Zmienione zasady funkcjonowania organów gminy w nowej kadencji samorządowej

ANALIZY I KOMENTARZE - SAS 6 / 2018

11 stycznia 2018 r. uchwalona została ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych, której zdecydowana większość postanowień odnoszących się do zmian w ustawie o samorządzie gminnym znajdzie zastosowanie od nowej kadencji samorządowej. Na jakie zmiany powinny zwrócić szczególna uwagę organy gminy?

Mocą ww. nowelizacji ustawodawca zdecydował się wprowadzić szereg zmian do ustawy o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.), które znajdą zastosowanie dopiero od nowej kadencji samorządowej i mają przy tym niezwykle istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organów gminy. Szereg tych zmian powinno znaleźć odzwierciedlenie w statutach gmin, a tym samym te jednostki, które dotychczas tego jeszcze nie zrobiły, powinny jak najszybciej na początku nowej kadencji znowelizować swojej statutu (czy to poprzez ich częściową zmianę, czy też przez uchwalenie całkowicie nowego aktu prawnego w tym zakresie).
Wśród zmian, które wpływają na sposób funkcjonowania organów gminy w nowej kadencji – oprócz wydłużenia kadencji organów gminy z 4 na 5 lat (patrz: art. 16 u.s.g.) – są poniżej przedstawione zagadnienia.

BUDŻET OBYWATELSKI DLA GMIN BĘDĄCYCH MIASTAMI NA PRAWACH POWIATU

Do przepisu art. 5a u.s.g. dodano ust. 3-7, które dotyczą problematyki tzw. budżetu obywatelskiego. Dotychczas brakowało regulacji prawnych w tym zakresie, co z kolei powodowało szereg wątpliwości i pytań co do dopuszczalności samodzielnego wprowadzenia przez gminy tego rodzaju instytucji bez wyraźnej i jednoznacznej podstawy prawnej. Co jednak istotne z punktu widzenia tej zmiany, wprowadzenie budżetu obywatelskiego jest obligatoryjne wyłącznie dla gmin będących miastami na prawach powiatu. W przypadku podjęcia jednak decyzji o wprowadzeniu budżetu obywatelskiego w danej gminie, niezbędnym jest podjęcie uchwały – na podstawie art. 5a ust. 7 u.s.g. – w sprawie wymagań, jakie powinien spełniać projekt budżetu obywatelskiego.

IMIENNE WYKAZY GŁOSOWAŃ RADNYCH

Jedną z najistotniejszych zmian dokonanych ww. nowelizacją jest zmiana sposobu głosowania z dotychczasowego zwykłego głosowania jawnego na szczególną formę takiego głosowania, tj. na głosowanie jawne z imiennym wykazem głosowań poszczególnych radnych, o czym stanowią nowo dodane ust. 2-4 w art. 14 u.s.g. Tego rodzaju imienne wykazy głosowań radnych podaje się niezwłocznie do publicznej wiadomości w Biuletynie Informacji Publicznej i na stronie internetowej gminy oraz w inny sposób zwyczajowo przyjęty na obszarze gminy. Co więcej, ustawodawca przewidział, że w przypadku, gdy przeprowadzenie głosowania jawnego z imiennym wykazem głosowań radnych nie jest możliwe z przyczyn technicznych, przeprowadza się głosowanie imienne.

KOMISJA SKARG, WNIOSKÓW I PETYCJI

Od nowej kadencji w ramach każdej rady gminy obligatoryjnie będzie musiała działać komisja skarg, wniosków i petycji, o czym ustawodawca przesądził, dodając nowy art. 18b u.s.g. W skład tej komisji – analogicznie, jak w przypadku komisji rewizyjnej – wchodzą radni, w tym przedstawiciele wszystkich klubów, z wyjątkiem radnych pełniących funkcje, o których mowa w art. 19 ust. 1 u.s.g., tj. z wyjątkiem przewodniczącego rady i jego zastępców. Dodatkowo, obligatoryjnie zasady i tryb działania komisji skarg, wniosków i petycji określa statut gminy.

OBOWIĄZEK TRANSMITOWANIA I UTRWALANIA OBRAD RADY GMINY

Oprócz zmiany sposobu głosowania na sesjach wprowadzono również obowiązek transmitowania i utrwalania za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk obrad rady gminy, o czym stanowi nowy przepis art. 20 ust. 1b u.s.g. Co przy tym istotne, w przeciwieństwie do regulacji dotyczących zmiany sposobu głosowania radnych, w odniesieniu do transmitowania obrad rady gminy ustawodawca nie wprowadził żadnych regulacji prawnych na wypadek awarii urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk, bądź też innego przypadku wystąpienia zdarzenia losowego.

OBOWIĄZEK WPROWADZENIA DO PORZĄDKU OBRAD NAJBLIŻSZEJ SESJI RADY GMINY PROJEKTU UCHWAŁY ZGŁOSZONEGO PRZEZ KLUB RADNYCH

Do ww. przepisu art. 20 u.s.g. mocą analizowanej nowelizacji ustawodawca dodał także ust. 6 określający obowiązek wprowadzenia do porządku obrad najbliższej sesji rady gminy projektu uchwały zgłoszonego przez klub radnych, o ile wpłynął on do rady gminy co najmniej 7 dni przed dniem rozpoczęcia sesji rady. W tym trybie każdy klub radnych może zgłosić nie więcej niż jeden projekt uchwały na każdą kolejną sesję rady gminy. Dodatkowo w przepisie art. 23 u.s.g. wprowadzono postanowienia dotyczące zasad tworzenia klubów radnych (nowe ust. 2-4).

PRZEWODNICZĄCY RADY GMINY MOŻE WYDAWAĆ POLECENIA SŁUŻBOWE PRACOWNIKOM URZĘDU

W celu zwiększenia sprawności funkcjonowania rady gminy ustawodawca wprowadził również nowy przepis art. 21a u.s.g. dotyczący możliwości wydawania poleceń służbowych pracownikowi urzędu gminy przez przewodniczącego rady. Zgodnie z jego treścią, przewodniczący rady gminy w związku z realizacją swoich obowiązków może wydawać polecenia służbowe pracownikom urzędu gminy wykonującym zadania organizacyjne, prawne oraz inne zadania związane z funkcjonowaniem rady gminy, komisji i radnych. W tym przypadku przewodniczący rady gminy wykonuje uprawnienia zwierzchnika służbowego w stosunku do pracowników, o których mowa w zdaniu pierwszym.

NOWE UPRAWNIENIA RADNYCH

Z punktu widzenia samych członków rady gminy jedną z istotniejszych nowości jest przyznanie nowych uprawnień radnych w art. 24 u.s.g. W nowo dodanym ust. 2 tego przepisu ustawodawca określił, że w wykonywaniu mandatu radnego radny ma prawo, jeżeli nie narusza to dóbr osobistych innych osób, do uzyskiwania informacji i materiałów, wstępu do pomieszczeń, w których znajdują się te informacje i materiały, oraz wglądu w działalność urzędu gminy, a także spółek z udziałem gminy, spółek handlowych z udziałem gminnych osób prawnych, gminnych osób prawnych, oraz zakładów, przedsiębiorstw i innych gminnych jednostek organizacyjnych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy prawnie chronionej.

ZASADY WNOSZENIA PRZEZ RADNYCH INTERPELACJI I ZAPYTAŃ DO WÓJTA

Dodatkowo zdecydowano się na odgórne, ustawowe określenie zasad wnoszenia przez radnych interpelacji i zapytań do wójta (nowe ust. 3-7 w art. 24 u.s.g.). Dotychczas problematyka ta stanowiła co najwyżej materię statutową w każdej gminie. Od nowej kadencji interpelacje i zapytania składane są (będą) na piśmie do przewodniczącego rady, który przekazuje je niezwłocznie wójtowi. Wójt, lub osoba przez niego wyznaczona, jest zobowiązana udzielić odpowiedzi na piśmie nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania interpelacji lub zapytania. Ponadto, treść interpelacji i zapytań oraz udzielonych odpowiedzi podawana jest do publicznej wiadomości poprzez niezwłoczną publikację w Biuletynie Informacji Publicznej i na stronie internetowej gminy, oraz w inny sposób zwyczajowo przyjęty.

PRZEPISY ANTYKORUPCYJNE

Niemalże niezauważalna, lecz w praktyce bardzo istotna zmiana została wprowadzona przez ustawodawcę do przepisu art. 24f ust. 2 u.s.g. zawierającego tzw. przepisy antykorupcyjne. Dotychczasowy zakaz zawarty w tym przepisie rozszerzony został nie tylko o osoby pozostające we wspólnym pożyciu ze wskazanymi wcześniej tam osobami, ale również o wójtów. Tym samym, obecnie kwestią problematyczną może być zasiadanie przez wójtów we władzach zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych spółek komunalnych. Z jednej strony brak jest bowiem jednoznacznego wyjaśnienia, czym w zasadzie są gminne osoby prawne, o których mowa w tym przepisie (a zwłaszcza, czy sama gmina jest gminną osoba prawną), a z drugiej zaś strony już pojawiają się pytania o relację tego nowego przepisu do art. 6 ust. 1 ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, który umożliwiał dotychczas – po spełnieniu określonych przesłanek – zasiadanie przez wójtów w organach gminnych spółek komunalnych.

INSTYTUCJA RAPORTU O STANIE GMINY

Najbardziej zagadkową nową instytucją wprowadzoną analizowaną nowelizacją jest instytucja raportu o stanie gminy, uregulowana przepisem art. 28a u.s.g. Sam raport ma mieć charakter roczny i być przedstawiany przez wójta radzie gminy każdego roku najpóźniej do dnia 31 maja. Obejmować ma on podsumowanie działalności wójta w roku poprzednim, w szczególności realizację polityk, programów i strategii, uchwał rady gminy i budżetu obywatelskiego. Nad prezentowanym corocznie raportem obligatoryjnie ma się odbywać debata, w której udział będą mogli brać również mieszkańcy danej gminy (obligatoryjnie 15 osób – jeśli wyrażą taką chęć). Po zakończeniu debaty nad raportem o stanie gminy, rada gminy przeprowadza głosowanie nad udzieleniem wójtowi wotum zaufania. Uchwałę o udzieleniu wójtowi wotum zaufania rada gminy podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady gminy. Niepodjęcie uchwały o udzieleniu wójtowi wotum zaufania jest równoznaczne z podjęciem uchwały o nieudzieleniu wójtowi wotum zaufania. Ponadto, w przypadku nieudzielenia wójtowi wotum zaufania w dwóch kolejnych latach, rada gminy może podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta. W odniesieniu do samego kształtu przygotowywanego przez wójta corocznie raportu ustawodawca wprowadził możliwość (a więc działanie fakultatywne) podjęcia uchwały przez radę gminy w sprawie określenia szczegółowych wymogów dotyczących raportu.

OBLIGATORYJNA OBYWATELSKA INICJATYWA UCHWAŁODAWCZA

Ostatnia nowością wprowadzoną przez ustawodawcę do przepisów u.s.g., która zastosowanie znajduje dopiero od nowej kadencji samorządowej jest obligatoryjna w każdej gminie obywatelska inicjatywa uchwałodawcza (nowy art. 41a u.s.g.). W tym przypadku – analogicznie, jak w odniesieniu do budżetu obywatelskiego – instytucja ta występowała już wcześniej w wielu gminach, jednakże brak było wyraźnego i jednoznacznego przepisu dopuszczającego takie działanie. W odniesieniu do tej nowości obowiązkiem każdej rady gminy jest podjęcie uchwały w sprawie określenia szczegółowych zasad wnoszenia inicjatyw obywatelskich, zasad tworzenia komitetów inicjatyw uchwałodawczych, zasad promocji obywatelskich inicjatyw uchwałodawczych oraz formalnych wymogów, jakim muszą odpowiadać składane projekty.

Wprowadzone komentowaną nowelizacją zmiany w zakresie zasad funkcjonowania organów gminy w nowej kadencji samorządowej powodują, że obecnie rozpoczynająca się kadencja niewątpliwie będzie inna niż poprzednie i to nie tylko ze względu na jej wydłużony do 5 lat czas.
Organy gminy, które wprowadziły już stosowne zmiany w statutach tych gmin będą musiały teraz nauczyć się korzystania z nowych regulacji w praktyce. Natomiast gminy, które dotychczas nie wprowadziły jeszcze w statutach zmian wynikających z tej nowelizacji, powinny jak najszybciej to zrobić, aby nie tylko sami radni, ale również mieszkańcy danej gminy mogli korzystać bez żadnych komplikacji z nowych uprawnień.

Mateusz Karciarz
prawnik w Kancelarii Radców Prawnych
Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy sp.k. w Poznaniu

SPIS TREŚCI

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa