Zadania powiatów w zakresie nieodpłatnej pomocy prawnej

AKTUALNOŚCI / TEMAT MIESIĄCA - SAS 1 / 2016

W dniu 1 stycznia 2016 r. weszła w życie ustawa z 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej (dalej: ustawa), która określa zasady udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej, a także zasady działania organów administracji publicznej w zakresie edukacji prawnej.

ZAKRES POMOCY PRAWNEJ

Nieodpłatna pomoc prawna obejmuje przede wszystkim poinformowanie osoby uprawnionej o obowiązującym stanie prawnym, o przysługujących jej uprawnieniach lub o spoczywających na niej obowiązkach lub wskazanie osobie uprawnionej sposobu rozwiązania jej problemu prawnego. Może ona również polegać na pomocy w sporządzeniu projektu pisma w ww. sprawach, jednakże z wyłączeniem pism procesowych w toczącym się postępowaniu przygotowawczym lub sądowym i pism w toczącym się postępowaniu sądowo-administracyjnym. Nieodpłatna pomoc prawna obejmuje również sporządzenie projektu pisma o zwolnienie od kosztów sądowych lub ustanowienie pełnomocnika z urzędu w postępowaniu sądowym lub ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego w postępowaniu sądowo-administracyjnym.
Ustawodawca jednoznacznie przesądził, że nieodpłatna pomoc prawna nie obejmuje spraw podatkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, a także z zakresu prawa celnego, dewizowego i handlowego oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, z wyjątkiem przygotowania do rozpoczęcia tej działalności.
Podkreślenia wymaga, że ustawa nie zwalnia organów administracji publicznej od wykonywania określonych w ustawach zadań w zakresie poradnictwa prawnego, a także nie ogranicza działalności w zakresie nieodpłatnego poradnictwa prawnego.


OBOWIĄZKI POWIATÓW

Podstawą do udzielenia nieodpłatnej pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego jest umowa zawarta z powiatem.

Umowa zawiera w szczególności:

  • wskazanie miejsca i czasu udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej;
  • określenie wynagrodzenia za udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej;
  • określenie sposobu korzystania z lokalu, w którym będzie usytuowany punkt nieodpłatnej pomocy prawnej;
  • wskazanie niezbędnych urządzeń technicznych, w tym zapewniających dostęp do bazy aktów prawnych, umożliwiający udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej;
  • zasady zapewniania dostępu do bazy aktów prawnych, umożliwiającego udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej;
  • zasady zapewniania przez adwokata lub radcę prawnego zastępstwa w przypadku, gdy nie będzie on w stanie osobiście udzielać nieodpłatnej pomocy prawnej;
  • zasady jej rozwiązania.

Adwokat oraz radca prawny muszą w karcie nieodpłatnej pomocy prawnej udokumentować każdy przypadek udzielenia nieodpłatnej pomocy prawnej przez podanie informacji dotyczących czasu trwania i formy oraz dziedziny prawa, której dotyczyła ta pomoc. Na ręce adwokata lub radcy prawnego są również składane odpowiednie oświadczenia przez osoby uprawnione do korzystania z nieodpłatnej pomocy prawnej. Oświadczenia te mają potwierdzać prawo do uzyskania pomocy prawnej i są składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nich klauzuli o następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.” Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia (wzory oświadczeń określają załączniki do ustawy). Kartę nieodpłatnej pomocy prawnej oraz ww. oświadczenia adwokat lub radca prawny przekazuje staroście do dziesiątego dnia następnego miesiąca kalendarzowego w sposób uniemożliwiający powiązanie karty nieodpłatnej pomocy prawnej z oświadczeniem osoby uprawnionej. Starosta jest administratorem danych osobowych zawartych w oświadczeniach, zaś w celu umożliwienia kontroli prawidłowości udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej przechowuje ww. oświadczenia, przez trzy lata od dnia ich sporządzenia.
Zadanie polegające na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej, realizowanym przez powiat w porozumieniu z gminami albo samodzielnie. Na każdy powiat przypada liczba punktów nieodpłatnej pomocy prawnej, określona w oparciu o ustawowy mnożnik. Punkt nieodpłatnej pomocy prawnej może być usytuowany w jednym albo większej liczbie gminnych lub powiatowych lokali, w ramach posiadanych zasobów. Nieodpłatna pomoc prawna jest udzielana w punkcie nieodpłatnej pomocy prawnej w przeciętnym wymiarze 5 dni w tygodniu przez co najmniej 4 godziny dziennie.

W przypadku samodzielnej realizacji przez powiat ww. zadania (bez porozumienia z gminami) starosta określa w szczególności:

  • powiatowe lokale, w których będą usytuowane punkty nieodpłatnej pomocy prawnej;
  • harmonogram wskazujący dni i godziny, w których będzie udzielana nieodpłatna pomoc prawna.

Starosta udostępnia ww. informacje w Biuletynie Informacji Publicznej.
Powiat zobowiązany jest do corocznego zawierania z okręgową radą adwokacką i radą okręgowej izby radców prawnych, właściwymi dla siedziby władz powiatu, porozumienia w sprawie udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej na obszarze tego powiatu, określające w szczególności:

  • liczbę adwokatów i radców prawnych, którzy będą udzielać nieodpłatnej pomocy prawnej na obszarze powiatu, z uwzględnieniem potrzeby zapewnienia równomiernego udziału adwokatów i radców prawnych w wykonywaniu tego zadania;
  • zobowiązanie okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych do imiennego wskazywania odpowiednio adwokatów lub radców prawnych oraz ich zastępców, którymi są adwokaci lub radcowie prawni, wyznaczonych do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej w ramach harmonogramu, wskazującego dni i godziny, w których będzie udzielana nieodpłatna pomoc prawna;
  • zasady wynagradzania adwokatów i radców prawnych udzielających nieodpłatnej pomocy prawnej;
  • zasady wykorzystania urządzeń technicznych w punkcie nieodpłatnej pomocy prawnej.

W przypadku niezawarcia porozumienia do dnia 30 listopada roku poprzedzającego rok, którego dotyczyłoby to porozumienie, starosta przekazuje dziekanom informacje zawarte w porozumieniach z gminami i na podstawie tych informacji dziekan okręgowej rady adwokackiej lub dziekan rady okręgowej izby radców prawnych wskazuje odpowiednio adwokatów lub radców prawnych, wyznaczonych do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej. Powiat zobowiązany jest niezwłocznie zawiadomić właściwego wojewodę o każdym zawartym porozumieniu albo wskazaniu adwokatów lub radców prawnych, wyznaczonych do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej w ww. trybie.
Starosta przekazuje Ministrowi Sprawiedliwości oraz właściwemu wojewodzie, nie później niż do końca pierwszego kwartału roku następnego, zbiorczą informację o wykonaniu zadania, polegającego na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej na obszarze powiatu.


POROZUMIENIA Z GMINAMI I ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI

Realizując zadanie polegające na świadczeniu nieodpłatnej pomocy prawnej, powiat może zawierać porozumienia z gminami na obszarze tego powiatu, określające w szczególności:

  • gminne lub powiatowe lokale, w których będą usytuowane punkty nieodpłatnej pomocy prawnej;
  • harmonogram wskazujący dni i godziny, w których będzie udzielana nieodpłatna pomoc prawna;
  • zasady współpracy w zakresie zapewnienia warunków lokalowych adwokatom i radcom prawnym, udzielającym nieodpłatnej pomocy prawnej.

Starosta udostępnia ww. informacje w Biuletynie Informacji Publicznej.


POŁOWA PUNKTÓW DLA NGO

Powiat ma obowiązek powierzenia prowadzenia połowy punktów nieodpłatnej pomocy prawnej organizacji pozarządowej, prowadzącej działalność pożytku publicznego. Jeżeli na powiat przypada nie więcej niż trzy punkty nieodpłatnej pomocy prawnej, organizacji pozarządowej powierza się prowadzenie jednego punktu nieodpłatnej pomocy prawnej. W pozostałych przypadkach, jeżeli iloraz liczby punktów nieodpłatnej pomocy prawnej i liczby dwa stanowi liczbę niecałkowitą, zaokrągla się ją w górę do liczby całkowitej.

Organizację pozarządową wyłania się corocznie w otwartym konkursie ofert, o którym mowa w ustawie z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2014 r. poz. 1118, z późn. zm.).

O powierzenie prowadzenia punktu nieodpłatnej pomocy prawnej może ubiegać się organizacja pozarządowa, która spełnia łącznie następujące warunki:

  • posiada co najmniej dwuletnie doświadczenie w wykonywaniu zadań wiążących się z udzielaniem porad prawnych lub informacji prawnych;
  • przedstawi zawarte umowy lub promesy ich zawarcia z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub osobą, która będzie świadczyć taką pomoc;
  • daje gwarancję należytego wykonania zadania, w szczególności przez złożenie pisemnego zobowiązania:

–    zapewnienia poufności w związku z udzielaniem nieodpłatnej pomocy prawnej i jej dokumentowaniem,
–    zapewnienia profesjonalnego i rzetelnego udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej, w szczególności w sytuacji, gdy zachodzi konflikt interesów.


O powierzenie ww. zadania nie może ubiegać się organizacja pozarządowa, która w okresie dwóch lat poprzedzających przystąpienie do otwartego konkursu ofert nie rozliczyła się z dotacji przyznanej na wykonanie zadania publicznego lub wykorzystała dotację niezgodnie z celem jej przyznania, jak również organizacja pozarządowa, z którą starosta rozwiązał umowę. Termin dwóch lat biegnie odpowiednio od dnia rozliczenia się z dotacji i zwrotu nienależnych środków wraz z odsetkami albo rozwiązania umowy.
 Organizacja pozarządowa zapewnia udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umowy zawartej z powiatem. Starosta kontroluje wykonywanie umowy przez organizację pozarządową na zasadach określonych w ustawie z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W przypadku niezawarcia umów przez organizację pozarządową ze świadczącymi pomoc, starosta nie zawiera umowy z organizacją pozarządową albo rozwiązuje ją za dwutygodniowym wypowiedzeniem. W razie niespełnienia innych warunków starosta może rozwiązać umowę za dwutygodniowym wypowiedzeniem.

Co istotne w punktach prowadzonych przez organizacje pozarządowe nieodpłatnej pomocy prawnej może udzielać także:

  • doradca podatkowy – w zakresie prawa podatkowego, z wyłączeniem spraw podatkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej;
  • osoba, która:

–    ukończyła wyższe studia prawnicze i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej,
–    posiada co najmniej trzyletnie doświadczenie w wykonywaniu wymagających wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związanych ze świadczeniem pomocy prawnej,
–    korzysta z pełni praw publicznych oraz ma pełną zdolność do czynności prawnych,
–    nie była karana za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe.

W powyższym przypadku osoba uprawniona, przed uzyskaniem nieodpłatnej pomocy prawnej składa pisemne oświadczenie, że jest świadoma uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej od osoby niebędącej adwokatem, radcą prawnym albo doradcą podatkowym.


FINANSOWANIE POMOCY PRAWNEJ

Zadanie polegające na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej jest finansowane z budżetu państwa z części będącej w dyspozycji wojewodów przez udzielanie dotacji celowej powiatom. Wysokość dotacji jest ustalana corocznie przez Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw budżetu w trybie i terminach określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 138 ust. 6 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 885, z późn. zm.) dotyczących prac nad projektem ustawy budżetowej. Dotacja na finansowanie zadania polegającego na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej jest przeznaczana w 97% na wynagrodzenia z tytułu umów ze świadczącymi pomoc lub na rzecz wyłonionej organizacji pozarządowej, a w 3% – na pokrycie kosztów obsługi organizacyjno-technicznej zadania. Podstawę ustalenia wysokości dotacji stanowi kwota bazowa. Ustawa stanowi, że kwota dotacji stanowi dwunastokrotność iloczynu kwoty bazowej i mnożnika. Mnożnik z kolei oblicza się w ten sposób, że liczbę mieszkańców powiatu, przyjętą według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego rok budżetowy o dwa lata, ustaloną przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, dzieli się przez 25 000, z tym że nie może on być mniejszy niż 2 i większy niż 35. Mnożnik wyrażony liczbą niecałkowitą zaokrągla się do liczby całkowitej w górę, jeżeli pierwsza cyfra po przecinku jest równa lub wyższa niż 5, albo w dół – jeżeli pierwsza cyfra po przecinku jest niższa niż 5. Wysokość kwoty bazowej określi corocznie Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw budżetu w drodze rozporządzenia.

Paweł Groński

PODSTAWA WPRAWNA
–    Ustawa z 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej (Dz.U. z 2015 r. poz. 1255)

SPIS TREŚCI

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa