Zmiany w zakresie stawek opłat śmieciowych

ANALIZY / KOMENTARZE - SAS5/2019

6 września 2019 r. weszła w życie nowelizacja ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (ustawa z 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw; Dz.U. poz. 1579). Wprowadziła ona szereg zmian, które wymuszają na gminach podjęcie odpowiednich działań zmierzających do dostosowania gminnych systemów gospodarowania odpadami komunalnymi do nowej rzeczywistości prawnej. Część tych zmian dotyczy tzw. opłat śmieciowych, czyli opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

Wprowadzone zmiany należy podzielić na następujące obszary tematyczne:

  • opłaty za nieselektywne zbieranie odpadów komunalnych;
  • opłaty w przypadku posiadania przydomowego kompostownika;
  • opłaty ponoszone przez właścicieli nieruchomości niezamieszkałych;
  • opłaty ponoszone przez właścicieli nieruchomości rekreacyjno-wypoczynkowych;
  • opłaty za odbiór odpadów komunalnych z rodzinnych ogrodów działkowych;
  • zmiana wysokości dotychczasowej stawki opłaty śmieciowej.

OPŁATY ZA NIESELEKTYWNE
ZBIERANIE ODPADÓW KOMUNALNYCH

Najistotniejsza zmiana wynikająca z analizowanej nowelizacji odnosi się do wprowadzonego przez ustawodawcę obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych przez właścicieli wszystkich nieruchomości, a więc zarówno zamieszkałych, jak i niezamieszkałych (również w przypadku, gdy znajdują się oni poza gminnym systemem gospodarowania odpadami komunalnymi). W tym zakresie ustawodawca zmienił brzmienie przepisu art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (dalej: „u.c.p.g.) i jednoznacznie stwierdził, że „właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku przez zbieranie w sposób selektywny powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie oraz sposobem określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 4 a ust. 1”.
Konsekwencją wprowadzenia ww. obowiązku po stronie gmin jest obligatoryjne dostosowanie przepisów prawa lokalnego (zwłaszcza regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy oraz wzoru deklaracji śmieciowej), aby wynikał z nich brak możliwości nieselektywnego zbierania odpadów komunalnych. Szczególnie istotne będzie to z punktu widzenia stosowanych wzorów deklaracji śmieciowych, gdzie dotychczas właściciele nieruchomości mogli zadeklarować tak selektywne, jak i nieselektywne zbieranie odpadów komunalnych.
W ślad za wprowadzonym obowiązkiem selektywnego zbierania odpadów komunalnych ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie odpowiedniej sankcji za jego nieprzestrzeganie. Ma nią być tzw. opłata podwyższona, której wysokość rada gminy będzie samodzielnie ustalać jako wielokrotność stawki opłaty „podstawowej” w przedziale pomiędzy dwu- a czterokrotnością. Stanowi o tym nowe brzmienie przepisu art. 6 k ust. 3 u.c.p.g. Zgodnie z jego treścią „rada gminy określi stawki opłaty podwyższonej za gospodarowanie odpadami komunalnymi, jeżeli właściciel nieruchomości nie wypełnia obowiązku zbierania odpadów komunalnych w sposób selektywny, wysokości nie niższej niż dwukrotna wysokość i nie wyższej niż czterokrotna wysokość stawki ustalonej przez radę gminy odpowiednio na podstawie ust. 1 albo w art.
6 j ust. 3 b”. Stawka opłaty podwyższonej zastępuje tym samym stawkę opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, jeżeli odpady komunalne nie są zbierane w sposób selektywny, którą to stawkę właściciel nieruchomości mógł samodzielnie i dobrowolnie zadeklarować, jako tą, którą chce uiszczać. Ustawodawca zdecydował się na taki ruch również z tego powodu, że bardzo często pomiędzy stawką opłaty uiszczanej przy selektywnym zbieraniu odpadów komunalnych, a stawką za zbieranie odpadów komunalnych w sposób nieselektywny, była niewielka wynosząca wyłącznie kilka złotych.
W związku z tym, że analizowana nowelizacja wyłączyła możliwość zadeklarowania nieselektywnego sposobu zbierania odpadów komunalnych, niezbędne stało się również uregulowanie przepisami ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach sposobu postępowania na wypadek, gdyby właściciel nieruchomości nie realizował obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych. W tym zakresie wprowadzono nowy przepis art. 6 ka u.c.p.g. Zgodnie z treścią ust. 1 tego przepisu, w przypadku niedopełnienia przez właściciela nieruchomości obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych, podmiot odbierający odpady komunalne przyjmuje je jako niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne i powiadamia o tym wójta, burmistrza lub prezydenta miasta oraz właściciela nieruchomości.
Aby jednak w praktyce nakładanie na właścicieli nieruchomości opłaty podwyższonej za zbieranie odpadów w sposób nieselektywny było skuteczne, należy zwrócić uwagę na inne przepisy ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, wprowadzone najnowszą nowelizacją. Zgodnie z przepisem art. 4 ust. 2 a pkt 5 u.c.p.g. jednym z fakultatywnych elementów każdego regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy jest określenie warunków uznania, że odpady są zbierane w sposób selektywny. O ile działanie to ma – jak już wskazano – charakter fakultatywny, to nieskorzystanie z tej możliwości może w praktyce uniemożliwić danej gminie (czy też ściślej mówiąc – jej organowi wykonawczemu) dochodzenia opłaty podwyższonej w przypadku nieselektywnego zbierania odpadów komunalnych przez właściciela nieruchomości przynależącej do gminnego systemu.
Drugim z istotnych elementów wpływających na skuteczne egzekwowanie selektywnego zbierania odpadów komunalnych jest właściwe określenie w umowie w sprawie zamówienia publicznego na odbiór odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości albo na odbieranie i zagospodarowanie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości w części dotyczącej odbierania odpadów szczegółowego sposobu postępowania w przypadku stwierdzenia nieselektywnego zbierania odpadów. Obowiązek określenia tego elementu w przywołanej umowie wynika z przepisu art. 6 f ust. 1a pkt 7 u.c.p.g., jednakże należy pamiętać, że powinien on być określony w tak szczegółowy sposób, aby później organ wykonawczy na podstawie powiadomienia, o którym mowa w przepisie art. 6 ka ust. 1 u.c.p.g., mógł wydać skuteczną decyzję wymierzającą opłatę podwyższoną.
Ustawodawca w przepisie art. 6 ka ust. 2 u.c.p.g. określił, że wójt, burmistrz lub prezydent miasta na podstawie otrzymanego od przedsiębiorcy odbierającego odpady komunalne ww. powiadomienia, wszczyna postępowanie w sprawie określenia wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Ustęp 3 przywołanego przepisu stanowi z kolei, że wójt, burmistrz lub prezydent miasta określa, w drodze decyzji, wysokość opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi za miesiąc lub miesiące, a w przypadku nieruchomości, o których mowa w art. 6 j ust. 3 b u.c.p.g. (tj. nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy, lub innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe – o ile objęte są one gminnym systemem na podstawie uchwały rady gminy, o której mowa w przepisie art. 6 c ust. 2 u.c.p.g.), za rok, w których nie dopełniono obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych, stosując wysokość stawki opłaty podwyższonej, o której mowa w art. 6 k ust. 3 u.c.p.g.

OPŁATY W PRZYPADKU POSIADANIA
PRZYDOMOWEGO KOMPOSTOWNIKA

W drodze analizowanej nowelizacji ustawodawca zdecydował się również na „usankcjonowanie” na gruncie przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach sytuacji posiadania przydomowych kompostowników na bioodpady stanowiące odpady komunalne. W tym zakresie wprowadzono przepis art. 6 k ust. 4 a u.c.p.g. nakazujący radzie gminy wprowadzenie zwolnienia w części z opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi (w wysokości proporcjonalnej do zmniejszenia kosztów gospodarowania odpadami komunalnymi z gospodarstw domowych) dla właścicieli nieruchomości zabudowanych budynkami mieszkalnymi jednorodzinnymi kompostujących bioodpady stanowiące odpady komunalne w kompostownikach przydomowych. Wprowadzone zwolnienie niesie za sobą obowiązek dostosowania wzoru deklaracji śmieciowej – stosownie do przepisu art. 6 m ust. 1b pkt 7 u.c.p.g.
Ustawodawca wraz z wprowadzeniem obowiązku określenia wysokości ww. zwolnienia, dał gminom mechanizmy mające na celu przeciwdziałanie sytuacjom bezpodstawnego korzystania z przyznanego zwolnienia. I tak, zgodnie z przepisem art. 6 k ust. 4 b u.c.p.g., w razie stwierdzenia, że właściciel nieruchomości, który złożył informację, o której mowa w art. 6 m ust. 1 b pkt 7 u.c.p.g.:

  • nie posiada kompostownika przydomowego lub
  • nie kompostuje bioodpadów stanowiących odpady komunalne w kompostowniku przydomowym, lub
  • uniemożliwia wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta, lub upoważnionej przez niego osobie dokonanie oględzin nieruchomości, w celu weryfikacji zgodności informacji, o której mowa w art. 6 m ust. 1b pkt 7, ze stanem faktycznym

– wójt, burmistrz lub prezydent miasta stwierdza, w drodze decyzji, utratę prawa do zwolnienia, o którym mowa w przepisie art. 6 k ust. 4 a u.c.p.g. Utrata prawa do zwolnienia, o którym mowa w ust. 4 a przepisu art. 6 k u.c.p.g., następuje od pierwszego dnia miesiąca, w którym stwierdzono wystąpienie co najmniej jednej z przesłanek, o których mowa w ww. pkt. 1-3.
W odniesieniu do przypadków bezpodstawnego korzystania z ww. zwolnienia, o którym mowa w art. 6 k ust. 4 a u.c.p.g., w drodze nowelizacji wprowadzono również nowy przepis karny. Zgodnie z nowododanym do art. 10 u.c.p.g. ust. 2 c, kto wbrew złożonej informacji, o której mowa w art. 6 m ust. 1 b pkt 7 u.c.p.g., nie posiada kompostownika przydomowego lub nie kompostuje w nim bioodpadów stanowiących odpady komunalne, podlega karze grzywny.

OPŁATY PONOSZONE PRZEZ WŁAŚCICIELI
NIERUCHOMOŚCI NIEZAMIESZKAŁYCH

Z punktu widzenia opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości niezamieszkałych, oprócz określenia w nowo dodanym przepisie art. 6 c ust. 2 c u.c.p.g., że przystąpienie właściciela nieruchomości, na której nie zamieszkują mieszkańcy, z wyłączeniem właściciela nieruchomości, o której mowa w art. 6 j ust. 3 b u.c.p.g., do zorganizowanego przez gminę systemu gospodarowania odpadami komunalnymi jest dobrowolne i następuje na podstawie zgody właściciela nieruchomości wyrażonej w formie pisemnej (które musi uwzględniać przejściowe przepisy art. 11 i art. 12 samej nowelizacji), szczególnie istotne znaczenie odgrywa wprowadzenie do przepisu art. 6 k ust. 2 a u.c.p.g. maksymalnych stawek opłat ponoszonych przez tych właścicieli. I tak, zgodnie z dodanym do tego przepisu pkt. 5, maksymalna stwka opłaty śmieciowej wynosi 3,2% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzanego na 1 osobę ogółem za pojemnik o pojemności 1100 litrów lub 1% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem za worek o pojemności 120 litrów, przeznaczone do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości – za pojemniki lub worki o mniejszej lub większej pojemności stawki opłat ustala się w wysokości proporcjonalnej do ich pojemności. Zgodnie z aktualnym obwieszczeniem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 27 marca 2019 r. (M. P. poz. 278) przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę ogółem w 2018 r. wyniósł 1693 zł. Tym samym, maksymalna stawka opłaty za pojemnik o pojemności 1100 litrów może obecnie wynosić 54,18 zł, a za worek o pojemności 120 litrów 16,93 zł.

OPŁATY PONOSZONE PRZEZ WŁAŚCICIELI
NIERUCHOMOŚCI REKREACYJNO-WYPOCZYNKOWYCH

Nieruchomości, na których znajdują się domki letniskowe, lub inne nieruchomości wykorzystywane na cele rekreacyjno-wypoczynkowe niewątpliwie stanowią nieruchomości niezamieszkałe. W tym zakresie jednak ustawodawca w drodze analizowanej nowelizacji wprowadził szereg odmienności. Podstawową różnicą w odniesieniu do „klasycznych” nieruchomości niezamieszkałych jest to, że – jak postanowiono w przywoływanym już w niniejszym opracowaniu przepisie art. 6 c ust. 2 c u.c.p.g. – jeżeli rada gminy obejmie te nieruchomości gminnym systemem gospodarowania odpadami komunalnymi (na podstawie uchwał, o której mowa w przepisie art. 6 c ust. 2 u.c.p.g.), to właściciele tych nieruchomości automatycznie w tym systemie będą się znajdować. Nie znajduje bowiem do nich zastosowania konieczność wyrażenia zgody na przystąpienie do systemu.
Innym istotnym zagadnieniem związanym z tego rodzaju nieruchomościami jest wprowadzenie maksymalnej stawki opłaty za odbiór odpadów komunalnych. Zgodnie ze znowelizowanym brzmieniem przepisu art. 6 j ust. 3 b u.c.p.g., w przypadku nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy, lub innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, rada gminy uchwala ryczałtową stawkę opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi nie wyższą niż 10% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzanego na 1 osobę ogółem – za rok od nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy, lub od innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe. Obecnie jest to tym samym kwota 169,30 zł.

OPŁATY ZA ODBIÓR ODPADÓW KOMUNALNYCH
Z RODZINNYCH OGRODÓW DZIAŁKOWYCH

W stanie prawnym obowiązującym przed dniem 6 września 2019 r., rodzinne ogrody działkowe traktowane były jako inne nieruchomości wykorzystywane na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, a tym samym za odbiór odpadów komunalnych z tych terenów uiszczana była opłata w wysokości ustalonej ryczałtowej rocznej stawki. Z uwagi na problemy, jakie stwarzało w praktyce uiszczanie tej opłaty, ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie do przepisu art. 6 j u.c.p.g. nowego ust. 3 d. Zgodnie z jego brzmieniem, do rodzinnego ogrodu działkowego w rozumieniu przepisu art. 2 pkt 5 ustawy z 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogrodach działkowych, stosuje się przepis art. 6 j ust. 3 u.c.p.g. W konsekwencji, zdecydowano, że odbiór odpadów komunalnych z terenów ogrodów działkowych odbywać się będzie na zasadach ogólnych dla odbioru odpadów komunalnych z terenów „klasycznych” nieruchomości niezamieszkałych, a więc w oparciu o zadeklarowaną ilość worków lub pojemników.

ZMIANA WYSOKOŚCI DOTYCHCZASOWEJ STAWKI OPŁATY ŚMIECIOWEJ

Drobne zmiany wprowadzono również do przepisów regulujących przypadek zmiany wysokości dotychczasowej stawki opłaty śmieciowej. Dotychczas regulowały to przepisy art. 6 m ust. 2 a i ust. 2 b u.c.p.g. Z dniem 6 września 2019 r. uchylono ust. 2 b wspomnianego przepisu, natomiast ust. 2 a otrzymał nowe brzmienie. I tak, w dalszym ciągu, w przypadku uchwalenia nowej stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi wójt, burmistrz lub prezydent miasta zawiadamia właściciela nieruchomości o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi wyliczonej jako iloczyn nowej stawki opłaty i danych podanych w deklaracji. Dalej również w takim przypadku właściciel nieruchomości nie jest obowiązany do złożenia nowej deklaracji i uiszcza opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi w wysokości podanej w zawiadomieniu. Nowością natomiast jest to, że przed dniem 6 września 2019 r. w przypadku, gdy właściciel nieruchomości nie uiszczał opłaty śmieciowej w wysokości podanej w zawiadomieniu, konieczne było wydanie przez organ wykonawczy gminy decyzji określającej wysokość nowej opłaty, a po dokonanej zmianie brzmienia ust. 2 a już samo zawiadomienie będzie musiało zawierać pouczenie, że stanowi ono podstawę do wystawienia tytułu wykonawczego.

PODSUMOWANIE

Co do zasady, ustawodawca dał radom poszczególnych gmin 12 miesięcy na dostosowanie wszystkich uchwał kształtujących gminne systemy gospodarowania odpadami komunalnymi do nowej rzeczywistości prawnej (a więc termin do dnia 6 września 2020 r.), jednakże jest w tym zakresie kilka wyjątków. Z punktu widzenia opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi istotne jest to, że ryczałtowa stawka opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, określona w uchwale wydanej przed dniem wejścia w życie nowelizacji na podstawie art. 6 j ust. 3 b u.c.p.g. w brzmieniu dotychczasowym, wyższa niż 10% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem – za rok od nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy, lub od innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe (a więc wyższa niż 169,30 zł), obowiązuje do dnia wejścia w życie nowej uchwały wydanej na podstawie art. 6 j ust. 3 b u.c.p.g., nie dłużej jednak niż do 31 grudnia 2019 r.
Wprowadzone przez ustawodawcę zmiany w zakresie funkcjonowania gminnych systemów gospodarowania odpadami komunalnymi mogą stanowić dobry moment na podjęcie decyzji o przeprowadzeniu kompleksowego audytu tego systemu, zmierzającego do wyboru najkorzystniejszego jego modelu, czy to choćby w kontekście metody ustalania opłaty śmieciowej, czy też decyzji o realizacji zadania z zakresu utrzymania czystości i porządku wspólnie z innymi gminami (w formie tak związku międzygminnego, jak i porozumienia międzygminnego).

Mateusz Karciarz
prawnik w Kancelarii Radców Prawnych
Zygmunt Jerzmanowski
i Wspólnicy sp. k. w Poznaniu

SPIS TREŚCI

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa