Finanse samorządowe po trzech kwartałach 2016 r.

AKTUALNOŚCI / ANALIZY - SAS 12 / 2016

NISKI POZIOM INWESTYCJI

Wyniki budżetów samorządów za trzy kwartały potwierdzają, że w tym roku doszło do załamania się poziomu inwestycji samorządowych. W stosunku do trzech pierwszych kwartałów 2015 r. spadły one o niemal 9 mld zł (46%).

W stosunku do ubiegłego roku znacząco wzrosły dochody bieżące (o 17 mld zł). Jest to głównie efekt włączenia do budżetów gmin środków na zasiłki 500+. Charakterystyczne, że i dochody bieżące, i wydatki bieżące wzrosły o ten sam procent (12,9). Oznacza to natomiast zwiększenie nadwyżki dochodów bieżących nad wydatkami bieżącymi z 19,6 do 22,1 mld zł.
O 3,4 mld zł wzrosły dochody podatkowe, w tym dochody z udziałów we wpływach z PIT – o 2,3 mld zł (8,6%). Bardzo znacząco spadły dochody majątkowe – o 5,2 mld zł, tj. o 38,7%. Dotyczy to przede wszystkim dotacji „europejskich”. Dotacje inwestycyjne zapisane w paragrafie 620 klasyfikacji budżetowej zmniejszyły się o 3,8 mld zł i 48,5%.
Sam spadek europejskich dochodów majątkowych w ciągle jeszcze początkowym okresie perspektywy finansowej 2014-2020 nie stanowi powodu do niepokoju, ponieważ na ogół mają one charakter zwrotu dokonanych wydatków. Te ostatnie stanowią jednak niewielki ułamek wydatków zeszłorocznych. W ciągu trzech kwartałów 2015 r. europejskie wydatki majątkowe samorządów wyniosły 10,2 mld zł, w ciągu trzech kwartałów tego roku – jedynie 1,5 mld zł, a więc o przeszło 85% mniej.
Jest to sytuacja zupełnie odmienna niż w roku 2009 (trzecim roku poprzedniej perspektywy finansowej, tak jak rok 2016 jest trzecim rokiem obecnej perspektywy). Inwestycje z budżetów jednostek samorządowych przekroczyły wtedy 41 mld zł. Zwraca uwagę, że inwestycje własne samorządów, niewspierane funduszami europejskimi są w tym roku na tym samym poziomie, co w roku ubiegłym (wydatki majątkowe na poziomie ok. 10 mld zł w ciągu trzech kwartałów).
Za drastyczny spadek inwestycji samorządowych odpowiada więc niskie wykorzystanie środków europejskich. Prawdopodobnie jest to zawinione nie tyle przez same samorządy czy władze krajowe, co raczej przez Brukselę, która z opóźnieniem przyjęła regulacje dotyczące wykorzystania funduszy w latach 2014-2020. Ponadto nowe regulacje wydają się utrudniać dostęp do środków europejskich. Niewielki stopień wykorzystania funduszy UE wydaje się zresztą problemem nie specyficznie polskim, ale ogólnoeuropejskim. Należy mieć nadzieję, że trudności realizacyjne nowych programów operacyjnych mają charakter przejściowy i przyszły rok przyniesie znaczącą zwyżkę wielkości wspieranych przez nie samorządowych inwestycji.
Z punktu widzenia pojedynczych jednostek samorządowych mówimy więc prawdopodobnie jedynie o opóźnieniu o rok czy dwa części planowanych inwestycji. Nie jest to jeszcze powód do załamywania rąk, a samorządom opłaca się czekać, skoro mogą liczyć na znaczące dofinansowanie tych inwestycji; teoretycznie nawet do 85% (chociaż faktycznie zawsze mniej w stosunku do pełnych kosztów inwestycji). Takie opóźnienia złożyły się jednak w skali kraju na ogólny spadek poziomu inwestycji oraz przyczyniły się do wolniejszego niż zakładano tempa rozwoju gospodarczego.
Odwrotną stroną niższego poziomu inwestowania jest niższe zapotrzebowanie na kredyty. Łączne zadłużenie jednostek samorządowych spadło z 71,6 mld zł w końcu 2015 r. do 68 mld zł 30 września 2016 r. W ciągu trzech kwartałów zaciągnięto nowe zobowiązania na 1,5 mld zł, co stanowi jedynie 18,6% rocznych planów, już obniżonych w trakcie roku. W stosunku do zeszłego roku wzrosły także ujmowane w przychodach środki pozostałe z lat ubiegłych oraz wolne środki z zaciągniętych w poprzednich latach kredytów. Nie negując trudności finansowych przeżywanych przez niektóre jednostki samorządowe (w tym wysokiego zadłużenia, uniemożliwiającego zaciąganie nowych zobowiązań), trzeba powiedzieć, że dane na poziomie całego sektora samorządowego świadczą, że nie brak środków własnych czy dostępu do kredytu jest główną barierą w inwestowaniu.

 

TAB SAS12 16

 

 

Aleksander Nelicki
ekspert ds. finansów samorządowych

SPIS TREŚCI

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa