Po nowelizacji KPA nieruchomości nabyte przez gminy w trybie tzw. komunalizacji praktycznie nie będą mogły być im odbierane
POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE - SAS 5 / 2021
16 września 2021 r. weszła w życie ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U.2021.1491), zwana dalej „ustawą zmieniającą”. Zmiany w przepisach mają fundamentalne znaczenie dla gmin.
Mocą art. 1 ww. ustawy znowelizowany zostały art. 156 § 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 735, z późn. zm.). Zgodnie z nowym brzmieniem ww. przepisu, nie stwierdza się nieważności decyzji z przyczyn wymienionych w § 1, jeżeli od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia upłynęło dziesięć lat, a także, gdy decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne.
Ustawa zmieniająca znowelizowała ponadto art. 158 k.p.a., poprzez dodanie § 3. Zgodnie z dodanym przepisem, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji, o której mowa w art. 156 § 2 k.p.a., upłynęło trzydzieści lat, nie wszczyna się postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji.
W myśl art. 2 ust. 1 ustawy zmieniającej, do postępowań administracyjnych w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji lub postanowienia, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ostateczną decyzją lub postanowieniem, stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.
Jednocześnie ust. 2 stanowi, że postępowania administracyjne w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji lub postanowienia, wszczęte po upływie trzydziestu lat od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji lub postanowienia i niezakończone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ostateczną decyzją lub postanowieniem, umarza się z mocy prawa.
Z powołanych przepisów wynika, zatem, że od dnia 16 września 2021 r. nie można stwierdzić nieważności decyzji, które zostały doręczone lub ogłoszone, co najmniej przed dziesięcioma laty. Dotychczas, do dnia 15 września 2021 r., upływ dziesięcioletniego terminu od wydania lub ogłoszenia decyzji, stanowił przesłankę negatywną jedynie w przypadku przyczyn wymienionych w art. 156 § 1 pkt 1, 3, 4 i 7 k.p.a. Wśród tych przyczyn nie było najczęstszej przesłanki stwierdzenia nieważności decyzji, określonej w art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a., tj. wydania decyzji bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa.
Upływ 30 lat, o którym mowa w art. 158 § 3 k.p.a., stanowi natomiast negatywną przesłankę wyłączającą możliwość wszczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej, która została wydana lub ogłoszona, co najmniej 30 lat przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania. Zgodnie bowiem z art. 61 § 3 k.p.a., datą wszczęcia postępowania na żądanie strony jest dzień doręczenia żądania organowi administracji publicznej, chyba, że żądanie, o którym mowa w art. 61 k.p.a., zostało wniesione przez osobę niebędącą stroną lub z innych uzasadnionych przyczyn postępowanie nie może być wszczęte. W takim przypadku, zgodnie z art. 61a § 1 k.p.a., organ administracji publicznej wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania.
Brak możliwości wszczęcia postępowania, którego przedmiotem miałaby być ocena legalności decyzji administracyjnej (pod kątem ewentualnego stwierdzenia jej nieważności) uniemożliwi dochodzenie odszkodowania za szkodę wywołaną tą decyzją. Taką możliwość daje bowiem decyzja stwierdzająca wydanie decyzji z naruszeniem prawa, z uwagi na przesłankę negatywną – upływ dziesięcioletniego terminu od dnia wydania lub ogłoszenia decyzji, a także, gdy decyzja została wywołała nieodwracalne skutki prawne.
Ustawa nowelizująca jest konsekwencją tzw. „dzikiej reprywatyzacji” oraz wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 maja 2015 r., sygn. akt P 46/13 (OTK-A 2015/5/62), w którym Trybunał uznał, że art. 156 § 2 k.p.a., w zakresie, w jakim nie wyłącza dopuszczalności stwierdzenia nieważności decyzji wydanej z rażącym naruszeniem prawa, gdy od wydania decyzji nastąpił znaczny upływ czasu, a decyzja była podstawą nabycia prawa lub ekspektatywy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Analizowane przepisy mają fundamentalne znaczenie dla gmin. Gminy nabyły bowiem mienie Skarbu Państwa (z mocy prawa lub na wniosek) w trybie ustawy z dnia 10 maja 1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. 32, poz. 191 z późn. zm.), co potwierdzają decyzje komunalizacyjne wojewodów. W przypadku nabycia przez gminy mienia Skarbu Państwa z mocy prawa (art. 5 ust. 1 i 2 ww. ustawy), nabycie to nastąpiło z dniem wejścia w życie ww. ustawy komunalizacyjnej, tzn. z dniem 27 maja 1990 r. Większość decyzji komunalizacyjnych wojewodowie wydali w latach 90 XX wieku, a zatem przed ponad dziesięcioma laty. Tym samym, po 16 września 2021 r. te decyzje (komunalizacyjne) nie będą mogły być unieważniane (wyeliminowane z obrotu prawnego), co obecnie niejednokrotnie miało miejsce z uwagi na podważenie tytułu prawnego Skarbu Państwa do danej nieruchomości w trybie art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. W przypadku decyzji komunalizacyjnych wydanych w 1990 r. i większej części 1991 r. brak będzie możliwości nawet wszczęcia postępowania w przedmiocie oceny legalności decyzji komunalizacyjnych (upłynęło 30 lat od ich wydania). Z roku na rok liczba tych decyzji, co, do których niemożliwe będzie nawet wszczęcie postępowania o stwierdzenie ich nieważności będzie wzrastała. Biorąc pod uwagę, że wcześniejsze decyzji o nabyciu przez Skarb Państwa skomunalizowanego mienia zostały wydane ponad 30 lat temu, praktycznie przestanie istnieć możliwość stwierdzania nieważności deklaratoryjnych decyzji komunalizacyjnych (potwierdzających nabycie z mocy prawa).
Analogiczne regulacje dotyczą powiatów i samorządu województwa, które nabyły mienie odpowiednio w trybie ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. (Dz.U. z 2020 r. poz. 920, z późn. zm. oraz ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. z 2020 r. poz. 1668, z późn. zm.).
Sławomir Pyźlak
radca prawny
PODSTAWA PRAWNA:
– Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U.2021.1491),
– Ustawa z dnia 14 czerwca 1960
– Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 735, z późn. zm),
– Ustawa z dnia 10 maja 1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. 32, poz. 191 z późn. zm.)
– Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 maja 2015 r., sygn. akt P 46/13 (OTK-A 2015/5/62)
