Przetwarzanie danych osobowych w trakcie kampanii wyborczej.

Kampania wyborcza związana z wyborami samorządowymi nabiera rumieńców. Kampania rządzi się swoimi prawami, ale od 1 maja 2018 r. musimy także pamiętać o uwzględnieniu zasad wynikających z RODO w trakcie jej przygotowywania i prowadzenia. Nie można prowadzić kampanii bez przetwarzania danych osobowych, co jest oczywiste. Na gruncie RODO pojęcie przetwarzania danych osobowych zostało zdefiniowane w art. 4 ust. 2. Przetwarzanie danych oznacza operację lub zestaw operacji wykonywanych na danych osobowych lub zestawach danych osobowych w sposób zautomatyzowany lub niezautomatyzowany, taką jak zbieranie, utrwalanie, organizowanie, porządkowanie, przechowywanie, adaptowanie lub modyfikowanie, pobieranie, przeglądanie, wykorzystywanie, ujawnianie poprzez przesłanie, rozpowszechnianie lub innego rodzaju udostępnianie, dopasowywanie lub łączenie, ograniczanie, usuwanie lub niszczenie danych. Przesłanki legalizujące przetwarzanie danych zostały wskazane w art. 6 RODO (dane osobowy zwykłe) oraz art. 9 ust. 2 RODO (szczególna kategoria danych). Przetwarzanie danych osobowych zwykłych jest zatem zgodne z prawem wyłącznie wtedy, gdy: 

  • osoba, której dane dotyczą, wyraziła zgodę na ich przetwarzanie,
  • przetwarzanie jest niezbędne do wykonania umowy, której stroną jest osoba, której dane dotyczą lub jest konieczne do podjęcia działań na żądanie osoby, której dane dotyczą, przed zawarciem umowy,
  • przetwarzanie jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na administratorze,
  • przetwarzanie jest niezbędne do ochrony żywotnych interesów osoby, której dane dotyczą lub innej osoby fizycznej,
  • przetwarzanie jest niezbędne do wykonywania zadania realizowanego w interesie publicznym,
  • przetwarzanie jest niezbędne do celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów realizowanych przez administratora lub przez stronę trzecią, z wyjątkiem sytuacji, w których nadrzędny charakter wobec tych interesów mają interesy lub prawa i wolności osoby, której dane dotyczą. Na przesłankę prawnie uzasadnionego interesu realizowanego przez administratora lub osobę trzecią nie mogą się powołać organy publiczne w ramach wykonywania swoich zadań. Należy pamiętać, iż komitety wyborcze nie są traktowane jako organy publiczne w rozumieniu tego przepisu.

W przypadku wyborów podstawowym aktem prawnym regulującym przedmiotową tematykę jest Kodeks Wyborczy (Dz.U. z 2018 r., poz. 754 tj., z zm.; dalej jako KW). Zgodnie
z nim procedura uzyskiwania zgody kandydata w wyborach na prezydenta przez komitety wyborcze przewiduje, w myśl art. 297 § 4 KW, iż zgoda kandydata powinna zawierać imię (imiona), nazwisko, nazwisko rodowe, imiona rodziców, datę i miejsce urodzenia oraz obywatelstwo kandydata, a także wskazanie jego przynależności do partii politycznej (co ujawnia poglądy polityczne kandydata). Zgoda powinna ponadto zawierać numer ewidencyjny PESEL kandydata oraz informację o udokumentowanym wykształceniu, wykonywanym zawodzie i miejscu (zakładzie) pracy, a także o adresie zamieszkania kandydata. Obywatele wspierający kandydata na prezydenta, na podstawie art. 296 i 297 § 6 KW, oświadczają na piśmie o utworzeniu komitetu wyborczego, podając swoje imiona i nazwiska, adresy zamieszkania i numery ewidencyjne PESEL.

Przetwarzanie danych na podstawie Kodeksu wyborczego nie wymaga wyrażenia odrębnej zgody na gruncie RODO przez osobę, której dane dotyczą i są przetwarzane.

Jeśli przesłanką legalizującą przetwarzanie danych osobowych przez Komitet Wyborczy jest „zgoda”, to wówczas Komitet musi być w stanie wykazać, że osoba, której dane dotyczą, wyraziła zgodę na przetwarzanie swoich danych osobowych. RODO podpowiada, że jeżeli oświadczenie o wyrażeniu zgody jest zawarte w pisemnym oświadczeniu, które dotyczy także innych kwestii, zapytanie o zgodę musi zostać przedstawione w sposób pozwalający wyraźnie odróżnić je od pozostałych kwestii, w zrozumiałej i łatwo dostępnej formie, jasnym i prostym językiem. Pamiętać należy, iż zgoda może być w dowolnym momencie wycofana. Wycofanie zgody nie wpływa na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej wycofaniem. O możliwości wycofania zgody należy poinformować osobę, której dane dotyczą, zanim wyrazi zgodę, a wycofanie zgody musi być równie łatwe jak jej wyrażenie.

Odrębnym zagadnieniem jest przetwarzanie danych osobowych przez PKW. Zadania Państwowej Komisji Wyborczej jak i okręgowej, rejonowej i terytorialnej komisji wyborczej oraz obwodowych komisji wyborczych oraz innych organów, uregulowano poprzez wymienienie w KW ich uprawnień i obowiązków związanych z organizacją wyborów. Przetwarzanie takich danych osobowych odbywać się będzie zatem na podstawie prawa, czyli na podstawie art. 6 ust 1 lit. c RODO.

Oprócz przepisów bezpośrednio wskazujących uprawnienia do zbierania i przetwarzania danych osobowych w związku ze zgłaszaniem kandydatów w wyborach, zbieraniem i dalszym przetwarzaniem danych z list wyborczych, pozyskiwaniem wpłat środków finansowych na kampanie, w których to przypadkach przetwarzanie danych osobowych odbywa się bezpośrednio na podstawie przepisów prawa i ma zastosowanie art. 6 ust 1 lit. c RODO, komitety wyborcze przetwarzają także dane osobowe w związku z agitacją wyborczą, zakres takiej działalności komitetów nie został doprecyzowany w ustawie pod kątem ochrony danych osobowych. Skoro zatem przetwarzanie danych osobowych przez komitety wyborcze na potrzeby kampanii wyborczej nie wynikające bezpośrednio z uprawnień wskazanych w KW, przetwarzanie takich danych możliwe będzie, ale na podstawie innej przesłanki niż lit. c art. 6 ust. 1 RODO. Przetwarzanie takich danych możliwe będzie albo na podstawie zgody dysponenta - art. 6 ust 1 lit. a RODO, albo wiązać się będzie z koniecznością wykazania prawnie uzasadnionego interesu administratora, określonego w art. 6 ust. 1 lit. f RODO.

Przetwarzanie danych wiąże się z koniecznością zapewnienia należytego bezpieczeństwa procesom przetwarzania danych osobowych. Obowiązek ten spoczywa na administratorze danych osobowych, który przetwarza dane w ramach kampanii wyborczej. Uwzględniając stan wiedzy technicznej, koszt wdrażania oraz charakter, zakres, kontekst i cele przetwarzania oraz ryzyko naruszenia praw lub wolności osób fizycznych o różnym prawdopodobieństwie wystąpienia i wadze, administrator (i podmiot przetwarzający) ma obowiązek wdrożyć odpowiednie środki techniczne i organizacyjne, aby zapewnić stopień bezpieczeństwa odpowiadający temu ryzyku. Art. 32 RODO zawiera otwarty katalog środków mogących zostać wykorzystanych do zabezpieczenia danych, są to m.in.: pseudonimizacja i szyfrowanie danych osobowych, zdolność do zapewnienia poufności, integralności, dostępności i odporności systemów i usług przetwarzania, zdolność do szybkiego przywrócenia dostępności danych osobowych i dostępu do nich w razie uszkodzenia fizycznego lub technicznego, regularne testowanie, mierzenie i ocenianie skuteczności środków technicznych i organizacyjnych mających zapewnić bezpieczeństwo przetwarzania. Urząd Ochrony Danych Osobowych w wydanym przez siebie poradniku (dostępnym pod adresem: https://uodo.gov.pl/pl/138/497) wskazuje, iż konieczne jest również prowadzenie przez administratora danych rejestru czynności przetwarzania, o jakim mowa w art. z art. 30 RODO.
Przetwarzanie danych osobowych w ramach kampanii wyborczej zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi jest swoistym wyzwaniem, przed którym stoją wszyscy administratorzy danych osobowych przetwarzający takie dane. RODO nakłada na administratorów liczne obowiązki, z których administratorzy powinni umieć się „rozliczyć” w ramach zasady rozliczalności. Praktyczne problemy związane z przetwarzaniem danych osobowych w ramach kampanii pojawiają się i będą się pojawiały niemalże każdego dnia. Warto zatem, za Urzędem Ochrony Danych Osobowych, przytoczyć niezwykle ważne wskazówki, mogące choć trochę gorący okres wyborczy uczynić mniej stresogennych.

Pamiętajmy zatem, iż:

  • na etapie zbierania podpisów pod listami poparcia kandydatów administratorami tych danych są poszczególne komitety wyborcze, a po ich przekazaniu – Komisje Wyborcze;
  • Komitet wyborczy nie może przesyłać komunikatów marketingowych w sposób automatyczny bez wcześniejszej zgody adresatów;
  • nie można odmówić podania informacji zawierających dane służbowe (adres poczty elektronicznej, numer telefonu) funkcjonariusza publicznego sprawującego urząd z wyboru i kandydującego w wyborach;
  • Burmistrz (odpowiednio Wójt, Prezydent) w trakcie kampanii wyborczej nie może wykorzystać do celów związanych z własną kampanią wyborczą danych osobowych mieszkańców znajdujących się w zbiorze danych osobowych urzędu gminy;
  • wyborca nie ma prawa odmówienia okazania dokumentu tożsamości komisji wyborczej;
  • dane osobowe zawarte w spisie wyborców nie powinny być widoczne dla osób, które biorąc udział w wyborach, swoim podpisem potwierdzają odbiór kart do głosowania;
  • dane kandydatów w wyborach muszą być archiwizowane;
  • kandydatowi w wyborach przysługuje szczególna ochrona przed nieprawdziwymi informacjami;
  • Osoba, która dokonuje wpłaty na komitet wyborczy w celu poparcia kandydata nie może zastrzec, aby jej dane nie były ujawniane;
  • Poseł nie może przekazać danych osobowych pozyskanych w ramach wykonywania przez siebie obowiązków poselskich do wykorzystywania komitetowi wyborczemu w prowadzeniu agitacji wyborczej (pełen poradnik autorstwa Urzędu Ochrony Danych Osobowych nt. Ochrony Danych Osobowych w Kampanii Wyborczej, dostępny jest pod adresem: https://uodo.gov.pl/pl/138/497 ).

Kampania samorządowa jest niezwykle ciekawa z punktu widzenia ochrony danych osobowych, wnioski z niej płynące na pewno pozwolą z większym spokojem przygotować się administratorom danych osobowych do kolejnych kampanii wyborczych, które są przed nami.

dr Marcin Adamczyk, radca prawny
Narodowy Instytut Samorządu Terytorialnego
Wydział Prawa i Administracji UWM w Olsztynie

Gmina płaci za wypadek na szkolnym boisku

ORZECZNICTWO I ROZSTRZYGNIĘCIA NADZORCZE DLA SAMORZĄDÓW - SAS 4/2018

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 29 maja 2018 r., sygn. akt I ACa 1269/17

Zimą 2014 r. podczas przerwy lekcyjnej uczeń szkoły wraz z kolegami wyszedł na boisko szkolne. Tam ślizgał się na zrobionych z ubitego śniegu ślizgawkach. W trakcie zabawy uczeń zderzył się z kolegą, stracił równowagę i upadł twarzą na ziemię.

W wyniku tego wypadku stracił jeden ząb i uszkodził kilka innych. Na skutek tych obrażeń powód doznał 3 % uszczerbku na zdrowiu. Po wypadku uczeń przez cztery tygodnie nie chodził do szkoły, a przez prawie cztery miesiące przyjmował tylko płynne posiłki. Zaczął też nosić protezę zębową, przez co przestał się spotykać z rówieśnikami. Wypadek na boisku szkolnym nie miał jednak wpływu na wyniki ucznia w nauce.
Po tym zdarzeniu ślizgawki zostały zlikwidowane, boisko posypane piaskiem, a uczniowie przestali być wypuszczani w czasie przerw na boisko.
Po wypadku rodzice ucznia wystąpili do szkoły o odszkodowanie. Szkoła posiadała stosowne ubezpieczenie. Jednak firma ubezpieczeniowa odmówiła wypłaty odszkodowania. Ubezpieczyciel przyznał, że w ramach umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zawartej z gminą (organem prowadzącym szkołę, do której chodził uczeń) udziela mu ochrony ubezpieczeniowej. Powołując się na otrzymane ze szkoły informacje w zakresie przebiegu zdarzenia ubezpieczyciel stwierdził, że brak jest podstaw do przyjęcia, iż przyczyną powstania szkody było nienależyte sprawowanie opieki nad uczniem. Charakter zdarzenia wskazuje bowiem na zdarzenie losowe.
Sprawa trafiła do Sądu Okręgowego w Poznaniu. Ten stwierdził, że personel szkoły naruszył obowiązek zapewnienia uczniom bezpieczeństwa podczas przerwy lekcyjnej. To stanowiło naruszenie przepisów ustawy o systemie oświaty. Szkoła nie podjęła bowiem odpowiednich działań zapobiegawczych i nadzorczych w stosunku do uczniów, uwzględniających zimowe realia. W konsekwencji sąd uznał, że odszkodowanie uczniowi powinien wypłacić organ prowadzący szkołę, czyli gmina.
Wyrok ten został utrzymany w mocy przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu.
– Dla skutecznego nadzoru w warunkach podwyższonego ryzyka należało albo zwiększyć obsadę nauczycieli opiekujących się młodzieżą w czasie przerwy, albo fizycznie ograniczyć teren, na którym młodzież ma wypoczywać, albo wreszcie zabezpieczyć go odpowiednio (co zresztą po wypadku uczyniono) przed niebezpieczeństwem wynikającym z ośnieżenia i oblodzenia – wskazał Sąd Apelacyjny w Poznaniu.
Jednocześnie SA zmienił podstawę prawną odpowiedzialności gminy, wskazując, że w sprawie nie ma wystarczających podstaw do przyjęcia, aby pozwana gmina odpowiadała na podstawie przepisu art. 417 § 1 kodeksu cywilnego, czyli za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej.
– W związku z tym przyjąć należy, że personel szkoły ponosił w stosunku do poszkodowanego odpowiedzialność za niezachowanie odpowiednich warunków bezpiecznego przebywania w szkole na podstawie art. 415 kodeksu cywilnego, a pozwany, jako organ prowadzący i nadzorujący szkołę na podstawie art. 430 kodeksu cywilnego – wskazał Sąd Apelacyjny w Poznaniu.

SPIS TREŚCI

Dowody osobiste

AKTUALNOŚCI - SAS 4 / 2018

30 lipca 2018 r. do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu skierowany został rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o dowodach osobistych oraz niektórych innych ustaw.

Projekt dotyczy wdrożenia i powszechnego wydawania dowodów osobistych zawierających warstwę elektroniczną, pozwalającą obywatelowi na posługiwanie się uwzględnionymi w niej środkami elektronicznymi. Zgodnie z projektem proces wydawania nowych dowodów ma się rozpocząć już w marcu 2019 r., a wymiana „starych” dokumentów na „nowe” wyposażone w warstwę elektroniczną zakończyć się ma w 2029 r.
Nowy dowód wyposażony będzie w środek identyfikacji elektronicznej („profil osobisty”), zapewniający wysoki poziom zaufania, który umożliwi potwierdzenie tożsamości w usługach online (w praktyce będzie wymagało to przyłożenia nowego dowodu do czytnika i wpisania kodu PIN). W nowym dowodzie będą zamieszczane także dane pozwalające opatrzyć dokument elektroniczny zaawansowanym podpisem elektronicznym („podpisem osobistym”). Będzie on tak samo ważny jak podpis własnoręczny.
Natomiast 10 sierpnia 2018 r. do konsultacji publicznych trafił projekt rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie warstwy elektronicznej dowodu osobistego. Projektowane rozporządzenie jest aktem wykonawczym do projektu nowelizacji ustawy o dowodach osobistych. Jego przepisy określają m.in. wymagania techniczne dla warstwy elektronicznej dowodu osobistego.

SPIS TREŚCI

Restrukturyzacja zadłużenia JST

AKTUALNOŚCI - SAS 4 / 2018

20 lipca 2018 r. do pierwszego czytania w sejmowej Komisji Finansów Publicznych skierowany został rządowy projekt nowelizacji ustawy o finansach publicznych.

W projekcie założono racjonalizację zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego oraz wzmocnienie mechanizmów służących zwiększeniu bezpieczeństwa finansowego samorządów. W praktyce rozwiązania umożliwią restrukturyzację długu samorządów poprzez:

  • spłatę istniejącego zadłużenia nowym długiem o niższych kosztach obsługi – w efekcie samorządy, które zaciągnęły droższe zobowiązania, będą mogły je zamienić na bardziej korzystne, co jest uzasadnione ekonomicznie;
  • wcześniejszą spłatę długu w sytuacji posiadania własnych środków finansowych (np. nadwyżka budżetowa z lat poprzednich, środki ze zwrotu udzielonych pożyczek) lub wolnych środków z tytułu rozliczenia zaciągniętych zobowiązań.

Przewidziano także wzmocnienie mechanizmów służących zwiększeniu bezpieczeństwa finansowego samorządów:

  • przy wyliczaniu indywidualnego wskaźnika spłaty zadłużenia, uwzględniane będą te zobowiązania, które wywołują skutki ekonomiczne podobne do umowy pożyczki lub kredytu (m.in. niestandardowe instrumenty finansowe) – pozwoli to wyeliminować obchodzenie wskaźnika zadłużenia, a tym samym zwiększy bezpieczeństwo finansowe samorządów;
  • zobowiązania, które wywołują skutki ekonomiczne podobne do umowy pożyczki zostaną objęte ograniczeniem, takim jak dla tradycyjnych kredytów i pożyczek;
  • wszystkie wydatki na obsługę długu zostaną objęte limitem spłaty zadłużenia;
  • samorządy będą musiały uzyskać opinię regionalnej izby obrachunkowej o możliwości spłaty zobowiązania, które wywołuje skutki ekonomiczne podobne do umowy pożyczki lub kredytu;
  • wolne środki zostaną wyłączone z reguły dotyczącej zrównoważenia budżetu, określonej w ustawie o finansach publicznych, aby samorządy nie zaciągały nadmiernych kredytów.

SPIS TREŚCI

Gospodarka nieruchomościami

AKTUALNOŚCI / SAS 4 / 2018

Do Sejmu trafiły dwa senackie projekty nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomościami, dotyczące kwestii zwrotu wywłaszczonych nieruchomości byłym właścicielom.

Pierwszy dotyczy dostosowania systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 14 lipca 2015 r. (sygn. akt SK 26/14) poprzez umożliwienie byłemu współwłaścicielowi wywłaszczonej nieruchomości lub jego spadkobiercy żądania zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części, jeżeli stała się ona zbędna na cel określony w decyzji o uwłaszczeniu, niezależnie od tego, czy wniosek taki złożyli też pozostali współwłaściciele lub ich spadkobiercy.
Drugi zaś dotyczy dostosowania systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2017 r. (sygn. akt SK 39/15), poprzez umożliwienie poprzednim właścicielom lub ich spadkobiercom żądania zwrotu nieruchomości (gdy nieruchomość stała się zbędna na cel publiczny uzasadniający jej nabycie) wywłaszczonej w trybie rokowań i umowy poprzedzających wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego.

SPIS TREŚCI

VAT a przeniesienie własności nieruchomości należącej do gminy przy jej wywłaszczeniu

AKTUALNOŚCI / ORZECZNICTWO - SAS 4 / 2018

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 13 czerwca 2018 r.

Zgodnie z komunikatem Naczelnego Sądu Administracyjnego, w dniu 13 czerwca 2018 r. Trybunał Sprawiedliwości udzielił odpowiedzi na pytania prejudycjalne przedstawione przez Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w postanowieniu z 14 września 2016 r. sygn. akt I FSK 1857/13 oraz w postanowieniu z 22 marca 2017 r. sygn. akt I FSK 1048/15.

Trybunał w wyroku z 13 czerwca 2018 r. w sprawie C-665/16 Minister Finansów przeciwko Gminie W. stwierdził, że: „artykuł 2 ust. 1 lit. a) oraz art. 14 ust. 2 lit. a) dyrektywy Rady 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej należy interpretować w ten sposób, że stanowi transakcję podlegającą opodatkowaniu podatkiem od wartości dodanej przeniesienie własności nieruchomości należącej do podatnika podatku od wartości dodanej na rzecz Skarbu Państwa członkowskiego, dokonane z mocy prawa i w zamian za zapłatę odszkodowania, w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, w której ta sama osoba reprezentuje zarazem organ wywłaszczający i wywłaszczaną gminę, i w której ta ostatnia nadal w praktyce zarządza daną nieruchomością, nawet jeżeli wypłata odszkodowania została dokonana tylko jako wewnętrzne przeksięgowanie w budżecie gminy.”
Z kolei w wyroku C-421/17 Szef Krajowej Administracji Skarbowej przeciwko Polfarmex S.A. Trybunał stwierdził, że “artykuł 2 ust. 1 lit. a) dyrektywy Rady 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej należy interpretować w ten sposób, że przekazanie przez spółkę akcyjną na rzecz jednego z jej akcjonariuszy własności nieruchomości, dokonane, jak w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym, tytułem wynagrodzenia za nabycie przez ową spółkę akcyjną, w ramach mechanizmu umorzenia akcji, przewidzianego w przepisach krajowych, akcji posiadanych przez owego akcjonariusza w jej kapitale zakładowym, stanowi odpłatną dostawę towarów podlegającą opodatkowaniu podatkiem od wartości dodanej, o ile owa nieruchomość jest związana z działalnością gospodarczą owej spółki akcyjnej”.

Adrianna Elżbieta Grzymska-Truksa
radca prawny

SPIS TREŚCI

Skarga pauliańska – zastosowanie

AKTUALNOŚCI / ORZECZNICTWO - SAS 4 / 2018

W poprzednim numerze SAS omówiono wyrok TK z 18 kwietnia 2018 r. (sygn. akt K 52/16), zgodnie z którym wierzytelności publicznoprawnych, na zasadzie analogii legis, można dochodzić na drodze cywilnej i korzystając z ochrony prawnej w formie skargi pauliańskiej. Obecnie przybliżamy tematykę samej skargi pauliańskiej.

W myśl art. 527 § l k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika, dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Przytoczony przepis prawa stanowi podstawę prawną do wytoczenia powództwa (lub podniesienia zarzutu) wobec osoby trzeciej, która uzyskała korzyść majątkową w wyniku dokonania czynności prawnej z dłużnikiem.
Celem skargi pauliańskiej jest umożliwienie wierzycielowi zaspokojenia się ze składnika majątkowego, który na skutek dokonanej z jego pokrzywdzeniem czynności prawnej wyszedł z majątku dłużnika, czyli ochrona interesów wierzyciela na wypadek nielojalnego (czy wręcz nieuczciwego) postępowania dłużnika, który z pokrzywdzeniem wierzyciela wyzbywa się składników swego majątku na rzecz osób trzecich lub majątek ten obciąża, zaciągając kolejne zobowiązania, i w ten sposób stwarza lub pogłębia stan swojej niewypłacalności [M. Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1226 i n.] (A. Janiak, Komentarz do art.527 Kodeksu cywilnego, źródło: Lex 2018).

Zatem z 527 § l k.c. wynikają wymienione przesłanki, które warunkują możliwość skorzystania przez uprawnionego z tzw. skargi pauliańskiej, tj.:

  • istnienie wierzytelności;
  • dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią;
  • pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika;
  • dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;
  • uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią;
  • działanie osoby trzeciej w złej wierze.

Podkreślić należy, że dla możliwości zastosowania skargi pauliańskiej wszystkie ww. przesłanki muszą wystąpić kumulatywnie, co oznacza, że brak wystąpienia którejkolwiek z przesłanek niweczy możliwość skorzystania przez wierzyciela z ochrony, jaką daje skarga pauliańska. Ciężar zaś udowodnienia, iż wymienione przesłanki występują w danej, konkretnej sprawie, co do zasady obciąża wierzyciela (art. 6 k.c.), który chce skorzystać z ochrony jaką daje skarga pauliańska.
Zasadą jest, że przedmiotem ochrony w ramach skargi pauliańskiej jest wierzytelność pieniężna, przy czym w orzecznictwie wyraża się pogląd, że przez wierzytelności pieniężne należy rozumieć nie tylko wierzytelności, które od początku opiewały na świadczenie pieniężne, lecz także wierzytelności o wartości pieniężnej, np. roszczenie o wyrównanie szkody wyrządzonej nienależytym wykonaniem zobowiązania (patrz – wyrok Sądu Najwyższego z 15 lutego 2013 r., sygn. akt I CSK 323112).
Ważnym też jest, że – co do zasady – wierzytelność musi istnieć (por. wyroki SN: z 9 kwietnia 2010 r., sygn. akt III CSK 273/09; z 15 lutego 2013 r., sygn. akt I CSK 323112), przy czym w art. 530 k.c. ustawodawca przewidział wyjątek polegający na możliwości skorzystania ze skargi pauliańskiej przez tzw. wierzycieli przyszłych tj. takich wierzycieli, których wierzytelność powstała po dokonaniu przez dłużnika czynności prawnej krzywdzącej wierzycieli, nie później niż w chwili wystąpienia ze skargą pauliańską.
Zdaniem A. Stępień-Sporek w Komentarzu do art. 527 k.c. (źródło: Lex 2018), przedmiotem ochrony skargi pauliańskiej jest wierzytelność pieniężna istniejąca i zaskarżalna w chwili dokonania zaskarżonej czynności i wytoczenia powództwa. Wierzytelność ta nie musi być ani wymagalna w chwili wytoczenia powództwa, ani stwierdzona wyrokiem. Przedmiotem ochrony skargą są różne wierzytelności, nawet pierwotnie niepieniężne, w których pojawiło się zastępcze świadczenie pieniężne, np. wynikające z bezpodstawnego wzbogacenia czy nienależnego świadczenia.
Inną przesłanką, wymagającą wyjaśnienia, warunkującą możliwość skorzystania ze skargi pauliańskiej, jest dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. A. Stępień-Sporek wskazuje, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, jeżeli ma rozeznanie co do tego, że w następstwie dokonanej przezeń czynności ucierpi materialny interes wierzyciela, zazwyczaj przez wyzbycie się w całości lub w części majątku nadającego się do egzekucji, przy czym związana z tym niewypłacalność dłużnika nie musi być całkowita, byleby wystąpiła w większym rozmiarze niż przed dokonaniem czynności (art. 527 § 1 i 2). Ważne też jest, że – zgodnie z poglądami SN (por. wyrok z 29 maja 2007 r., sygn. akt V CSK 77/2007), także osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności dłużnika, musi co najmniej zachować należytą staranność umożliwiającą rozpoznanie zamiaru dłużnika.
Reasumując, jak to słusznie wskazał Rzecznik Praw Obywatelskich we wniosku z 1 grudnia 2016 r., który wszczął przez TK postępowanie zakończone wyrokiem z 18 kwietnia 2018 r. (sygn. akt K 52/16), który był omówiony w poprzednim numerze SAS, skarga pauliańska, mająca swą podstawę prawną w 527 § l k.c., jest odrębną instytucją materialnego prawa cywilnego, która chroni wierzytelność o charakterze cywilnoprawnym na wypadek zachowania dłużnika zmierzającego do pokrzywdzenia wierzyciela. Skarga pauliańska stanowi wyjątkowy środek ochrony praw wierzyciela, ponieważ ingeruje w ważnie zawartą umowę pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią. Stąd też podlega szczególnemu reżimowi.
Po wydaniu przez TK ww. wyroku, nie budzi już wątpliwości, że wierzytelności publicznoprawne, na zasadzie analogii legis, mogą być dochodzone na drodze cywilnej i korzystają z ochrony prawnej w formie skargi pauliańskiej.

Adrianna Elżbieta Grzymska-Truksa
radca prawny

PODSTAWA PRAWNA
– Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (t.j.: Dz.U. Z 2018 r., poz. 1025 ze zm.)

SPIS TREŚCI

Przegląd legislacyjny

AKTUALNOŚCI / PRZEGLĄD LEGISLACYJNY - SAS 4 / 2018

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA FINANSÓW

4 sierpnia 2018 r. weszły w życie zmiany trzech rozporządzeń Ministra Finansów, upraszczające plany finansowe i sprawozdawczość jednostek samorządu terytorialnego.

Rozporządzenie Ministra Finansów z 18 lipca 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych (poz. 1393).

Rozporządzenie to wprowadza regulacje zgodnie, z którymi sprawozdania jednostkowe są sporządzane w szczegółowości: dział, rozdział, grupa paragrafów albo dział, rozdział, paragraf, zaś sumowaniu podlegają kwoty wyszczególnione w rozdziałach.

Rozporządzenie Ministra Finansów z 18 lipca 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu prowadzenia gospodarki finansowej jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych (poz. 1394).

Rozporządzenie to umożliwia zarządowi jednostki samorządu terytorialnego dokonywanie  wyboru poziomu szczegółowości projektów planów finansowych samorządowych jednostek budżetowych – szczegółowość ta nie może być mniejsza, niż szczegółowość planu wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Rozporządzenie Ministra Finansów z 18 lipca 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sprawozdawczości budżetowej.

Rozporządzenie to precyzuje, które paragrafy w jednostkach samorządu terytorialnego łączą się, i w jakie grupy. W efekcie wskazane rozporządzenia prowadzą, z jednej strony do umożliwienia samorządom większego wpływu na szczegółowość projektów planów finansowych samorządowych jednostek budżetowych, która ma charakter fakultatywny, a z drugiej upraszczają zakres sprawozdań tych jednostek.

 

 

DOCHODY JST – JEDNOLITY TEKST USTAWY

W Dzienniku Ustaw z 9 sierpnia 2018 r., pod poz. 1530 opublikowany został jednolity tekst ustawy z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Ustawa określa:

  • źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego oraz zasady ustalania i gromadzenia tych dochodów;
  • zasady ustalania i przekazywania subwencji ogólnej oraz dotacji celowych z budżetu państwa.

 

 

LIKWIDACJA GMINY OSTROWICE

9 sierpnia 2018 r. weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów z 7 sierpnia 2018 r. w sprawie zniesienia gminy Ostrowice oraz ustalenia granic gminy Drawsko Pomorskie i gminy Złocieniec (Dz.U. z 8 sierpnia 2018 r., poz. 1527).

Zgodnie z jego treścią gmina Ostrowice zostaje zniesiona z dniem 1 stycznia 2019 r. W tym też dniu jej obszar zostanie podzielony pomiędzy dwie sąsiednie gminy: Drawsko Pomorskie oraz Złocieniec. Do gminy Drawsko Pomorskie włączone zostaną obręby ewidencyjne Borne, Dołgie, Donatowo, Grzybno, Jelenino, Ostrowice i Przytoń, o łącznej powierzchni 6558,36 ha. Natomiast do gminy Złocieniec włączone zostaną obręby ewidencyjne Chlebowo, Cieminko, Gronowo, Nowe Worowo, Płocie, Siecino, Smołdzięcino, Szczycienko i Śmidzięcino, o łącznej powierzchni 8500,04 ha.

Dotacje na drogi lokalne
10 sierpnia 2018 r. weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów zmieniające rozporządzenie w sprawie udzielania dotacji celowych dla jednostek samorządu terytorialnego na przebudowę, budowę lub remonty dróg powiatowych i gminnych (Dz.U. z 9 sierpnia 2018 r. poz. 1534).

Nowelizacja przewiduje, że dotacje na przebudowę, budowę lub remonty dróg lokalnych będą udzielane także na inwestycje, których celem jest poprawa dostępności komunikacyjnej nieruchomości, na których realizowane są inwestycje mieszkaniowe w wyniku przyjętych przez rząd programów społeczno – gospodarczych. Dotowane będą też inwestycje poprawiające dojazd do instytucji publicznych oraz świadczących usługi publiczne, w szczególności z zakresu zdrowia, czy oświaty.

 

DOTACJE NA DROGI LOKALNE

10 sierpnia 2018 r. weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów zmieniające rozporządzenie w sprawie udzielania dotacji celowych dla jednostek samorządu terytorialnego na przebudowę, budowę lub remonty dróg powiatowych i gminnych (Dz.U. z 9 sierpnia 2018 r. poz. 1534).

Nowelizacja przewiduje, że dotacje na przebudowę, budowę lub remonty dróg lokalnych będą udzielane także na inwestycje, których celem jest poprawa dostępności komunikacyjnej nieruchomości, na których realizowane są inwestycje mieszkaniowe w wyniku przyjętych przez rząd programów społeczno – gospodarczych. Dotowane będą też inwestycje poprawiające dojazd do instytucji publicznych oraz świadczących usługi publiczne, w szczególności z zakresu zdrowia, czy oświaty.

 

SZACOWANIE SZKÓD ŁOWIECKICH

23 sierpnia 2018 r. weszła w życie ustawa z 15 czerwca 2018 r. o zmianie ustawy - Prawo łowieckie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 8 sierpnia 2018 r. poz. 1507).

Nowelizacja modyfikuje obecny model szacowania szkód łowieckich w ten sposób, że zadanie to zostaje odebrane gminom i przekazane do realizacji wojewódzkim ośrodkom doradztwa rolniczego. Jednocześnie nowelizacja przekazuje WODR-om środki finansowe (m.in. z niektórych kar) jako dochody na realizację zadań związanych z szacowaniem szkód łowieckich. Natomiast przepisy przejściowe nowelizacji rozstrzygają, że do spraw z zakresu szkód wyrządzonych w uprawach i płodach rolnych przez dziki, łosie, jelenie, daniele i sarny oraz przy wykonywaniu polowań wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe.

 

WŁASNOŚĆ LOKALI

23 sierpnia 2018 r. weszła w życie ustawa z 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o własności lokali (Dz.U. z 8 sierpnia 2018 r., poz. 1506).

Nowelizacja jednoznacznie przesądza, że ustanowienie odrębnej własności samodzielnego lokalu następuje zgodnie z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego albo treścią decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz zgodnie z pozwoleniem na budowę albo skutecznie dokonanym zgłoszeniem, i zgodnie z pozwoleniem na użytkowanie albo skutecznie dokonanym zawiadomieniem o zakończeniu budowy. Jednocześnie ustawodawca zastrzegł, że zasady tej nie stosuje się do budynków istniejących przed 1 stycznia 1995 r. lub wybudowanych na podstawie pozwolenia na budowę wydanego przed tą datą. W nowelizacji znalazł się także zapis mówiący, że odrębną nieruchomość w budynku mieszkalnym jednorodzinnym mogą stanowić co najwyżej dwa samodzielne lokale mieszkalne. Ograniczenie to nie ma zastosowania do budynków, które zostały wybudowane na podstawie pozwolenia na budowę wydanego przed dniem 11 lipca 2003 r.

 

 

ŚWIADCZENIA OPIEKI ZDROWOTNEJ

Od 24 sierpnia 2018 r. (częściowo z mocą wsteczną od 1 lipca br.) obowiązuje ustawa z 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych  oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 9 sierpnia 2018 r., poz. 1532).

Nowelizacja – zgodnie z uzasadnieniem – dotyczy zwiększenia nakładów finansowych ze środków publicznych przeznaczanych na ochronę zdrowia oraz uregulowania kwestii przeznaczenia środków publicznych na podwyższenie wynagrodzeń lekarzy specjalistów oraz lekarzy rezydentów.

 

TURYSTYKA SZKOLNA I PRZEDSZKOLNA

1 września 2018 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 26 lipca 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. z 9 sierpnia 2018 r., poz. 1533).

Nowymi rozwiązaniami przewidzianymi w projekcie są:

  • ustalenie trzech form, w jakich jest organizowane krajoznawstwo i turystyka, uwzględniających specyfikę organizowanej formy. W projekcie określono następujące formy krajoznawstwa i turystyki organizowane przez szkoły i placówki: wycieczki przedmiotowe, wycieczki krajoznawczo-turystyczne i specjalistyczne wycieczki krajoznawczo-turystyczne;
  • odstąpienie od używania pojęcia „imprezy”, które w praktyce nie było stosowane przez szkoły i placówki, a ponadto bywało kojarzone z analogicznym pojęciem występującym w ustawie z 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1553, z późn. zm.);
  • odstąpienie od możliwości sprawowania funkcji kierownika wycieczki przez osobę niebędącą pracownikiem pedagogicznym szkoły.

SPIS TREŚCI

SPIS TREŚCI SAS 4/2018

AKTUALNOŚCI

Gospodarka nieruchomościami
Restrukturyzacja zadłużenia JST
Dowody osobiste

PRZEGLĄD LEGISLACYJNY

ORZECZNICTWO

Skarga pauliańska – zastosowanie
VAT a przeniesienie własności nieruchomości należącej do gminy przy jej wywłaszczeniu

ROZSTRZYGNIĘCIE NADZORCZE WOJEWODY

Kontrowersje wokół uchwał o obniżaniu wynagrodzeń wójta, burmistrza i prezydenta miasta

ANALIZY I KOMENTARZE

Nowa specustawa w planowaniu przestrzennym
Likwidacja gminy Ostrowice
Projekt nowych zasad limitowania zadłużenia samorządów
Nowelizacja Prawa wodnego z perspektywy samorządu gminnego
Prawna ochrona radnego – funkcjonariusza publicznego
Za wyrządzone swym działaniem szkody urzędnik odpowiada finansowo

TEMAT NUMERU

RODO w samorządzie – wyjaśniamy wątpliwości
Wyznaczanie pracownika gminy na inspektora ochrony danych osobowych
RODO a doręczanie decyzji administracyjnej wielu stronom postępowania

FUNKCJONOWANIE SAMORZĄDU

Skutki niewprowadzenia uchwałą rady gminy odstępstwa od zakazu spożywania alkoholu
Czy przy zmianie drogi z powiatowej na gminną konieczne są uchwały rady powiatu i gminy?
Oznakowanie miejsc postojowych na drogach publicznych
Jak uzyskać odpis aktu notarialnego sprzedaży nieruchomości z kancelarii notarialnej, która została zamknięta?

POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE

Czy rada gminy może unieważnić własną uchwałę, zaskarżoną do WSA?
Czy organy nadzoru budowlanego mogą działać w ramach uznania administracyjnego?
Materiał dowodowy w sprawie dotyczącej samowoli budowlanej

FINANSE SAMORZĄDU

Opodatkowanie domku holenderskiego wynajmowanego turystom
Czy umowa dzierżawy drukarki jest umową niezbędną dla zapewnienia ciągłości działania jednostki?
Ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych w ramach pomocy de minimis
Czy każdy zadrzewiony grunt jest lasem?

PRAWO PRACY

Tryb zmiany warunków wynagrodzenia zastępcy wójta
Jaka rekompensata dla urzędnika za pracę w niedzielę i święta?
Kandydat na dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu socjalizacyjnego
Zaległy urlop a zawarcie drugiej umowy o pracę z tym samym pracodawcą
Spóźniona nagroda jubileuszowa dla pracownika samorządowego

ZAMÓWIENIA PUBLICZNE

Ustawodawca opóźnia elektronizację zamówień publicznych
Czy na początku kadencji samorządowej konieczne jest przeprowadzenie audytu zamówień publicznych?
Kryteria selekcji wykonawców a pożyczony potencjał
Zmiana wynagrodzenia ryczałtowego przy zlecaniu robót budowlanych
Ściągawka z terminów podpisania umowy

 

DODATEK - ORZECZNICTWO I ROZSTRZYGNIĘCIA
NADZORCZE DLA SAMORZĄDÓW

ORZECZNICTWO SN I SĄDÓW POWSZECHNYCH

Gmina płaci za wypadek na szkolnym boisku
Prawa osób niepełnosprawnych
Internet jest miejscem publicznym

ORZECZNICTWO SĄDÓW ADMINISTRACYJNYCH

Projekt statutu sołectwa trzeba konsultować z mieszkańcami
Skutki zawiadomienia o zawieszeniu biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego
Usługi i wyżywienie w przedszkolu a VAT
Działalność gospodarcza radnego na mieniu komunalnym
Stypendia dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów

ROZSTRZYGNIĘCIA NADZORCZE WOJEWODY

Zasady najmu lokali z gminnego zasobu
Usytuowanie miejsc sprzedaży alkoholu w gminie
Zagospodarowanie odpadów komunalnych
Regulamin wynagradzania nauczycieli

ROZSTRZYGNIĘCIA NADZORCZE
REGIONALNYCH IZB OBRACHUNKOWYCH

Fundusz sołecki – zmiana wykorzystania środków funduszy
Ochrona zabytków – pomoc de minimis
Działalność kulturalna – dotacje 
Zasady udzielania dotacji organizacjom pozarządowym

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa