Droga gmin do uzyskania wymaganych poziomów recyklingu i odzysku

ANALIZY I KOMENTARZE - SAS 6 / 2018

Główny Urząd Statystyczny zaprezentował raport na temat gospodarki odpadami i utrzymania czystości w gminach w 2017 r. Wynika z niego, że w minionym roku w Polsce zebranych zostało 11 968,7 tys. ton odpadów komunalnych. Oznacza to wzrost o 2,7% w porównaniu z 2016 r. Na jednego mieszkańca Polski przypadało średnio 312 kg zebranych odpadów komunalnych, a więc o 9 kg więcej niż rok wcześniej. Z zebranych lub odebranych odpadów komunalnych do odzysku trafiło 56,6% ilości wytworzonych śmieci. Do recyklingu przeznaczono 26,7%, a do kompostowania trafiło 7,1% wytworzonych odpadów komunalnych.

Na tle danych ogólnych warto pochylić się nad ich bardziej szczegółową analizą. Statystyki podają, że od mieszkańców miast odebrano średnio 370,2 kg odpadów (przy średniej krajowej 312 kg), a od mieszkańców obszarów wiejskich znacznie mniej bo 222,3 kg. Najwięcej odpadów odebrano średnio od mieszkańców woj. dolnośląskiego – 374,3 kg, gdzie od mieszkańców miast 414,9 kg, a wsi 284,4 kg. Najmniejsze ilości odebranych odpadów (w przeliczeniu na 1 mieszkańca) dotyczą województwa świętokrzyskiego gdzie na mieszkańca województwa przypadało 187,6 kg, miast 284,2 kg, a wsi tylko 109,6 kg. Już z tych danych wynika następujący wniosek: od mieszkańców wsi odbiera się znacznie mniej odpadów niż od mieszkańców miast. Dlatego zasadnym był wniosek Związku Gmin Wiejskich RP w zakresie zmiany wzoru dla wyliczeń uzyskiwanych efektów recyklingu i przygotowania do ponownego użycia poszczególnych frakcji odpadów. Wzór ten jest niekorzystny dla gmin wiejskich, gdyż odnosi się do ilości odpadów średnio przypadających na mieszkańca regionu. Pisałem o tym w 3 numerze SAS 2017 r.
Raport GUS pokazuje także wzrost ilościowy odpadów zebranych i odebranych selektywnie. Na początku tzw. „rewolucji śmieciowej”, czyli w roku 2013 odpady zebrane i odebrane selektywnie stanowiły 13,5% masy ogólnej odpadów komunalnych. W roku 2017 było to 27,1%. Przy czym w miastach 26,4%, a na wsi 28,8%. Pod tym względem najlepsze wyniki uzyskano w woj. śląskim gdzie odpady zebrane selektywnie stanowiły 35,9%, w miastach 34,2%, a na wsi 43,6%. Znacznie od średnich odbiegają rezultaty osiągnięte w woj. warmińsko-mazurskim, gdzie odpowiednio poziom selektywnej zbiórki ogółem to 18,0%, w miastach 18,2% i na wsi 17,4%. Warto w tym miejscu przypomnieć, że obowiązujące obecnie prawo (art. 3b ust. 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach) zobowiązuje gminy do osiągnięcia do dnia 31 grudnia 2020 r. poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia następujących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła w wysokości co najmniej 50% wagowo oraz poziomu recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych stanowiących odpady komunalne w wysokości co najmniej 70% wagowo.
Osobnym problemem są odpady komunalne ulegające biodegeneracji. Zgodnie z art. 3c ust. 2 ustawy o u.c.p.g. do dnia 16 lipca 2020 r. gminy obowiązane są do ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegeneracji przekazywanych do składowania do nie więcej niż 35% wagowo w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. W skali całego kraju w 2017 r. (wg. GUS) odpady biodegenerowalne stanowiły 28% ogółu selektywnie zebranych odpadów komunalnych.

CO TE DANE ZNACZĄ DLA GMIN?

Z raportu GUS wynika, że wiele gmin ma daleką drogę do osiągnięcia nie tylko spodziewanych, ale nałożonych na nie prawem wskaźników dot. gospodarowania odpadami komunalnymi. Wydaje się oczywistym, iż włodarze gmin winni ocenić stan gospodarki odpadami w odniesieniu do swojej jednostki. Nie można czekać na ostatnią chwilę. Źle by się stało gdyby przyszło płacić wysokie kary, a i tak sam fakt konsekwencji finansowych nie zdejmie obowiązku uzyskania efektów w zakresie recyklingu.

CO NALEŻY ZROBIĆ?

Kolejne nowelizacje ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach uczyniły dokument bardzo mało czytelnym. A w procesie opiniowania i konsultacji jest, ogłoszona 31 sierpnia 2018 r., kolejna, bardzo obszerna nowelizacja. Zakres proponowanych zmian jest szeroki i nadaje się do osobnej analizy. Natomiast już ponad rok funkcjonuje Rozporządzenie Ministra Środowiska z 29 grudnia 2016 r. w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów (Dz.U. z 2017 r. poz. 19). Implementacja tegoż rozporządzenia jest rozłożona w czasie. Ostatni okres przejściowy kończy się 30 czerwca 2021 r. Artykuł 9tb ustawy o u.c.p.g. stanowi, iż na podstawie sprawozdawczości złożonych przez wszystkie podmioty odbierające i gospodarujące zebranymi odpadami komunalnymi oraz innych dostępnych, a istotnych danych wójt, burmistrz, prezydent miasta sporządza analizę stanu gospodarki odpadami komunalnymi. Analiza winna obejmować całokształt spraw i czynników wpływających na efekty gospodarowania odpadami. Dalej ustawa nakłada obowiązek publicznego udostępnienia analizy w gminnym Biuletynie Informacji Publicznej. Założyć także należy, iż na mocy nowych zapisów zawartych w art. 28 aa ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2018 r. poz. 994) dotyczących sporządzania raportu o stanie gminy, rada gminy może włączyć analizę do raportu. Omawianą analizę można sporządzić siłami własnymi lub przynajmniej raz na parę lat zlecić jej wykonanie podmiotowi zewnętrznemu. Wydaje się, że raport własny może być pozbawiony cech autokrytyki. Natomiast zewnętrzny może być bardziej wartościowy, szczególnie w sferze oceny bieżącej sytuacji oraz możliwości osiągnięcia zakładanych wskaźników. Najważniejsze w raporcie zdają się być rekomendacje. Właśnie one mogą przyspieszyć potrzebę podjęcia niezbędnych działań organizacyjnych, bez biernego czekania na ostatnią chwilę. Początek obecnej kadencji, szczególnie dla nowych włodarzy, jest najlepszym momentem na modyfikację i uzupełnienie istniejącego systemu. Ci „nowi” nie mają za sobą mało skutecznych działań, które mogły doprowadzić do słabych wyników w gospodarowaniu odpadami komunalnymi. Mogę być w niezgodzie z przedstawicielami Ministerstwa Środowiska, ale osobiście rekomenduję obok realizacji zadań ujętych w ustawie o u.c.p.g. i innych aktach wykonawczych wzbogacanie gminnego systemu o wszystkie inne działania i przedsięwzięcia służące osiągnięciu oczekiwanych celów. Zawsze powtarzam, że lepiej po śmieci pójść – niż mają one być porzucone w rowach, lasach i na dzikich wysypiskach.
Ważną rolę należy nadać edukacji. Dla wszystkich, ale ze wskazaniem na młodzież. Co istotne także w edukacji: ze względu na przepisy w zakresie technik prawodawczych, nie zezwalających na zawieranie w aktach prawa miejscowego zapisów ustaw i innych aktów wyższego rzędu – uchwalane przez rady gmin regulaminy utrzymania czystości i porządku mogą być mało czytelne dla zwykłego mieszkańca. Stąd rekomenduję sporządzanie tzw. vademecum lub przewodników dot. gospodarowania odpadami komunalnymi w danej gminie. Takie opracowanie nie jest prawem miejscowym i skutecznie oraz czytelnie może łączyć i zapisy ustaw, rozporządzeń oraz prawa miejscowego. Innym elementem wspomagającym szczególnie radnych jest znajomość procesów i hierarchii postępowania z odpadami komunalnymi. W tym celu rekomenduję zorganizowanie wizyt w regionalnych instalacjach przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) oraz w punktach selektywnej zbiórki odpadów komunalnych (PSZOK). Efektem takich wizyt może być poznanie i zrozumienie złożoności i organizacji procesów technologicznych ale i kosztotwórczych aspektów systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. W niektórych sytuacjach bardzo pomocne mogą być badania składów morfologicznych odpadów odbieranych z nieruchomości, gromadzonych w PSZOK-ach, czy też przekazywanych do RIPOK-ów. Znajomość morfologii strumienia odpadów, daje podstawę do uzupełniania systemu, a także wiedzę o zachowaniach mieszkańców wytwarzających odpady komunalne.
Powyższe propozycje są oczywiście wybranymi spośród wielu innych, które mogą decydować o lepszej organizacji procesu gospodarowania odpadami komunalnymi w gminie oraz do uzyskania oczekiwanych wskaźników recyklingowych. Co ważne: w jednostce, która samodzielnie prowadzi gospodarowanie odpadami komunalnymi, podejmowanie decyzji i organizacja systemu dotyczy danej gminy. Z reguły inaczej procesy te wyglądają w większych organizacjach typu związek komunalny, skupiający więcej gmin. To są uwarunkowania miejscowe i bardzo zróżnicowane. Zatem zróżnicowane będą systemy i metody.

Leszek Świętalski
Sekretarz Generalny Związku Gmin Wiejskich RP

SPIS TREŚCI

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa