Społeczny inspektor pracy w każdej szkole?

PRAWO PRACY - SAS 8 / 2011

PYTANIE SEKRETARZA GMINY:

Jeżeli urząd gminy zatrudni inspektora pracy z zakresem czynności, który ma on realizować we wszystkich placówkach i jednostkach podległych urzędowi, czy zasadnym jest powoływanie społecznego inspektora pracy w każdej placówce (w tym szkole)?

ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:

Zagadnienie związane z powoływaniem Społecznego Inspektora Pracy (sip) w każdej placówce (w tym szkole) nie dotyczy urzędu gminy, ponieważ zgodnie z art. 1 ustawy o społecznej inspekcji pracy „Społeczna inspekcja pracy jest służbą społeczną pełnioną przez pracowników, mającą na celu zapewnienie przez zakład pracy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy”.

Każdy pracodawca, u którego działają związki zawodowe, musi liczyć się z tym, że na terenie firmy może powstać społeczna inspekcja pracy (sip), czyli organ pracowniczy, którego zadaniem jest m.in. ochrona uprawnień pracowniczych, gwarantowanych przepisami prawa pracy. Społecznego inspektora pracy w zakładzie pracy może powołać tylko organizacja związkowa (działająca na terenie zakładu), a nie pracodawca. Jeżeli w urzędzie gminy i podległych jednostkach (w tym szkole) działają związki zawodowe, to w każdej z tych jednostek mogą być powołani społeczni inspektorzy pracy (przez działające na terenie zakładu organizacje związkowe).
Tak więc, tworzenie społecznej inspekcji pracy nie leży w gestii pracodawcy i nie jest obligatoryjne. Organ ten może powstać z inicjatywy związków zawodowych, a rolą pracodawcy jest tego procesu nie utrudniać.

Zgodnie z ustawą o sip społeczną inspekcję pracy stanowią:

  • zakładowy społeczny inspektor pracy – dla całego zakładu pracy, 
  • oddziałowi/wydziałowi społeczni inspektorzy pracy – dla poszczególnych oddziałów/wydziałów, 
  • grupowi społeczni inspektorzy pracy – dla komórek organizacyjnych oddziałów/wydziałów.

Dostosowanie organizacji sip do potrzeb wynikających ze struktury zakładu pracy należy do kompetencji zakładowych organizacji związkowych. W większości zakładów działa tylko zakładowy społeczny inspektor pracy. Inspektorzy oddziałowi powoływani są w większych przedsiębiorstwach. 
W przedsiębiorstwach wielozakładowych najczęściej stosowana jest struktura dwupoziomowa, przy czym zakładowy społeczny inspektor pracy umiejscowiony jest w siedzibie dyrekcji firmy, a inspektorzy oddziałowi działają w poszczególnych zakładach czy filiach przedsiębiorstwa.

Społecznym inspektorem pracy może zostać pracownik zakładu pracy, który:

  • jest członkiem związku zawodowego i 
  • nie zajmuje stanowiska kierownika zakładu lub stanowiska kierowniczego bezpośrednio podległego kierownikowi zakładu.

Zakładowe organizacje związkowe mają prawo ustalić, że społecznym inspektorem pracy może być pracownik nienależący do związku zawodowego. 
Dodatkowe wymagania, które często stawiane są społecznym inspektorom (zwłaszcza w dłużej funkcjonujących zakładach pracy):

  • znajomość zagadnień wchodzących w zakres działania sip, 
  • co najmniej 5-letni staż pracy w branży, do której należy zakład, i co najmniej 2-letni staż pracy w danym zakładzie – w przypadku zakładowego społecznego inspektora pracy, 
  • co najmniej 2-letni staż pracy w branży i co najmniej 1 rok pracy w danym zakładzie – w przypadku oddziałowego lub grupowego społecznego inspektora pracy.

Społecznych inspektorów wybierają i odwołują pracownicy zakładu pracy. Inspektorzy wyłaniani są w drodze wyborów. Wybory te przygotowują i przeprowadzają zakładowe organizacje związkowe, na podstawie uchwalonych przez siebie regulaminów. Jeżeli w zakładzie pracy działa kilka organizacji związkowych, to w kwestii wyboru sip powinny one zawrzeć stosowne porozumienie. Wybory społecznego inspektora pracy nie podlegają żadnej kontroli zewnętrznej. Udział w nich mogą brać wszyscy pracownicy danej firmy. Kadencja społecznego inspektora pracy trwa 4 lata.

W myśl art. 14 ustawy o sip, zakład pracy jest obowiązany zapewnić inspektorowi odpowiednie warunki do realizacji zadań. Zakład pracy ponosi także koszty związane z działalnością sip. 

Społeczny inspektor pracy swoje zadania powinien wykonywać poza godzinami pracy. Niektóre czynności, tj. udział w pracach komisji BHP, kontrola warunków pracy, narady, szkolenia, mogą być jednak wykonywane w godzinach pracy. W tych przypadkach inspektor zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Ponadto społeczny inspektor pracy może otrzymywać dodatkowe wynagrodzenie - zgodnie z art. 15 ustawy o sip:

  • USTĘP 3 - w razie znacznego obciążenia zadaniami wynikającymi z pełnienia funkcji społecznego inspektora pracy, kierownik zakładu pracy na wniosek zakładowych organizacji związkowych może ustalić miesięczne wynagrodzenie zryczałtowane do wysokości nieprzekraczającej wynagrodzenia za 30 godzin pracy osoby pełniącej funkcję społecznego inspektora pracy;
  • USTĘP 4 - w szczególnie uzasadnionych wypadkach kierownik zakładu pracy, na wniosek zakładowych organizacji związkowych, może podwyższyć wynagrodzenie, o którym mowa w ust. 3, do wysokości nieprzekraczającej wynagrodzenia za 60 godzin pracy;
  • USTĘP 5 - w zakładach pracy, w których występuje szczególne zagrożenie zdrowia i życia pracowników, a warunki pracy wymagają stałego społecznego nadzoru, kierownik zakładu pracy, na wniosek zakładowych organizacji związkowych, może zwolnić na czas pełnienia funkcji zakładowego społecznego inspektora pracy z obowiązku wykonywania pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia; 
  • USTĘP 6 - w wypadku, o którym mowa w ust. 5, zakładowy społeczny inspektor pracy zachowuje przez czas pełnienia funkcji prawo do wynagrodzenia, jakie przysługiwało mu na stanowisku pracy zajmowanym w dniu oddelegowania, z uwzględnieniem zmian tego wynagrodzenia, jakie nastąpią w okresie oddelegowania.

Anna Strmiska-Mietlińska
Zbigniew Mietliński

Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz. U. z 1983 r. Nr 35, poz. 163 z późniejszymi zmianami).

WRÓĆ DO SPISU TREŚCI

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa