Opłaty do poziomu kosztów własnych usługi

AKTUALNOŚCI / ANALIZY - SAS 6 / 2016

Sposób funkcjonowania obecnych przepisów wskazuje na potrzebę pilnego uporządkowania sfery prawnej, dotyczącej możliwości i zasad określania przez rady gmin sposobu realizacji zadań publicznych, których wykonanie wpływa na prawa i obowiązki obywateli. W obecnym systemie nie można bowiem zrealizować prawa JST do wykonywania zadań w oparciu o opłatę od mieszkańców.

Mówi o tym wyrok Trybunału Konstytucyjnego sygn. 25/99, gdzie wskazano, że kompetencje organów władzy publicznej i instytucji, którym powierzono zadania publiczne, muszą opierać się na wyraźnej podstawie prawnej. Jednocześnie art. 18 ustawy o samorządzie gminnym stanowi, że do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Natomiast rada działa, podejmując uchwały.
Realizacja zadań przez wspólnoty prowadzi więc do paradoksu: rada może decydować o zadaniach społecznych, a jednocześnie, gdy decyzja będzie miała wpływ na prawa i obowiązki obywateli, nie będzie de facto mogła jej podjąć, ponieważ wydanie takiej uchwały ma charakter aktu prawa miejscowego. To zaś jest niedopuszczalne bez posiadania podstawy prawnej.
Oczywiście, istnieje art. 40 ustawy o samorządzie gminnym, wedle którego organy gminy mogą wydawać akty prawa miejscowego w zakresie m.in. wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych, zasad zarządu mieniem gminy czy trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Przepis ten jest jednak martwy: sąd nie wykorzystuje go w działalności orzeczniczej, wskazując, że (por. wyrok WSA w Krakowie z 20 maja 2008 r.) w zakresie pojęcia ustalania trybu korzystania z gminnych obiektów czy urządzeń użyteczności publicznej nie mieści się wprowadzanie opłat za ich użytkowanie. Dodatkowym elementem pogłębiającym chaos jest regulacja zawarta w ustawie o gospodarce komunalnej: art. 4 mówi, że rady postanawiają o wyborze sposobu prowadzenia i form gospodarki komunalnej oraz wysokości cen i opłat albo o sposobie ustalania cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej oraz za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej JST.
Przykładem konsekwencji istniejącego bałaganu jest zamieszanie przy uchwalaniu opłat za przyłączenie do sieci wodociągowej. Zdecydowana ich większość była podejmowana w oparciu o ogólny, przywołany powyżej, przepis art. 40 ustawy o samorządzie gminnym. Wszystkie te uchwały zostały jednak usunięte z porządku prawnego jako z nim sprzeczne.
W systemie regulacji powinna zatem zostać całkowicie przebudowana koncepcja opłat przypadających samorządom. Należy wprowadzić zasadę z raportu „Samorząd 3.0” Forum Od-nowa, że odpłatność za usługi lub towary dostarczane przez JST nie może przewyższać ich kosztów własnych. Obecna reguła jest nieczytelna dla członków wspólnoty i mało racjonalna. W obrębie dochodów własnych opłaty publicznoprawne przypadające samorządom to w istocie podatki (np. opłata skarbowa). Centralnie regulowana odpłatność sprawia, że jej wysokość nie ma żadnego wyraźnego związku z kosztem, który ponosi samorząd. Na szeregu obowiązkowych usług administracyjnych samorządy mogą wręcz zarabiać albo przeciwnie – znacząco do nich dokładać z pieniędzy swoich podatników.
Zmiana pozwoli władzom samorządowym decydować o modelu finansowania usług publicznych: czy czerpać z wpływów podatkowych, czy opierać się raczej na zasadzie „użytkownik płaci” (tam, gdzie pozwalają na to ustawy).

Forum Od-nowa
niezależna organizacja typu think-tank,
działająca non-profit, przygotowująca projekty zmian systemowych
w zakresie sektora publicznego, głównie samorządów

SPIS TREŚCI

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa