Wydatki powiatów na pomoc społeczną
AKTUALNOŚCI / ANALIZY- SAS 3/2016
Nie dysponujemy systemem szacowania potrzeb wydatkowych samorządów. Tam, gdzie istnieją jego elementy – jak w oświacie – rezultaty są kontrowersyjne. Często przyjmuje się, że rozpocząć należy od analizy wydatków faktycznie ponoszonych przez jednostki samorządowe. W zeszłym roku taką operację próbowało wykonać Ministerstwo Finansów, pracując nad nowym modelem systemu wyrównawczego.
Analiza wydatków może przynieść zaskakujące rezultaty. Ilustracją niech będzie pomoc społeczna (dział 852). Po oświacie jest to druga co do wielkości dziedzina wydatków powiatów. W 2014 r. w dziale tym 314 powiatów wydało 3 485 mln zł (14,7% ogółu wydatków), w tym 3 371 ml zł na wydatki bieżące (16,6% ogółu wydatków bieżących).
W dziale pomoc społeczna zapisane są nie tylko znaczące wydatki, ale także znaczące dochody. W 2014 r. wyniosły one łącznie 2 264 mln zł. Relacje pomiędzy dochodami a wydatkami bieżącymi (z uwzględnieniem najważniejszych rozdziałów działu 852) obrazuje tabela.
Niemal dwie trzecie wydatków bieżących powiatów na pomoc społeczną pokryte zostało ze specyficznych źródeł, bezpośrednio powiązanych z wykonywanymi usługami publicznymi. Były to przede wszystkim:
- wpływy z usług (1039 mln zł);
- dotacje z budżetu państwa na zadania własne (707 mln zł);
- transfery z innych JST (248 mln zł);
- dotacje z budżetu państwa na zadania zlecone (97 mln zł).
Wpływy te (ponad 2,1 mld zł w 2014 r.) nie rozkładają się równomiernie pomiędzy najważniejsze rozdziały. Wydatki na domy pomocy społecznej, stanowiące ponad połowę wszystkich wydatków, są niemal w całości sfinansowane poprzez wpływy od pensjonariuszy i dotacje. (W 2014 r. dochody jednego powiatu w tym rozdziale były tak wysokie, że dla całego działu 852 dochody przekroczyły wydatki.)
Pomoc społeczna na poziomie powiatowym w zaskakująco niewielkim stopniu wymaga zasilania z „ogólnych” dochodów, tj. dochodów podatkowych i subwencji ogólnej. Potrzebne jest ono przede wszystkim na rodziny zastępcze, placówki opiekuńczo-wychowawcze oraz powiatowe centra pomocy rodzinie. (Trzeba zaznaczyć, że w ramach części równoważącej subwencji powiaty otrzymały w 2014 r. ok. 83 mln zł z tytułu wysokich wydatków na rodziny zastępcze.)
Ministerstwo Finansów wskazywało na korelację wysokości wydatków w działach 852 i 853 z poziomem bezrobocia. W samej pomocy społecznej jest ona dość słaba (0,3). Nieco wyższa jest korelacja z wysokością dochodów „ogólnych” (0,37); w pewnym – ograniczonym – stopniu wysokość wydatków zależy od dostępnych środków. Relacja pomiędzy stopą bezrobocia a wydatkami w dziale 852 jest raczej pośrednia i dotyczy możliwości a nie potrzeb wydatkowych. Powiaty o wysokiej stopie bezrobocia otrzymały w 2014 r. łącznie 292 mln zł jako kwoty uzupełniające subwencji wyrównawczej i w efekcie ich dochody „ogólne” były wyższe (korelacja pomiędzy nimi a stopą bezrobocia wynosi 0,6).
Aleksander Nelicki
ekspert ds. finansów samorządowych
