadanie to ma charakter ewidentnie zależny, a sama umowa służy wyłącznie wzajemnym rozliczeniom w prowadzonej działalności gospodarczej. Jednocześnie budowla, służąca prowadzonej działalności gospodarczej, nie stanowi części składowej gruntu. Z treści pytania wynika, że obydwie budowle są związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, w związku z czym podstawę opodatkowania należy wywieść z art. 4 ust. 1 pkt 3 upol.

Janusz Groński

Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz. U. z 2010 r. Nr 95, poz. 613 ze zm.)

– Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 ze zm.)

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE - SAS 3 / 2012

PYTANIE BURMISTRZA MIASTA:

Z dokumentów dołączonych do wniosku o wydanie zezwolenia na usunięcie drzew - tj. mapki z zaznaczoną przez wnioskodawcę lokalizacją drzew w obrębie działki będącej jego własnością oraz wskazania podczas oględzin drzew - wynika, że osoba składająca wniosek jest ich właścicielem. Czy organ wydający decyzję ponosi odpowiedzialność w przypadku, gdy po wydaniu decyzji do usuniętych drzew zgłasza roszczenie właściciel sąsiedniej działki twierdząc, że to on jest ich właścicielem?

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

Postępowanie w sprawach dotyczących wycinki drzew lub krzewów reguluje art. 83 ustawy o ochronie przyrody (zwanej dalej u.o.p.). W świetle art. 83 ust. 1 pkt 1 u.o.p. usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości może nastąpić, po uzyskaniu zezwolenia wydanego przez wójta, burmistrza albo prezydenta miasta,na wniosek właściciela lub posiadacza nieruchomości za zgodą właściciela.

Zgodnie natomiast z art. 83 ust. 4 pkt 2 u.o.p. wniosek o wydanie zezwolenia na wycinkę powinien zawierać tytuł prawny wnioskodawcy do władania nieruchomością. Ustawodawca nie udzielił jednak żadnych wskazówek, co do kwestii sposobu wykazania tytułu prawnego do nieruchomości, na której przeprowadzona ma być wycinka. W związku z tym wydaje się, że za wystarczające można uznać oświadczenie wnioskodawcy. 

Z drugiej jednak strony organ udzielający zezwolenia nie powinien zapominać o obowiązkach, które zostały na niego nałożone przez przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (zwanego dalej k.p.a.). Warto bowiem przypomnieć, że na mocy art. 28 k.p.a. stroną postępowania administracyjnego jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. 

Ponadto zgodnie z art. 61 § 4 k.p.a. o wszczęciu postępowania z urzędu lub na żądanie jednej ze stron należy zawiadomić wszystkie osoby będące stronami w sprawie. Z zestawienia powyższych przepisów k.p.a. wynika obowiązek ustalenia przez organ prowadzący postępowanie pełnego kręgu osób i podmiotów, którym w tym postępowaniu przysługuje przymiot strony w rozumieniu art. 28 k.p.a. (tak NSA w wyrokach z dn. 17.06.2008 r., sygn. akt I OSK 933/07, z dn. 23.09.2009 r., sygn. akt I OSK 1357/08, z dn. 2.06.2009 r., sygn. akt II OSK 905/081). 
Skoro wskazane wyżej przepisy umożliwiają wystąpienie z wnioskiem o wycięcie drzew właścicielom nieruchomości lub posiadaczom tych nieruchomości po uzyskaniu zgody właściciela, to tym samym należy przyjąć, że ustalenie tytułu prawnego władania nieruchomością jest jednoznaczne z ustaleniem kręgu podmiotów uczestniczących w tym postępowaniu.
Organ winien jest więc dokonać tych ustaleń z urzędu.

Wadliwe ustalenie przez organ kręgu stron stanowi uchybienie postępowania administracyjnego, które może skutkować wystąpieniem przez uprawnionego z roszczeniami odszkodowawczymi przeciwko temu organowi, na podstawie art. 417 Kodeksu Cywilnego (do dnia 1 września 2004 r. podstawą takiego roszczenia był art. 160 k.p.a.). 
Warunkiem skuteczności takiego roszczenia będzie oczywiście wykazanie wadliwego, bezprawnego działania organu administracji, powstanie szkody oraz ustalenie bezpośredniego związku przyczynowego pomiędzy wadliwym działaniem organu a szkodą. Właściciel działki sąsiedniej, który twierdzi, że przysługuje mu własność gruntu, na którym znajdowały się wycięte drzewa, ma więc możliwość dochodzenia odszkodowania za wycinkę również od organu, który wydał zezwolenie osobie nieuprawnionej. Jeżeli zatem organ właściwy poweźmie jakiekolwiek wątpliwości co do uprawnień wnioskodawcy, to powinien on przeprowadzić stosowne postępowanie wyjaśniające, zmierzające do ustalenia uprawnień tej osoby do wystąpienia z wnioskiem, np. poprzez analizę księgi wieczystej nieruchomości.

Michał Pęczkowski

Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j.Dz.U.2009 Nr 151, poz. 1220);
– Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j.Dz.U.2000 Nr 98, poz. 1071);

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI
– Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.1964 Nr 16, poz. 93 ze zm.).

POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE - SAS 3 / 2012

Stosownie do treści art. 3 § 2 pkt 5 i 6 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej ppsa), kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje m.in.: orzekanie w sprawach skarg na akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej oraz inne akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej.

Zgodnie z art. 147 § 1 ppsa, sąd uwzględniając skargę na uchwałę lub akt, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 5 i 6, stwierdza nieważność tej uchwały lub aktu w całości lub w części albo stwierdza, że zostały wydane z naruszeniem prawa, jeżeli przepis szczególny wyłącza stwierdzenie ich nieważności.

Przepisem szczególnym, o którym mowa w art. 147 § 1 ppsa jest m.in. art. 91 ust. 4 ustawy o samorządzie gminnym (dalej usg), który wyłącza stwierdzenie nieważności uchwały lub zarządzenia organu gminy w trybie nadzoru, jeżeli kontrolowany akt dotknięty jest nieistotnym naruszeniem prawa. W takiej sytuacji obowiązkiem organu nadzoru jest ograniczenie się do wskazania, że uchwałę lub zarządzenie wydano z naruszeniem prawa. 

Przepisem szczególnym, wyłączającym stwierdzenie nieważności, jest również art. 94 ust. 1 usg, zgodnie z którym nie stwierdza się nieważności uchwały lub zarządzenia organu gminy po upływie jednego roku od dnia ich podjęcia, chyba że uchybiono obowiązkowi przedłożenia uchwały lub zarządzenia w terminie określonym w art. 90 ust. 1, albo jeżeli są one aktem prawa miejscowego.

Należy jednak zwrócić uwagę, że wedle art. 94 ust. 2 usg, jeżeli nie stwierdzono nieważności uchwały lub zarządzenia z powodu upływu terminu określonego w ust. 1, a istnieją przesłanki stwierdzenia nieważności, sąd administracyjny orzeka o ich niezgodności z prawem. Uchwała lub zarządzenie tracą moc prawną z dniem orzeczenia o ich niezgodności z prawem. Przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, co do skutków takiego orzeczenia, stosuje się odpowiednio.
Literalna wykładnia powołanych przepisów ppsa i usg wskazuje, że uwzględnienie przez sąd administracyjny skargi na zarządzenie lub uchwałę organu samorządu gminy może nastąpić poprzez wydanie trzech rodzajów orzeczeń, a mianowicie: wyroku stwierdzającego nieważności uchwały lub zarządzenia, wyroku orzekającego o ich niezgodności z prawem lub wyroku stwierdzającego, że zostały one wydane z naruszeniem prawa. Wskazane rozróżnienie dopuszczalnych rozstrzygnięć jest istotne, zwłaszcza w przypadku orzeczeń o niezgodności zarządzenia lub uchwały z prawem i wyroków stwierdzających, że zarządzenie lub uchwałę wydano z naruszeniem prawa.
Zasadniczo zatem, sąd administracyjny, uwzględniając skargę na uchwałę lub zarządzenie organu samorządu gminy, stwierdza ich nieważność w całości lub w części, na podstawie art. 147 § 1 ppsa. Stwierdzenie nieważności kontrolowanego aktu następuje z mocą wsteczną, od chwili jego podjęcia.
Mając na uwadze treść powołanego wyżej art. 91 ust. 4 usg należy podkreślić, że sąd administracyjny jest zobowiązany do stwierdzenia nieważności kontrolowanego aktu jednostki samorządu terytorialnego tylko wtedy, gdy stwierdzone naruszenie prawa zakwalifikuje jako „istotne”.
Nawet jednakże, jeśli kontrolowany akt organu samorządu gminy dotknięty jest „istotnym” naruszeniem prawa, które powinno skutkować stwierdzeniem jego nieważności, ale od daty jego podjęcia upłynął rok, a nie jest on prawem miejscowym i nie uchybiono obowiązkowi przedłożenia go w terminie określonym w art. 90 ust. 1 usg, to w świetle art. 94 ust. 1 usg, stwierdzenie jego nieważności jest niedopuszczalne. Szczególne rozstrzygnięcie sądu w takiej sytuacji, mianowicie orzeczenie o nieznośności zarządzenia lub uchwały z prawem, przewiduje art. 94 ust. 2 usg. Taki wyrok sądu powoduję utratę mocy prawnej przez wadliwy akt, jednakże dopiero z dniem orzeczenia o niezgodności z prawem, a nie jak w przypadku stwierdzenia nieważności - ze skutkiem wstecznym.
Jeżeli natomiast zarządzenie lub uchwała jednostki samorządu terytorialnego dotknięte jest tylko nieistotnym naruszeniem prawa, to w wyroku będącym wynikiem kontroli takiego aktu sąd ogranicza się do stwierdzenia, że został on wydany z naruszeniem prawa, na podstawie art. 147 § 1 ppsa w zw. z art. 91 ust. 4 usg. Nie ma przy tym znaczenia, czy od podjęcia kontrolowanego aktu upłynął już rok, a także, czy jest on prawem miejscowym. Taki wyrok sądu administracyjnego nie eliminuje kontrolowanego zarządzenia lub uchwały z obrotu prawnego.

STANOWISKO NSA

Podobne stanowisko wyraził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 14 kwietnia 2011 r. sygn. akt I OSK 12/11, stawiając następujące tezy:

  • sąd administracyjny, w razie ustalenia, że uchwała rady gminy, będąca aktem prawa miejscowego, dotknięta jest „istotnym” naruszeniem prawa, stwierdza jej nieważność na podstawie art. 147 § 1 ppsa w zw. z art. 94 ust. 1 zdanie ostatnie usg, natomiast w przypadku nieistotnego naruszenia prawa stwierdza na podstawie art. 147 § 1 ppsa w zw. z art. 91 ust. 4 usg, że została wydana z naruszeniem prawa - bez względu na termin, o jakim mowa w art. 94 ust. 1 usg;
  • orzeczenie „stwierdzenia niezgodności z prawem” zaskarżonego aktu, o jakim mowa w art. 94 ust. 2 usg po upływie terminu określonego w art. 94 ust. 1 tej ustawy, dotyczy aktu wydanego z „istotnym” naruszeniem prawa niebędącego aktem prawa miejscowego. W razie nieistotnego naruszenia prawa dotyczącego takiego aktu ma zastosowanie art. 147 § 1 ppsa w zw. z art. 91 ust. 4 usg - stwierdzenie wydania aktu z naruszeniem prawa - niezależnie od terminu, o jakim mowa w art. 94 ust. 2 tej ustawy.

Michał Sułkowski

Podstawa prawna:
– ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.),
– ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.).
– Wszystkie z przytoczonych w niniejszym tekście orzeczeń dostępne są na stronie internetowej Centralnej Bazy Orzeczeń Sądów Administracyjnych

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

POSTĘPOWANIE ADMISTRACYJNE - SAS 3 / 2012

PYTANIE SEKRETARZA GMINY:

Do naszego urzędu wpłynęła decyzja właściwego starosty ustalająca wysokość odszkodowania na rzecz osoby fizycznej (sprawa dotyczy inwestycji drogowej i przejęcia nieruchomości przez gminę). W decyzji gmina została zobowiązana do wypłaty odszkodowania na rzecz ww. osoby fizycznej w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o odszkodowaniu stanie się ostateczna. Od ww. decyzji służy stronom prawo wniesienia odwołania do właściwego organu w terminie 14 dni od jej doręczenia. Chcielibyśmy nadmienić, że w przypadku wniesienia odwołania przez osobę fizyczną, gmina nie będzie posiadać informacji o tym fakcie, a z decyzji wynika obowiązek wypłaty odszkodowania przez gminę w określonym terminie i wysokości. W związku z tym rodzi się potrzeba potwierdzenia faktu i terminu uprawomocnienia się decyzji.

W związku z powyższym zgłaszamy następujące zapytanie:

  • Czy gmina jest zobowiązana uzyskać na decyzji pieczęć starosty potwierdzającą ostateczność i termin, od jakiego należy wykonać decyzję - z jakich przepisów ten obowiązek wynika?
  • Czy dla właściwego załatwienia sprawy wystarczającym będzie uzyskanie zaświadczenia starosty, że dana decyzja się uprawomocniła i w jakim terminie? (Rozwiązanie to pozwoliłoby na ograniczenie kosztów wyjazdów służbowych pracowników, w celu uzyskania pieczęci, o której mowa w punkcie 1).

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

Art. 16 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego - tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r. Nr 98. poz. 1071 ze zm. (dalej kpa) stanowi, że decyzje, od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, są ostateczne. Uchylenie lub zmiana takich decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania może nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w kodeksie lub ustawach szczególnych. Powyższy przepis wyraża ogólną zasadę trwałości ostatecznych decyzji administracyjnych.

DECYZJE OSTATECZNE

Do decyzji ostatecznych należą: 

  • decyzje organu pierwszej instancji, w stosunku do których upłynął termin złożenia odwołania i nie został przywrócony w przepisanym trybie, 
  • decyzje wydane przez organ odwoławczy (organ drugiej instancji),
  • decyzje ostateczne z mocy wyraźnego przepisu prawa materialnego.

Decyzja ostateczna podlega wykonaniu; wchodzi do obrotu prawnego, wywołując skutki prawne wobec jej adresatów, jak również wobec innych uczestników obrotu prawnego. Organ administracyjny może decyzję taką wzruszyć tylko w sytuacjach i na zasadach ustalonych w kpa albo w przepisach szczególnych. 

DWIE KATEGORIE DECYZJI PRAWOMOCNYCH

Natomiast decyzje prawomocne to decyzje, od których nie przysługuje skarga do sądu, jak też decyzje, co do których sąd ograniczył się tylko do stwierdzenia ich niezgodności z prawem na skutek przedawnienia, bądź gdy sąd skargę oddalił lub wydał wyrok merytoryczny w sprawie. 

Decyzje prawomocne można podzielić na dwie kategorie:

  • decyzje, których nie można zaskarżyć do sądu administracyjnego z powodu: 

– braku drogi sądowej, 
– niewyczerpania przez stronę środków zaskarżenia od decyzji podjętej w pierwszej instancji, tj. odwołania albo wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy (przy czym obowiązek wyczerpania środków zaskarżenia nie dotyczy prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich – por. art. 52 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm., dalej ppsa),
– upływu terminu do wniesienia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego;

  • decyzje, które można zaskarżyć do sądu administracyjnego, lecz sąd administracyjny po rozpoznaniu: 

– odrzucił skargę (art. 58 pppsa),
– oddalił skargę na podstawie (art. 151 pppsa),
– umorzył postępowanie sądowe (zob. art. 60 ppsa i  art. 161 ppsa).

W przedstawionej w pytaniu sprawie decyzja organu pierwszej instancji (zasądzająca odszkodowanie od gminy na rzecz osoby fizycznej za przejęcie nieruchomości pod inwestycję drogową) – wobec bezskutecznego upływu terminu do wniesienia odwołania – stała się zarówno ostateczna, jak i prawomocna.
Żaden przepis nie przewiduje formy stwierdzenia prawomocności decyzji.
Zatem potwierdzenie prawomocności decyzji spełniać będzie zarówno zaświadczenie starosty w tym przedmiocie, jak i stosowna adnotacja starosty poczyniona na decyzji czy też odrębne pismo (notatka) starosty stwierdzająca, że decyzja nie została zaskarżona.
Terminu wykonania decyzji prawomocnej nie określają przepisy ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych - tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194 ze zm. Jednakże art. 23 ww. ustawy stanowi, iż w sprawach nieuregulowanych w niniejszym rozdziale (tj. rozdziale 3 zatytułowanym Nabywanie nieruchomości pod drogi) stosuje się przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami.
Z kolei zgodnie z przepisem art. 106 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami – tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm. (dalej ugn), za działki gruntu, wydzielone pod nowe drogi albo pod poszerzenie dróg istniejących, a także za urządzenia, których właściciele lub użytkownicy wieczyści nie mogli odłączyć od gruntu, oraz za drzewa i krzewy gmina wypłaca, z zastrzeżeniem ust. 1a, odszkodowanie w wysokości uzgodnionej między właścicielami lub użytkownikami wieczystymi, a właściwym organem wykonawczym jednostki samorządu terytorialnego lub starostą. Dopłatę, o której mowa w art. 105 ust. 2 ugn, oraz odszkodowanie, jeżeli nie dojdzie do jego uzgodnienia, ustala się i wypłaca według zasad i trybu obowiązujących przy wywłaszczaniu nieruchomości. Odszkodowanie wypłaca właściwy organ.
Stosownie zaś do art. 106 ust. 1a ugn, za działki gruntu wydzielone pod drogi powiatowe, wojewódzkie lub krajowe albo pod poszerzenie tych dróg odszkodowanie wypłaca odpowiednio powiat, województwo lub Skarb Państwa. Natomiast art. 132 ust. 1 ugn stanowi wprost, że zapłata odszkodowania następuje jednorazowo, w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu podlega wykonaniu, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b (art. 132 ust. 1a ugn przewiduje, iż w sprawach, w których wydano odrębną decyzję o odszkodowaniu, zapłata odszkodowania następuje jednorazowo w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o odszkodowaniu stała się ostateczna; a w myśl art. 132 ust. 1b ugn, w przypadku wydania decyzji o niezwłocznym zajęciu nieruchomości na wniosek osoby wywłaszczanej wypłaca się zaliczkę w wysokości 70 % odszkodowania ustalonego przez organ pierwszej instancji w decyzji o wywłaszczeniu. Zapłata zaliczki następuje jednorazowo w terminie 50 dni licząc od dnia złożenia wniosku o wypłatę zaliczki. Wysokość odszkodowania za wywłaszczone nieruchomości pomniejsza się o kwotę wypłaconej zaliczki).

Reasumując, wypłata odszkodowania przez gminę powinna nastąpić w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o odszkodowaniu stała się ostateczna.

Monika Mikucka

Podstawa prawna: 
– Art. 16 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego - tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r. Nr 98. poz. 1071 ze zm.,
– Art. 23 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych - tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194 ze zm.,
– Art. 132 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami – tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

FUNKCJONOWANIE SAMORZĄDU - SAS 3 / 2012

PYTANIE GŁ. SPECJALISTY:

Czy prezydent może upoważnić swoich zastępców do podpisywania zarządzeń dotyczących spraw przypisanych im w regulaminie organizacyjnym i nie istnieje przemijająca przeszkoda w wykonywaniu przez niego obowiązków (art. 28g ustawy o samorządzie gminnym)?

Odpowiedź prawnika:

Odpowiedź na postawione pytanie jest twierdząca.

Należy podkreślić, że zarówno zakres, jak i formy działania zastępcy wójta należą do samodzielnych kompetencji wójta (burmistrza, prezydenta miasta), któremu ustawa umożliwia dokonanie tzw. dekoncentracji wewnętrznej, czyli scedowania części uprawnień na rzecz sekretarza lub zastępcy, pod warunkiem wszakże, iż osoby te będą podpisywać akty w imieniu i na odpowiedzialność wójta. W tym przypadku bowiem nie dochodzi do przekazania kompetencji i wyposażenia w samodzielne uprawnienia wskazanego pracownika, ale powierzenia mu prowadzenia określonych spraw i to wyłącznie w imieniu wójta. Stanowi o tym wprost art. 33 ust. 4 ustawy o samorządzie gminnym (dalej: usg), zgodnie z którym wójt może powierzyć prowadzenie określonych spraw gminy w swoim imieniu zastępcy wójta lub sekretarzowi gminy.

UPRAWNIENIA I ZAKRES ZADAŃ ZASTĘPCY

Powierzenie prowadzenia tych spraw musi oczywiście znaleźć swoje umocowanie albo w zarządzeniu o powołaniu zastępcy albo w regulaminie organizacyjnym (wydawanym w formie zarządzenia) i odpowiadać jasno określonym uprawnieniom i zakresowi zadań zastępcy. Co więcej to upoważnienie może być cofnięte w każdym czasie ze skutkiem natychmiastowym, co wynika z wyłącznej ustrojowej odpowiedzialności wójta za podejmowane powierzone działania (co oczywiście nie wyklucza odpowiedzialności pracowniczej, będącej jednak odrębną kwestią). Przepisy ustawy nie ograniczają zakresu „powierzonych spraw” li tylko do spraw cywilnych (vide art. 46 ust. 1 usg) czy wydawania decyzji administracyjnych w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej (vide: art. 39 ust. 2 usg). W konsekwencji nie istnieją przeszkody prawne do odpowiedniego umocowania zastępcy do podpisywania zarządzeń w imieniu wójta, zarówno w powierzonych kategoriach spraw, jak też np. w czasie nieobecności wójta (co może być także materią statutową). 
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na pewien logiczny błąd pojawiający się w niektórych stanowiskach interpretacyjnych, jakoby zastępca wójta mógł być upoważniony do wydawania aktów w imieniu i w zastępstwie wójta w przypadkach określonych w art. 28g usg. W przypadkach opisanych w tym artykule zastępca wójta nie staje się osobą upoważnioną do wydawania aktów z upoważnienia wójta, ale w sensie ustrojowym staje się niejako wójtem (albowiem przejmuje jego zadania i kompetencje).

ROZSTRZYGNIĘCIE NSA

Nawiązując wprost do pytania należy podnieść, że w niektórych orzeczeniach zarówno nadzorczych jak i sądowoadministracyjnych pojawiały się poglądy wskazujące na niemożność dokonania dekoncentracji wewnętrznej w zakresie wydawania zarządzeń, ze względu na jednoznaczne ustawowe przypisanie określonych kompetencji wójtowi. Wątpliwości tych jednak nie podzielił Naczelny Sąd Administracyjny, który w wyroku z dnia 3 grudnia 2008 r. sygn. akt II OSK 1458/08 (w sprawie, w której zarówno organ nadzoru, jak i wojewódzki sąd administracyjny uznały, że sekretarz gminy nie może zarządzeniem dokonywać czynności w zakresie powierzenia stanowiska dyrektora szkoły) uznał jednoznacznie, że art. 33 ust. 4 usg nie wskazuje ani zakresu ani rodzaju spraw gminy, które mogą być delegowane na zastępcę wójta lub sekretarza gminy, nie zastrzega też żadnych spraw do wyłącznej kompetencji wójta, gdyż w powołanym przepisie mowa jest o określonych, a nie tylko niektórych kompetencjach wójta. NSA wskazał, że:

NSA WSKAZAŁ

„(…)Podejmowanie zarządzeń ma charakter wewnętrzny, na zewnątrz organem właściwym do jego wydania pozostaje wójt. Powierzenie wykonywania określonych czynności przez wójta zastępcy lub sekretarzowi gminy nie oznacza, że dochodzi do przeniesienia tych kompetencji na ten organ. Podmiot, na rzecz którego nastąpiła dekoncentracja kompetencji nie staje się organem, działa zawsze w jego imieniu. Dekoncentracja musi jednak być jednoznaczna i musi prowadzić do niebudzącego żadnych wątpliwości upoważnienia sekretarza gminy do wykonywania przekazanych mu kompetencji.”

Janusz Groński

Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 8 marca 1990 r.  o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

FUNKCJONOWANIE SAMORZĄDU - SAS 3 / 2012

PYTANIA SEKRETARZA GMINY:

W związku z zaistnieniem w naszej gminie przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji przez wójta gminy, spowodowanej niezdolnością do pracy na skutek choroby trwającej powyżej 30 dni (potwierdzone zaświadczeniami lekarskimi), zgodnie z art. 28 g ustawy o samorządzie gminnym przewodniczący rady w dniu 2.01.br. powiadomił o tym wojewodę. Tym samym zadania i kompetencje wójta zostały przejęte przez zastępcę wójta.

Sytuacja ta spowodowała następujące wątpliwości interpretacyjne:

  • Czy w umowach, korespondencji, zarządzeniach, upoważnieniach i decyzjach powinno stosować się zapisy/pieczęcie: Zastępca Wójta, z up. Zastępca Wójta lub Pełniący funkcję Wójta Gminy?
  • Czy w podstawie prawnej wydawanych aktów wskazywać każdorazowo art. 28 g ustawy o samorządzie gminnym, czy należy wskazywać, że jest to akt tzw. Pełniącego funkcję Wójta?
  • Czy zastępca wójta w opisanej sytuacji ma prawo do wykonywania zadań i kompetencji uprzednio zastrzeżonych tylko i wyłącznie na rzecz wójta, np. sporządzenie ostatniej woli spadkodawcy lub zaciąganie pożyczek i kredytów?
  • Kto powinien podejmować czynności ze stosunku pracy wobec zastępcy wójta i przyznać mu np. dodatek specjalny, o który zawnioskował wójt w związku z jego długotrwałą nieobecnością? 

Czynności ze stosunku pracy wobec wójta gminy niezastrzeżone na rzecz przewodniczącego rady powierzono sekretarzowi gminy, a w przypadku jego nieobecności zastępcy wójta. Ponadto sekretarz posiada upoważnienie do podejmowania czynności ze stosunku pracy wobec pracowników urzędu w czasie nieobecności wójta, a w przypadku jego nieobecności zastępca wójta. 5) W związku z powierzeniem zadań zastępcy wójta i sekretarzowi gminy i udzieleniem im upoważnień do działania w imieniu wójta w przypadku jego nieobecności, czy w tym ostatnim przypadku ww. osoby działają na mocy udzielonych im uprzednio upoważnień przez wójta, czy też jednak zastępca wójta de facto przejmuje zadania i kompetencje wójta, a tym samym np. upoważnienie udzielone sekretarzowi do podejmowania czynności w przypadku nieobecności wójta - ma zastosowanie, skoro zastępca wójta pełni funkcję wójta?

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

Punktem wyjścia dla odpowiedzi na wszystkie zadane pytania jest ustalenie konsekwencji zastosowania art. 28 g ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym (dalej: usg). Zgodnie z tym przepisem w przypadku przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta spowodowanej jedną z następujących okoliczności:

  • tymczasowym aresztowaniem,
  • odbywaniem kary pozbawienia wolności wymierzonej za przestępstwo nieumyślne,
  • odbywaniem kary aresztu,
  • niezdolnością do pracy z powodu choroby trwającej powyżej 30 dni

– jego zadania i kompetencje przejmuje zastępca, a w gminach - w których powołano więcej niż jednego zastępcę - pierwszy zastępca.
W przypadku choroby wójta zastępca, pierwszy zastępca albo osoba, o której mowa w art. 28h, wykonuje zadania i kompetencje wójta w okresie wskazanym w zaświadczeniu lekarskim, jednak nie dłużej niż do dnia wygaśnięcia mandatu wójta (art. 28 ust. 6 pkt 3 usg).
W terminie 48 godzin od powzięcia wiadomości o zaistnieniu takiej okoliczności przewodniczący rady pisemnie informuje wojewodę o zaistnieniu takiej okoliczności i przejęciu zadań i kompetencji wójta przez zastępcę albo pierwszego zastępcę albo konieczności wyznaczenia odpowiedniej osoby (art. 28g ust. 7 usg).

ZASTĘPCA WÓJTA STAJE SIĘ NIEJAKO WÓJTEM ZE WSZYSTKIMI TEGO KONSEKWENCJAMI

Z treści powołanego wyżej przepisu wynika, że zastępca wójta, który w bieżącej działalności wykonuje w imieniu wójta jedynie te zadania, które zostały mu powierzone przez wójta w szczególności w oparciu o art 33 ust. 4 i art 46 usg, na podstawie art 28 g usg, przejmuje zadania i kompetencje wójta. Oznacza to, że zastepca wójta staje się niejako wójtem ze wszystkimi tego konsekwencjami. Przejście zadań i kompetencji, a zatem wstapienie zastępcy wójta w granice władztwa, w jakie wyposażony jest organ wykonawczy gminy, następuje z mocy prawa, po zaistnieniu jednej z przesłanek określonych w art 28 g ust. 1 usg. Do przejścia tych kompetencji nie jest zatem wymagane ani dodatkowe upoważnienie, ani podział kompetencji i zakres zadań określony w regulaminie organizacyjnym urzędu gminy. Istotne jest jedynie, aby pracownik przejmujący zadania i kompetencje wójta był powołany wcześniej w drodze odpowiedniego zarządzenia na zastępcę lub pierwszego zastępcę wójta (przy większej liczbie zastępców). 

ZASTĘPCA WÓJTA

Biorąc powyższe pod uwagę nie jest prawidłowe posługiwanie się pieczęcią: “Zastępca Wójta, z up. Zastępca Wójta”, ponieważ w niniejszym przypadku nie występuje żaden dodatkowy akt upoważnienia wójta dla jego zastępcy. Jak wskazano wyżej, źródłem zadań i kompetencji dla zastępcy w sytuacjach opisanych w art 28g ust. 1 usg jest ten przepis, a nie upoważnienie lub pracowniczy zakres obowiązków. Z tego powodu, odpowiadajac na pytanie dotyczące podstawy działania zastępcy wójta, należy wskazać, że nie jest nią uprzednio udzielone upoważnienie wójta, nawet jeżeli przewidywało wykonywanie określonych czynności w przypadku nieobecności wójta. Podkreślić należy subtelną, ale bardzo znaczącą w sensie prawnym róznicę. 

ZASTĘPCA DZIAŁA JAK WÓJT

W przypadku działania na podstawie upoważnienia zastępca wójta zawsze występuje wyłącznie w imieniu wójta, natomiast w oparciu o art 28g usg zastępca wójta działa jako wójt, gdyż nie tylko de facto, ale przede wszytskim de iure przejmuje zadania i kompetencje wójta
Nie jest również konieczne wykazywanie w każdym piśmie (korespondencji), że zastępca pełni aktualnie funkcję wójta gminy. Istotne natomiast jest wskazanie podstawy prawnej, będącej umocowaniem do działania tj. art. 28g usg. Spełnienie przesłanek z przedmiotowego przepisu i powołanie go w podstawie prawnej pism kierowanych przez zastępcę wójta w zupełności pozwala na jednoznaczną identyfikację zakresu aktualnych kompetencji zastępcy.
Po spełnieniu przesłanek z art. 28g usg zastępca wójta ma prawo do wykonywania wszelkich zadań i kompetencji zastrzeżonych ustrojowo do wójta, gdyż stanowi o tym wprost ustawa, która nie ogranicza i nie zawęża tego zakresu do określonych kategorii spraw.

UMOCOWANIE SEKRETARZA GMINY POZOSTAJE BEZ ZMIAN

Czynności z zakresu prawa pracy w stosunku do zastępcy wójta powinna wykonywać ta osoba, która wykonywała te czynności w stosunku do wójta. Skoro zatem upoważniony do wykonywania tych czynności jest sekretarz gminy, to on powinien wykonywać czynnosci z zakresu prawa pracy w odniesieniu do osoby, która nominalnie jest wprawdzie zastępcą wójta, ale w okresie zastosowania art. 28g usg pełni funkcję wójta. Sekretarz nie traci uprawnień wynikajacych z upoważnienia udzielonego wcześniej przez wójta ze względu na przejęcie zadań i kompetencji przez zastępcę, albowiem samo upoważnienie zachowuje ważność, a skutki prawne z art. 28g usg dotyczą w tym przypadku zastępcy wójta, a nie sekretarza. W rezultacie zakres umocowania sekretarza gminy pozostaje bez zmian, zmienia się natomiast pozycja ustrojowa i zakres kompetencji osoby powołanej na stanowisko zastępcy (pierwszego zastępcy) wójta.

Janusz Groński

Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. Z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

FUNKCJONOWANIE SAMORZĄDU - SAS 3 / 2012

PYTANIE SEKRETARZA GMINY:

Czy zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie powinien realizować gminny ośrodek pomocy społecznej (w statucie ośrodka jest zapis, iż realizuje zadania gminy w zakresie pomocy społecznej, własne i zlecone), czy też może je realizować inny pracownik urzędu?

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

Przepis art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) stanowi, że zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie są realizowane przez organy administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego na zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej lub ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, chyba że przepisy niniejszej ustawy stanowią inaczej.

KATALOG ZADAŃ WŁASNYCH GMINY

Do zadań własnych gminy należy w szczególności tworzenie gminnego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w tym (ust. 2):

  • opracowanie i realizacja gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie;
  • prowadzenie poradnictwa i interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności poprzez działania edukacyjne służące wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie;
  • zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia;
  • tworzenie zespołów interdyscyplinarnych.

Przepis art. 110 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2009 r. Nr 174, poz. 1362 z późn. zm.) stanowi, że zadania pomocy społecznej w gminach wykonują jednostki organizacyjne - ośrodki pomocy społecznej.
Ośrodek pomocy społecznej, wykonując zadania własne gminy w zakresie pomocy społecznej, kieruje się ustaleniami wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
Zgodnie z art. 111 ww. ustawy, w celu realizacji zadań pomocy społecznej gmina może tworzyć również inne jednostki organizacyjne. Oznacza to, że gminy mają obligatoryjny obowiązek utworzenia ośrodka pomocy społecznej.
Z przepisu art. 9a ust. 9 ww. ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie wynika wprost, że obsługę organizacyjno-techniczną zespołu interdyscyplinarnego zapewnia ośrodek pomocy społecznej. Przepis ten wymienia zatem expressis verbis gminny (miejski) ośrodek pomocy społecznej, jako właściwy w zakresie realizacji powyższego zadania.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 3 czerwca 2011 r. w sprawie nadzoru i kontroli nad realizacją zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 126, poz. 718) rozróżnia wśród jednostek podlegających kontroli, jak również jednostek podlegających nadzorowi – jednostkę organizacyjną pomocy społecznej realizującą zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie od urzędu gminy – podlegającemu kontroli i nadzorowi w zakresie zadań realizowanych na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie (§ 2 pkt 2 i 3).
Z przepisu tego wynika zatem, że zadania z zakresu przeciwdziałania rodzinie powinny wykonywać gminne (miejskie) ośrodki pomocy społecznej, które jako gminne jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej działają w imieniu i na rzecz gminy, która je utworzyła. Odpowiedzialność za ich działania ponosi gmina, jako osoba prawna. Skoro obsługę prawno-organizacyjną organów gminy zapewnia urząd gminy, to tym samym realizuje on również zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, chociażby z faktu sprawowania przez organy gminy nadzoru nad ośrodkiem pomocy społecznej.

Brak jest podstaw prawnych do wykonywania powyższych zadań przez jedynie pracownika urzędu gminy.

Sławomir Pyźlak 

Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.),
– Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2009 r. Nr 174, poz. 1362 z późn. zm.),
– Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 3 czerwca 2011 r. w sprawie nadzoru i kontroli nad realizacją zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 126, poz. 718.)

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

FUNKCJONOWANIE SAMORZĄDU - SAS 3 / 2012

PYTANIE INSPEKTORA:

Zwracam się do Państwa z prośbą o udzielenie informacji w sprawie „Inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest”. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 13.12.2010 r. przeprowadza się inwentaryzację wyrobów  zawierających azbest poprzez sporządzenie spisu z natury. Wynik inwentaryzacji podlega zgłoszeniu właściwemu organowi do dnia 31 stycznia danego roku.  Czy wobec powyższego inwentaryzację przeprowadzają wszyscy właściciele nieruchomości, czy tylko w takich przypadkach gdzie nastąpiła zmiana w ilości wyrobów? Proszę o pomoc prawną w ww. zakresie.

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

Stosownie do art. 160 ust. 1 i 2 ustawy Prawo ochrony środowiska (zwanej dalej ustawą) azbest zaliczany jest do katalogu substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska.

SUKCESYWNA ELIMINACJA

Przepisy powyższe statuują także zakaz ponownego wprowadzania do obrotu lub ponownego wykorzystania tej substancji. Art. 162 ust. 1 ustawy stanowi zaś, że wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska podlegają sukcesywnej eliminacji. 
W tym celu ustawodawca, w przywołanym przez pytającego Rozporządzeniu Ministra Gospodarki w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest, przewidział konieczność dokonywania inwentaryzacji wyrobów, instalacji i urządzeń zawierających azbest. Zgodnie z § 3 Rozporządzenia wszelkie wyroby, instalacje i urządzenia zawierające azbest powinny zostać z niego oczyszczone przez usunięcie wyrobów zawierających azbest lub ich wymianę na bezazbestowe w terminie do końca 2032 r.

COROCZNA INWENTARYZACJA

Dokonywanie inwentaryzacji sprzyjać ma sprawowaniu ścisłego nadzoru nad eliminacją azbestu przez właściwe organy, tj. marszałków województwa oraz wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Organy te muszą posiadać aktualną wiedzę na temat postępów w usuwaniu tego szkodliwego dla zdrowia środka. Z tego względu należy uznać, że inwentaryzacja powinna być dokonywana każdego roku, bez względu na to, czy w danym roku nastąpiły jakiekolwiek zmiany w ilości wyrobów. Do takiego wniosku dojść można również analizując § 10 powołanego Rozporządzenia. Zgodnie z ust. 2 tego przepisu wykorzystujący wyroby zawierające azbest ujmuje wynik inwentaryzacji w „Informacji o wyrobach zawierających azbest” stanowiącej załącznik nr 3 do rozporządzenia i przedkłada ją corocznie w terminie do dnia 31 stycznia właściwemu marszałkowi województwa. 
Osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami składają wskazaną wyżej informację na ręce wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (§ 10 ust. 3 Rozporządzenia). Konieczność przeprowadzania inwentaryzacji każdego roku znajduje również potwierdzenie w § 10 ust. 4 Rozporządzenia. Nakazuje on sporządzanie informacji o inwentaryzacji w dwóch egzemplarzach. Jeden z egzemplarzy przekazywany jest właściwemu organowi, natomiast drugi powinien być przechowywany przez okres jednego roku, do czasu sporządzenia następnej informacji.

Michał Pęczkowski

Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r.  Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U.2008 Nr 25, poz. 150 ze zm.);
– Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz.U.2011 Nr 8,poz. 31).

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

 

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa