Odwołanie prezydenta miasta w referendum
TEMAT MIESIĄCA - SAS 10 / 2013
Obywatelskie prawo do wyrażania swojej woli w drodze referendum, będącego formą demokracji bezpośredniej, zapisane jest w Ustawie Zasadniczej. Zgodnie z art. 62 ust. 1 Konstytucji RP obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
Stosownie do treści art. 170 Konstytucji RP członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. W zakresie zasad i trybu przeprowadzania referendum Konstytucja odsyła do przepisów ustawy o referendum lokalnym (dalej: u.r.l.).
Referendum może również dotyczyć odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta). W tym ostatnim przypadku referendum może być przeprowadzone zarówno z inicjatywy rady gminy w drodze odpowiedniej uchwały (obligatoryjną przesłanką wszczęcia procedury referendalnej w sprawie odwołania wójta jest nieprzyjęcie absolutorium za wykonanie budżetu gminy) albo z inicjatywy mieszkańców. Wniosek mieszkańców o przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) może zostać złożony po upływie 10 miesięcy od dnia wyboru organu albo 10 miesięcy od dnia ostatniego referendum w sprawie jego odwołania i nie później niż na 8 miesięcy przed zakończeniem jego kadencji.
Jak stanowi art. 10 ust. 1 u.r.l. z inicjatywą przeprowadzenia referendum na wniosek mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego wystąpić może:
- grupa co najmniej 15 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego, a w odniesieniu do referendum gminnego – także pięciu obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do rady gminy;
- statutowa struktura terenowa partii politycznej działająca w danej jednostce samorządu terytorialnego;
- organizacja społeczna posiadająca osobowość prawną, której statutowym terenem działania jest co najmniej obszar danej jednostki samorządu terytorialnego.
Referendum przeprowadza się z inicjatywy organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego lub na wniosek co najmniej 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy. Inicjator referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego przekazuje na piśmie komisarzowi wyborczemu wniosek mieszkańców wraz z informacją o spełnieniu ustawowych obowiązków, dołączając do wniosku odpowiednio wypełnione karty. Komisarz wyborczy postanawia o przeprowadzeniu referendum z inicjatywy mieszkańców, jeżeli wniosek mieszkańców spełnia wymogi określone w ustawie.
KAMPANIA REFERENDALNA
Następnie prowadzona jest kampania referendalna, która – jak stanowi art. 28 u.r.l. – służyć ma prezentowaniu stanowiska inicjatora referendum. Co istotne, wprawdzie koszty referendum (poza czynnościami komisarza wyborczego) pokrywa się z budżetu jednostki samorządu terytorialnego, której dotyczy referendum (art. 40 ust. 1 u.r.l.), jednakże organom jednostki samorządu terytorialnego oraz członkom tych organów zabrania się uczestniczenia na koszt jednostki samorządu terytorialnego w kampanii referendalnej związanej z referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji (art. 28 u.r.l.). Zatem wójtowi (prezydentowi miasta, burmistrzowi) nie wolno uczestniczyć w kampanii na koszt jednostki, co nie oznacza zakazu aktywności przy wykorzystaniu środków finansowych pochodzących z innych, dozwolonych prawem źródeł.
WAŻNOŚĆ REFERENDUM
Jak stanowi art. 55 ust. 1 u.r.l. co do zasady referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania, jednakże referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich jest ważne w przypadku, gdy udział w nim wzięło nie mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu.
Aby stwierdzić ważność referendum w sprawie odwołania prezydenta miasta, konieczne jest ustalenie w pierwszej kolejności liczby osób biorących udział w wyborze odwoływanego organu, a następnie porównanie tej liczby z liczbą osób uczestniczących w głosowaniu w trakcie referendum. Wynik takiego referendum jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z rozwiązań w sprawie poddanej pod referendum oddano więcej niż połowę ważnych głosów (art. 56 ust. 1 u.r.l.).
WYBORY PRZEDTERMINOWE
Skutki ważnego referendum mogą być różne w zależności od daty przeprowadzenia referendum. Zgodnie z art. 492 § 1 pkt 8 Kodeksu wyborczego odwołanie w drodze referendum powoduje wygaśnięcie mandatu wójta (burmistrza, prezydenta miasta). W takiej sytuacji Prezes Rady Ministrów wyznacza komisarza rządowego pełniącego funkcję dotychczasowego wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Co ciekawe brak jest wprost wyrażonych przeszkód prawnych, aby komisarzem rządowym została osoba pełniąca dotychczas funkcję prezydenta miasta, choć z przyczyn oczywistych takie rozwiązanie należy uznać za bardzo kontrowersyjne i sprzeczne z ideą określoną w art. 170 Konstytucji RP. Co do zasady przeprowadzane są wówczas także wybory przedterminowe. Stanowi o tym wprost art. 28d ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym. Należy jednakże podkreślić, że wyborów nie przeprowadza się, jeżeli data wyborów przedterminowych miałaby przypaść w okresie 6 miesięcy przed zakończeniem kadencji wójta. Wyborów przedterminowych nie przeprowadza się także wtedy, jeżeli data wyborów miałaby przypaść w okresie dłuższym niż 6 a krótszym niż 12 miesięcy przed zakończeniem kadencji wójta i rada w terminie 30 dni od dnia podjęcia uchwały stwierdzającej wygaśnięcie mandatu wójta podejmie uchwałę o nieprzeprowadzaniu wyborów (art. 28d ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym).
PREZYDENCKI PROJEKT USTAWY O WSPÓŁDZIAŁANIU W SAMORZĄDZIE TERYTORIALNYM
Na początku września 2013 r. do Sejmu RP wpłynął prezydencki projekt ustawy o współdziałaniu w samorządzie terytorialnym na rzecz rozwoju lokalnego i regionalnego oraz o zmianie niektórych ustaw, który przewiduje również zmiany w zasadach przeprowadzania referendum lokalnego, w postaci ograniczenia możliwości odwołania wójtów (burmistrzów, prezydentów miast). Najważniejsza zmiana dotyczy art. 55 ust. 2 ustawy o referendum kreślące warunki ważności referendum w sprawie odwołania wójta. Zgodnie z projektowanym art. 55 ust. 2 ww. ustawy, referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich jest ważne w przypadku, gdy wzięło w nim udział nie mniej osób, niż wzięło udział w wyborze tego organu (patrz: aktualności).
Paweł Groński
PODSTAWA PRAWNA:
– Konstytucja RP
– Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 706)
– Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2011 r. Nr 21, poz. 112 ze zm.)
– Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 594 ze zm.)
