Rola gmin we wdrożeniu najnowszej nowelizacji „ustawy śmieciowej”

ANALIZY I KOMENTARZE - SAS 4 / 2019

19 lipca 2019 r. ostatecznie uchwalono ustawę o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw. Ustawa ta jest niezwykle istotna dla wszystkich gmin oraz związków międzygminnych zajmujących się gospodarką odpadami komunalnymi w Polsce. Wymusza na organach tych jednostek konieczność podjęcia szeregu działań zmierzających do dostosowania aktualnych gminnych (związkowych) systemów gospodarowania odpadami komunalnymi do nowej rzeczywistości prawnej.

Przypomnijmy, że prace nad tą nowelizacją zapowiadano już w przyjętym w lipcu 2016 r. Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2022. Pierwszy projekt nowelizacji opublikowano jednak dopiero po ponad dwóch latach – pod koniec sierpnia 2018 r. Do Sejmu projekt trafił z kolei po prawie kolejnym roku prac, tj. dnia 6 czerwca 2019 r. (druk nr 3495) i w tym momencie prace nad jego ostatecznym kształtem istotnie przyspieszyły i zakończyły się po niewiele ponad miesiącu. Wprowadzone przez ustawodawcę zmiany dotknęły nie tylko ustawę z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (dalej: „u.c.p.g.”), ale również szereg innych ustaw istotnych dla jednostek samorządu terytorialnego z punktu widzenia ochrony środowiska, czy też samej gospodarki odpadami. Zmiany te wprowadzono bowiem także m.in. do ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach. W zakresie przepisów ustawy o odpadach najbardziej zauważalną (choć nie najistotniejszą) zmianą, rzutującą jednak na omawiane w niniejszym artykule gminne systemy gospodarki odpadami komunalnymi, jest z kolei zastąpienie nazwy „regionalna instalacja do przetwarzania odpadów komunalnych” (RIPOK) nazwą „instalacja komunalna”. Ramy objętościowe niniejszego artykułu nie pozwalają jednak na pełne przedstawienie wszystkich zmian, jakie ustawodawca wprowadził w drodze przywołanej na wstępie nowelizacji.

ISTOTNE ZMIANY

Z punktu widzenia gmin, cele przyświecające ustawodawcy i najistotniejsze zmiany wprowadzone w tym zakresie mocą uchwalonej nowelizacji, z zakresu funkcjonowania gminnych systemów gospodarowania odpadami komunalnymi, są następujące:

  • wzmocnienie kontroli gmin nad systemem gospodarowania odpadami komunalnymi;
  • zmiany w zakresie stawek opłat, w tym stawki opłaty za odpady komunalne zbierane przez właścicieli nieruchomości w sposób nieselektywny;
  • zmiany w zakresie zasad ustalania rocznej ryczałtowej stawki opłaty od domku letniskowego lub od innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe;
  • uelastycznienie możliwości korzystania z kryteriów różnicujących stawki opłat;
  • wprowadzenie możliwości zwolnienia z części opłaty właścicieli nieruchomości posiadających kompostownik przydomowy;
  • wprowadzenie zmian w zakresie obejmowania przez gminy wspólnym systemem nieruchomości niezamieszkałych;
  • zmiana zakresu normowania regulaminami utrzymania czystości i porządku;
  • zmiany w zakresie funkcjonowania punktów selektywnej zbiórki odpadów komunalnych (PSZOK);
  • zmiany w zakresie organizowania przetargów na odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych;
  • doprecyzowanie obowiązków gmin w zakresie przedstawiania wyników finansowych funkcjonowania systemu.

AKTUALIZACJA POZIOMÓW RECYKLINGU

Istotne jest przy tym również to, że do ustawy wprowadzono aktualizację poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego użycia odpadów komunalnych, jakie gminy będą zobowiązane do osiągnięcia w kolejnych latach (patrz: art. 3b u.c.p.g.):

  • 50% wagowo – za każdy rok w latach 2020–2024;
  • 55% wagowo – za każdy rok w latach 2025–2029;
  • 60% wagowo – za każdy rok w latach 2030–2034;
  • 65% wagowo – za 2035 r. i za każdy kolejny rok.

W odniesieniu do innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych stanowiących odpady komunalne poziom ten został ustanowiony w wysokości co najmniej 70% wagowo rocznie.

OBOWIĄZEK SELEKTYWNEGO ZBIERANIA ODPADÓW

Jedną z podstawowych zmian systemowych, jakie ustawodawca wprowadza analizowaną nowelizacją, jest to, że od momentu jej wejścia w życie dla wszystkich właścicieli nieruchomości (tak zamieszkałych, jak i niezamieszkałych) obowiązkiem stało się selektywne zbieranie powstałych na terenie tych nieruchomości odpadów komunalnych, zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie oraz sposobem określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 4 a ust. 1 u.c.p.g. (tj. rozporządzeniu ministra właściwego do spraw środowiska w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów – które z uwagi na zakres nowelizacji również w najbliższym czasie będzie musiało zostać zmienione). Tym samym, rozstrzygnięty został spór co do tego, czy w świetle dotychczas obowiązujących przepisów prawa taki obowiązek już funkcjonował.
W nowym porządku prawnym, w przypadku niedopełnienia przez właściciela nieruchomości obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych, podmiot odbierający odpady komunalne zobowiązany będzie do przyjęcia ich jako niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne i powiadomienia o tym wójta, burmistrza lub prezydenta miasta oraz właściciela nieruchomości. Obowiązkiem organu wykonawczego gminy będzie w takiej sytuacji wszczęcie postępowania w sprawie określenia wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
W drodze analizowanej nowelizacji zdecydowano się również na wyraźne zaznaczenie, że odpady komunalne mogą być gromadzone, oprócz w pojemnikach, również w workach. O ile zmiana ta nie jest niczym nowym, bowiem w praktyce worki dotychczas również były wykorzystywane, o tyle zakończy ona pojawiające się niekiedy wątpliwości co do dopuszczalności ich stosowania.
Wprowadzone zmiany dotyczą także nieruchomości zabudowanych budynkami wielolokalowych poprzez umożliwienie składania odrębnych deklaracji dla poszczególnych budynków lub ich części w przypadku nieruchomości zabudowanej budynkiem wielolokalowym lub budynkami wielolokalowymi, jeżeli poszczególne budynki lub ich części posiadają przyporządkowane im oddzielne miejsca gromadzenia odpadów komunalnych.
Ustawodawca zdecydował się również jednoznacznie wskazać, że w jego ocenie dopuszczalne jest stosowanie w zakresie załatwiania indywidualnych spraw z zakresu opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi przepisu art. 39 ust. 4 ustawy o samorządzie gminnym. Przypomnijmy, że uchwałą z dnia 19 grudnia 2016 r. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że w świetle obecnie obowiązujących przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach w sprawach opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi przepis art. 6 q ust. 1 tej ustawy wyłącza stosowanie przepisu art. 39 ust. 4 ustawy o samorządzie gminnym.

WIĘKSZA KONTROLA GMIN

Jednym z podstawowych celów nowelizacji jest wprowadzenie takich nowych rozwiązań prawnych, aby zwiększyć kontrolę gmin nad mieszkańcami nie tylko w zakresie sposobu zbierania przez nich odpadów komunalnych, ale również w zakresie posiadania przez mieszkańców stosownych umów na pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych (w przypadku, gdy dana nieruchomość znajduje się poza gminnym systemem gospodarowania odpadami komunalnymi) lub nieczystości ciekłych. W tym zakresie do przepisu art. 6 u.c.p.g. dodano nowy ust. 5 a, który stanowi, że wójt, burmistrz lub prezydent miasta kontroluje posiadanie umów w powyższym zakresie i dowodów uiszczania opłat za usługi objęte tymi umowami lub inny sposób udokumentowania wykonania obowiązków w tym zakresie.

ZMIANY W ZAKRESIE STAWEK OPŁAT

Szereg zmian wprowadzono w odniesieniu do stawek opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości za gospodarowanie odpadami komunalnymi. W pierwszej kolejności zauważyć należy, że wprowadzono brakujące dotychczas na gruncie ustawy maksymalne stawki opłat za pojemnik ponoszonych przez właścicieli nieruchomości niezamieszkałych (na konieczność takiego działania wskazywał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 28 listopada 2013 r., sygn. K 17/12). Problematyczne może być jednak to, że stawki te ustalono na dość niskim poziomie, tj. nie wyższym niż 3,2% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem za pojemnik o pojemności 1100 litrów (tj. 54,18 zł w 2019 r.) lub 1% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem za worek o pojemności 120 litrów (tj. 16,93 zł w 2019 r.), przeznaczone do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości, z zastrzeżeniem, że za pojemniki lub worki o mniejszej lub większej pojemności stawki opłat ustala się w wysokości proporcjonalnej do ich pojemności.
W drodze nowelizacji postanowiono przy tym, że rada gminy, ustalając stawki opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi dla właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, w części dotyczącej gospodarstw domowych, może uwzględnić stopień, w jakim dochody ze środków własnych pozyskanych ze sprzedaży surowców wtórnych i produktów przygotowanych do ponownego użycia pokrywają koszty funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi.
Ustawodawca zdecydował, że selektywne zbieranie odpadów komunalnych będzie obowiązkiem. Konsekwencją tego jest to, że rada gminy będzie określać wyłącznie stawki opłat za odbiór odpadów komunalnych zbieranych właśnie w ten sposób. Obowiązkiem rady gminy będzie przy tym określenie stawki opłaty podwyższonej za gospodarowanie odpadami komunalnymi, jeżeli właściciel nieruchomości nie wypełnia obowiązku zbierania odpadów komunalnych w sposób selektywny, w wysokości nie niższej niż dwukrotna wysokość i nie wyższej niż czterokrotna wysokość stawki opłaty za zbieranie w sposób selektywny.
Jednocześnie z uwagi na coraz częstsze wykorzystywanie przez gminy metody ustalania opłaty opierającej się na ilości zużytej wody oraz pojawiające się niekiedy po stronie organów nadzoru wątpliwości co do poprawności skorzystania z tej metody, już na etapie prac w Senacie wprowadzono do ustawy poprawkę, dzięki której gminy uzyskają możliwość ustalenia metody liczenia zużycia wody na potrzeby określenia opłaty za gospodarowanie odpadami.
Z uwagi na fakt, że obecnie obowiązujące stawki opłat mogą być niezgodne z nowymi regulacjami prawnymi, w przepisie przejściowym nowelizacji postanowiono, że gminy mają 12 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji na dostosowanie ich do tychże nowych regulacji (w przypadku, gdy są one z nimi sprzeczne) w przypadku opłat dotyczących rodzinnych ogrodów działkowych i opłat za pojemnik lub worek, bądź czas do 31 grudnia 2019 r. w przypadku ryczałtowych stawek opłat dotyczących domków letniskowych.

OPŁATY ZA DOMKI LETNISKOWE

Istotne zmiany wprowadzono bowiem również w odniesieniu do nieruchomości na których znajdują się domki letniskowe, lub inne nieruchomości wykorzystywane na cele rekreacyjno-wypoczynkowe. Po pierwsze zdecydowano, że rada gminy uchwala roczną ryczałtową stawkę opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi na tychże nieruchomościach nie wyższą niż 10% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem (tj. 169,30 zł w 2019 r.). Po drugie postanowiono, że rodzinne ogrody działkowe będą traktowane, nie jak nieruchomości wykorzystywane na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, a jak nieruchomości niezamieszkałe.
W odniesieniu do nieruchomości, na których znajdują się domki letniskowe, lub innych nieruchomości wykorzystywanych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe postanowiono również, że złożona w odniesieniu do nich deklaracja będzie mogła zawierać wskazanie okresów korzystania z nieruchomości.

NOWE ZASADY RÓŻNICOWANIA STAWEK OPŁAT

Niewielkie, acz istotne zmiany wprowadzono również w odniesieniu do zasad różnicowania stawek opłat śmieciowych. W pierwszej kolejności podkreślono, że w odniesieniu do obecnie wskazanych w art. 6 k ust. 2 a u.c.p.g. kryteriów (tj. w zależności od powierzchni lokalu mieszkalnego, liczby mieszkańców zamieszkujących nieruchomość, odbierania odpadów z terenów wiejskich lub miejskich, a także od rodzaju zabudowy), rada gminy może stosować łącznie różne kryteria różnicujące stawki opłaty. Dodano przy tym, że związek międzygminny może dodatkowo stosować kryteria różnicujące stawki opłaty odrębnie dla gmin wchodzących w skład tego związku, jeżeli jest to uzasadnione kosztami odbierania i gospodarowania odpadami komunalnymi w poszczególnych gminach lub warunkami miejscowymi. Zmiana w tym zakresie wprowadzona została na wyraźną prośbę związków międzygminnych, a zwłaszcza Związku Międzygminnego „Gospodarka Odpadami Aglomeracji Poznańskiej”.

PRZYDOMOWE KOMPOSTOWNIKI

Całkowicie nowym rozwiązaniem jest wprowadzenie obowiązku zwolnienia przez radę gminy, w drodze uchwały, z części opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi tych właścicieli nieruchomości zabudowanych budynkami mieszkalnymi jednorodzinnymi, którzy kompostują bioodpady stanowiące odpady komunalne w kompostowniku przydomowym. Zwolnienie to ma być proporcjonalne do zmniejszenia kosztów gospodarowania odpadami komunalnymi z gospodarstw domowych. Wspomniane zwolnienie nie będzie miało jednak charakteru bezwzględnego i automatycznego. Właściciel nieruchomości, aby móc skorzystać z tego zwolnienia, w składanej deklaracji będzie musiał złożyć informację, że posiada kompostownik przydomowy, z którego będzie korzystać. Co więcej, w razie stwierdzenia, że właściciel nieruchomości, który złożył ww. informację nie posiada kompostownika przydomowego lub nie kompostuje bioodpadów stanowiących odpady komunalne w kompostowniku przydomowym, lub uniemożliwia wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta, lub upoważnionej przez niego osobie dokonanie oględzin nieruchomości, w celu weryfikacji zgodności tej informacji, ze stanem faktycznym, wójt, burmistrz lub prezydent miasta będzie zobowiązany stwierdzić, w drodze decyzji, utratę prawa do zwolnienia z części opłaty. Utrata prawa do zwolnienia następuje w takim przypadku od pierwszego dnia miesiąca, w którym stwierdzono wystąpienie co najmniej jednej z ww. przesłanek. Ponowne skorzystanie ze zwolnienia może wtedy nastąpić nie wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym decyzja o utracie prawa do tego zwolnienia stała się ostateczna, i wymaga złożenia nowej deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

NOWE ZASADY DOTYCZĄCE NIERUCHOMOŚCI NIEZAMIESZKAŁYCH

Jedna z najistotniejszych zmian wprowadzonych analizowaną nowelizacją dotknęła nieruchomości niezamieszkałe. Ustawodawca zdecydował się bowiem na wprowadzenie zasady, że przystąpienie właściciela nieruchomości, na której nie zamieszkują mieszkańcy, do zorganizowanego przez gminę systemu gospodarowania odpadami komunalnymi jest dobrowolne i następuje na podstawie zgody właściciela nieruchomości wyrażonej w formie pisemnej.
Jednocześnie postanowiono, że w przypadku nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, rada gminy może wprowadzić możliwość wskazania w deklaracji częstotliwości odbioru odpadów komunalnych poszczególnych frakcji, z tym że w okresie od kwietnia do października częstotliwość odbierania niesegregowanych (zmieszanych) odpadów komunalnych oraz bioodpadów stanowiących odpady komunalne nie może być rzadsza niż określona w uchwale rady gminy podejmowanej na podstawie przepisu art. 6 r ust. 3 u.c.p.g. (tj. uchwale w sprawie szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości i zagospodarowania tych odpadów, w zamian za uiszczoną przez właściciela nieruchomości opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi), a w przypadku jej nieokreślenia w uchwale – nie rzadsza niż raz na 2 tygodnie.
Na etapie prac w Senacie wprowadzono również poprawkę wyłączającą dobrowolność przystąpienia do gminnego systemu gospodarowania odpadami w przypadku nieruchomości częściowo zamieszkanych oraz wprowadzającą obowiązek przystąpienia do gminnego systemu gospodarowania odpadami w przypadku nieruchomości rekreacyjno-wypoczynkowych (o ile rada gminy w drodze uchwały tak postanowi).

REGULAMINY WG NOWYCH ZASAD

Zmiany wprowadzone w drodze analizowanej nowelizacji dotyczą również podstawowego aktu prawa miejscowego regulującego kształt gminnego systemu gospodarki odpadami, tj. regulaminu utrzymania czystości i porządku. Najbardziej istotna zmiana w tym zakresie wprowadzona została dopiero na etapie prac w Senacie umożliwiając gminom określenie kryteriów uznania, że zbiórka odpadów jest prowadzona selektywnie.
Innymi zmianami są: rozszerzenie ilości frakcji odpadów, które muszą być przyjmowane przez punkty selektywnej zbiórki odpadów komunalnych (szerzej na ten temat w dalszej części artykułu), czy też obowiązkowe określenie zasad utrzymania w odpowiednim stanie sanitarnym i porządkowym nie tylko samych pojemników na odpady, ale również miejsc gromadzenia odpadów.
Ponadto zmieniono katalog fakultatywnych elementów regulaminu określając, że rada gminy może w jego treści:

  • wprowadzić obowiązek selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych innych niż wymienione w ust. 2 pkt 1 lit. a i b oraz określić wymagania w zakresie selektywnego zbierania tych odpadów;
  • postanowić o zbieraniu odpadów stanowiących części roślin pochodzących z pielęgnacji terenów zielonych, ogrodów, parków i cmentarzy odrębnie od innych bioodpadów stanowiących odpady komunalne;
  • określić dodatkowe warunki dotyczące ułatwienia prowadzenia selektywnego zbierania odpadów przez osoby niepełnosprawne, w szczególności niedowidzące;
  • określić wymagania dotyczące kompostowania bioodpadów stanowiących odpady komunalne w kompostownikach przydomowych na terenie nieruchomości zabudowanych budynkami mieszkalnymi jednorodzinnymi oraz zwolnić właścicieli takich nieruchomości, w całości lub w części, z obowiązku posiadania pojemnika lub worka na te odpady.

PSZOK-I WG NOWYCH ZASAD

Szereg istotnych zmian wprowadzono w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach także w zakresie funkcjonowania punktów selektywnej zbiórki odpadów komunalnych (PSZOK). Po pierwsze rozszerzono zakres frakcji odpadów komunalnych, które muszą odbierać PSZOK-i. Oprócz dotychczasowych frakcji (papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, odpady opakowaniowe wielomateriałowe, bioodpady, przeterminowane leki i chemikalia, zużyte baterie i akumulatory, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, meble i inne odpady wielkogabarytowe, zużyte opony, odpady budowlane i rozbiórkowe), dodano następujące frakcje, jako obligatoryjne do odbioru przez PSZOK: odpady niebezpieczne, odpady niekwalifikujące się do odpadów medycznych powstałe w gospodarstwie domowym w wyniku przyjmowania produktów leczniczych w formie iniekcji i prowadzenia monitoringu poziomu substancji we krwi, w szczególności igły i strzykawki, oraz odpady tekstyliów i odzieży. Obowiązek przyjmowania odpadów tekstyliów i odzieży przez punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych ma być stosowany jednak dopiero od dnia 1 stycznia 2025 r.
Nowością ma być również to, że gminy będą mogły na swoim terenie, w ramach pobieranej opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, tworzyć i utrzymywać punkty napraw i ponownego użycia produktów lub części produktów niebędących odpadami. Takie punkty w wielu gminach w Polsce już funkcjonują, jednakże omawiana zmiana ma umożliwić im finansowanie ich działania z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
Ustawodawca postanowił również, że gmina będzie mogła nie zapewniać przyjmowania bioodpadów przez PSZOK, jeżeli w zamian za opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi w całości zapewnia odbieranie tych odpadów z miejsc ich wytwarzania. Dotychczas rada gminy mogła w uchwale w sprawie szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości i zagospodarowania tych odpadów, w zamian za uiszczoną przez właściciela nieruchomości opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi, ograniczyć ilość odpadów zielonych przyjmowanych przez PSZOK. Ograniczenia te w dalszym ciągu będą mogły być przez gminę wprowadzane, jednakże wyłącznie w odniesieniu do zużytych opon, odpadów wielkogabarytowych oraz odpadów budowlanych i rozbiórkowych, stanowiących odpady komunalne.
W drodze analizowanej nowelizacji dodano również nowy przepis art. 6 ra u.c.p.g., zgodnie z którym rada gminy będzie mogła postanowić, w drodze uchwały, o odpłatnym przyjmowaniu przez PSZOK odpadów z działalności rolniczej niestanowiących odpadów komunalnych.

PRZETARGI PO NOWEMU

Zmiany nie ominęły również przetargów na odbiór odpadów komunalnych. Po pierwsze warto zwrócić uwagę, że zmianie uległ przepis art. 6 c ust. 2 a u.c.p.g., który obecnie stanowi, że w przypadku gdy rada gminy postanowi o odbieraniu odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest obowiązany udzielić zamówienia publicznego w trybie przetargu zorganizowanego na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli tych nieruchomości. Przed zmianą przepis stanowił, że wójt, burmistrz, prezydent miasta w takim przypadku był zobowiązany zorganizować przetarg na odbieranie odpadów komunalnych albo na odbieranie i zagospodarowanie takich odpadów.
W odniesieniu do tzw. nieruchomości mieszanych (tj. nieruchomości, które w części stanowią nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, a w części nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy) nie będzie potrzeby udzielania zamówienia publicznego w trybie przetargu – tak postanowiono w nowododanym przepisie art. 6 c ust. 2 b u.c.p.g.
Jednocześnie nowością ma być możliwość udzielenia łącznego zamówienia publicznego w trybie przetargu na odbieranie odpadów z nieruchomości tak zamieszkałych, jak i niezamieszkałych.
Także sama umowa w sprawie zamówienia publicznego na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości albo na odbieranie i zagospodarowanie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości w części dotyczącej odbierania odpadów otrzymała w drodze nowelizacji nowe elementy i obecnie ma określa w szczególności:

  • wymogi dotyczące przekazywania odebranych niesegregowanych (zmieszanych) odpadów komunalnych do instalacji komunalnych;
  • rodzaje odpadów komunalnych odbieranych selektywnie od właścicieli nieruchomości;
  • standard sanitarny wykonywania usług oraz ochrony środowiska;
  • obowiązek prowadzenia dokumentacji związanej z działalnością objętą zamówieniem;
  • instalacje, w szczególności instalacje komunalne, do których podmiot odbierający odpady komunalne od właścicieli nieruchomości jest obowiązany przekazać odebrane odpady komunalne; w przypadku niewielkich ilości odebranych odpadów selektywnie zbieranych możliwe jest wskazanie podmiotu zbierającego te odpady;
  • szczegółowe wymagania stawiane przedsiębiorcom odbierającym odpady komunalne od właścicieli nieruchomości;
  • szczegółowy sposób postępowania w przypadku stwierdzenia nieselektywnego zbierania odpadów.

Niezwykle istotną nowością jest przy tym to, że ustawodawca postanowił, iż podstawę ustalenia wynagrodzenia za odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości stanowi stawka za 1 Mg odebranych odpadów komunalnych. Także podstawę ustalenia wynagrodzenia za zagospodarowywanie odpadów komunalnych ma stanowić stawka za 1 Mg zagospodarowanych odpadów komunalnych.
W przepisach przejściowych nowelizacji postanowiono z kolei, że umowy o udzielenie zamówienia publicznego na odbieranie oraz na odbieranie i zagospodarowanie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, a także umowy na prowadzenie punktu selektywnego zbierania odpadów komunalnych, zawarte przed dniem wejścia w życie tej nowelizacji zachowują ważność przez okres, na jaki zostały zawarte.

WYNIKI FINANSOWE FUNKCJONOWANIA SYSTEMU

Mocą nowelizacji ustawodawca postanowił również wprowadzić przepisy zwiększające przejrzystość w zakresie pobierania przez gminy od właścicieli nieruchomości opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. W tym zakresie w przepisie art. 6 r u.c.p.g. dodano trzy nowe ustępy, tj. ust. 1ab, ust. 2 aa i ust. 2 d, natomiast ust. 2 c nadano nowe brzmienie. I tak, ustawodawca określił, że środki pochodzące z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi odpowiednio gmina lub związek międzygminny są zobowiązane gromadzić na wyodrębnionym rachunku bankowym. Ponadto z pobranych opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi gmina będzie mogła pokryć koszty utworzenia i utrzymania wspominanych już wcześniej punktów napraw i ponownego użycia produktów lub części produktów niebędących odpadami. Istotną nowością jest również to, że w sprawozdaniu rocznym z wykonania budżetu gminy obligatoryjnie będzie trzeba ujmować informacje o wysokości zrealizowanych w danym roku dochodów z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz wydatków poniesionych na funkcjonowanie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi z wyszczególnieniem kosztów, o których mowa w art. 6 r ust. 2–2 c u.c.p.g., wraz z objaśnieniami.
Jak już powyżej wspomniano, modyfikacji uległ przepis art. 6 r ust. 2 c u.c.p.g. określający, na co mogą być wykorzystane środki pochodzące z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, które nie zostały wykorzystane w poprzednim roku budżetowym. Po zmianie, środki te gmina zobowiązana jest wykorzystać na pokrycie kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym kosztów, o których mowa w ust. 2 a, 2 aa i 2 b tego przepisu, a także kosztów wyposażenia terenów przeznaczonych do użytku publicznego w pojemniki lub worki, przeznaczone do zbierania odpadów komunalnych, ich opróżnianie oraz utrzymywanie tych pojemników w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym oraz organizacji i utrzymania w odpowiednim stanie sanitarnym i porządkowym miejsc gromadzenia odpadów.

PODSUMOWANIE

Uchwaloną przez Sejm dnia 19 lipca 2019 r. nowelizację ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach śmiało można nazwać kolejną rewolucją śmieciową. Co prawda, nie wprowadza ona tak dużych zmian, jak te funkcjonujące od dnia 1 lipca 2013 r., jednakże gminy będą musiały w dość dużym zakresie przygotować się do nowej rzeczywistości prawnej. Uzupełniająco można przy tym jeszcze przywołać inne zmiany wprowadzone do przepisów tzw. ustawy śmieciowej takie np., jak nowe sankcje możliwe do nałożenia na gminy (m.in. nowy przepis art. 9 z ust. 1 a u.c.p.g. stanowiący, że gmina, która nie tworzy warunków niezbędnych do utrzymania czystości i porządku na swoim terenie, o których mowa w art. 3 ust. 2 pkt 3, 4 i 8–10 u.c.p.g., podlega karze pieniężnej w wysokości od 1000 zł do 100 000 zł), czy też nowe rodzaje wykroczeń wprowadzone do przepisu art. 10 u.c.p.g. („Kto wbrew obowiązkowi określonemu w art. 6 m ust. 1 i 2 nie składa deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, podlega karze grzywny” oraz „Kto wbrew złożonej informacji, o której mowa w art. 6 m ust. 1b pkt 7, nie posiada kompostownika przydomowego lub nie kompostuje w nim bioodpadów stanowiących odpady komunalne, podlega karze grzywny”).

Z punktu widzenia nowych obowiązków nałożonych na gminy przez ustawodawcę w drodze analizowanej nowelizacji, najistotniejsze znaczenie odgrywa konieczność dostosowania do nowych przepisów decydowanej większości uchwał stanowiących podstawę funkcjonowania gminnego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. W tym zakresie, gminy otrzymały na ich zmianę co do zasady 12 miesięcy od czasu wejścia w życie nowelizacji. Jedynym wyjątkiem w tym zakresie jest konieczność dostosowania do dnia 31 grudnia 2019 r. wysokości rocznej ryczałtowej stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi od nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy, lub od innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, jeżeli jest on wyższa niż 10% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem (tj. 169,30 zł).

Konieczność zmian uchwał podejmowanych przez radę gminy na podstawie przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach może stanowić przy tym dla gmin powód, aby przeprowadzić audyt prawny wszystkich uchwał z zakresu funkcjonowania gminnego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, aby nie tylko zweryfikować ich prawidłowość, ale również ustalić, czy na tym polu istnieją prawne możliwości działania, które może przyczynić się do zahamowania wzrostu stawek opłat ponoszonych przez mieszkańców. W świetle rosnących w ostatnim czasie cen za niemalże wszystkie towary i usługi, takie działanie może być niezwykle korzystne tak dla finansów gminy, jak i dla społecznego i politycznego odbioru władz gminnych.

Mateusz Karciarz
prawnik w Kancelarii Radców Prawnych
Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy sp. k. w Poznaniu

SPIS TREŚCI

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa