Gmina jest zobowiązana chronić sygnalistów

BIULETYN SAMORZĄDOWCA | ANALIZY SAMORZĄDOWE – SAS 6 / 2021

Pracodawcy samorządowi, zatrudniający co najmniej 50 pracowników, mają obowiązek wdrożyć procedury, zapewniające ochronę osobom zgłaszającym naruszenie prawa. Pracodawcy będący jednostkami organizacyjnymi gminy, mogą ustalić wspólne, wewnętrzne procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych. Takie rozwiązania przewiduje projekt polskiej ustawy o ochronie sygnalistów.

Dnia 17 grudnia 2021 r. wchodzą w życie przepisy Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. W tym samym terminie powinna wejść w życie polska ustawa wdrażająca unijne regulacje dotyczące ochrony sygnalistów do prawa polskiego. Obecnie projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenie prawa (UC101) znajduje się na etapie rządowych uzgodnień, konsultacji i opiniowania (stan na listopad 2021 r.).

SYGNALISTA, CZYLI KTO?

Zgodnie z przepisami unijnej Dyrektywy „osobą dokonującą zgłoszenia” (czyli mówiąc potocznie: „sygnalistą”) jest każda „osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informacje na temat naruszeń, uzyskane w kontekście związanym z wykonywaną pracą” (art. 5 pkt 7 Dyrektywy).
Projekt polskiej ustawy o ochronie sygnalistów takiej definicji w swoich przepisach nie zawiera. Zgodnie jednak z art. 4 ust. 1 projektu „Ustawę stosuje się do osoby fizycznej, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa, uzyskaną w kontekście związanym z pracą (…)”. Przepis ten precyzuje ponadto katalog osób, które dokonując zgłoszenia „w kontekście związanym z pracą” mogą zostać objęte ochroną przewidzianą w tej regulacji. Są to:

  • pracownik, także w przypadku, gdy stosunek pracy już ustał;
  • osoba ubiegająca się o zatrudnienie, która uzyskała informację o naruszeniu prawa w procesie rekrutacji lub negocjacji poprzedzających zawarcie umowy;
  • osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
  • przedsiębiorca;
  • akcjonariusz lub wspólnik;
  • członek organu osoby prawnej;
  • osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
  • stażysta;
  • wolontariusz.

Wszystkie te osoby, które dokonują zgłoszenia o naruszeniu prawa, o którym informację powzięły w związku z wykonywaną pracą, polski projekt określa jako „zgłaszających”.
Ochrona dla zgłaszającego pracownika
Projekt polskiej ustawy o ochronie sygnalistów przewiduje, że ochrona przewidziana w jego przepisach obejmie osoby dokonujące zgłoszenia lub ujawnienia informacji lub uzasadnionych podejrzeń naruszenia prawa, pracujące w sektorze prywatnym lub publicznym, które uzyskały informacje na temat naruszenia w kontekście związanym z pracą.

Przewidziane w projekcie gwarancje i środki prawne będą przysługiwały osobie dokonującej zgłoszenia naruszenia, niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy.

Projekt wyłącza możliwość narażenia na jakikolwiek uszczerbek lub możliwość postawienia zarzutu z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, na zasadach określonych w ustawie. Wprowadza zakaz jakiegokolwiek niekorzystnego traktowania, w tym niekorzystnego traktowania w zatrudnieniu. Sytuacja prawna zgłaszającego zostanie wzmocniona na gruncie ewentualnych postępowań sądowych, dotyczących zgłaszającego (m.in. w przedmiocie wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy), poprzez odwrócenie ciężaru dowodu, według modelu zbliżonego do obowiązującego w przepisach Kodeksu pracy, w postępowaniach z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu.

Projekt przewiduje, że zgłaszający będzie miał prawo dochodzenia odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

W związku z dokonaniem zgłoszenia wyłączone zostaną: możliwość nałożenia na zgłaszającego odpowiedzialności za szkodę poniesioną przez kogokolwiek, wszczęcia lub prowadzenia wobec zgłaszającego postępowania dyscyplinarnego, wszczęcia lub prowadzenia wobec zgłaszającego postępowania w przedmiocie zniesławienia lub naruszenia dóbr osobistych.
Wprowadzona zostanie sankcja nieważności postanowień umów o pracę i innych aktów objętych prawem pracy oraz czynności cywilnoprawnych w zakresie, w jakim bezpośrednio lub pośrednio wyłączają lub ograniczają prawo do dokonania zgłoszenia.
Wprowadzona zostanie sankcja bezskuteczności czynności prawnej, obejmującej wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia, z powodu zgłoszenia, stosunku prawnego będącego podstawą świadczenia towarów lub usług.

OBOWIĄZKI PRACODAWCY

Każdy pracodawca, zatrudniający co najmniej 50 pracowników, będzie zobowiązany ustanowić wewnętrzne kanały zgłaszania naruszeń oraz przyjąć odpowiednie polityki wewnętrzne w tym zakresie. Obowiązki w tym zakresie dotyczą zarówno pracodawców z sektora prywatnego, jak i publicznego, a więc także pracodawców samorządowych. Oznacza to, że rozwiązania przewidziane w projekcie ustawy o ochronie sygnalistów będą musiały stosować także zatrudniające co najmniej 50 pracowników:

  • urzędy marszałkowskie oraz wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne;
  • starostwa powiatowe oraz powiatowe jednostki organizacyjne;
  • urzędy gmin, jednostki pomocnicze gmin, gminne jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe;
  • biura (ich odpowiedniki) związków jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządowych zakładów budżetowych utworzonych przez te związki;
  • biura (ich odpowiedniki) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego.

Pracodawcy w sektorze publicznym, będący jednostkami organizacyjnymi gminy, mogą ustalić wspólne, wewnętrzne procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych, pod warunkiem zapewnienia ich odrębności i niezależności od zewnętrznych procedur dokonywania zgłoszeń.

Podstawowym obowiązkiem każdego pracodawcy jest wdrożenie regulaminu zgłoszeń wewnętrznych, określającego wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych. Co ważne pracodawca samorządowy nie powinien zwlekać z jego opracowaniem i wdrożeniem. Sektora publicznego nie dotyczy bowiem przewidziane w art. 62 projektu odroczenie realizacji tego obowiązku. Zgodnie bowiem z jego treścią: realizacja obowiązku ustalenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych przez podmioty zatrudniające co najmniej 50 i mniej niż 250 pracowników następuje do dnia 17 grudnia 2023 r. Odroczenie to dotyczy jednak wyłącznie pracodawców sektora prywatnego, a więc nie samorządowych.
Treść regulaminu będzie przedmiotem uzgodnień z zakładowymi organizacjami związkowymi albo przedmiotem konsultacji z przedstawicielami pracowników (jeśli u pracodawcy nie będą działały zakładowe organizacje związkowe).
Procedury przyjmowania i postępowania ze zgłoszeniami będą musiały spełniać minimalne wymogi określone w ustawie, w tym objąć kwestie organizacyjne, takie jak wyszczególnienie komórek organizacyjnych lub osób przyjmujących zgłoszenia, podejmujących działania następcze i udzielających informacji zwrotnych, sposoby zgłaszania i potwierdzania przyjęcia zgłoszenia oraz terminy realizowanych czynności.
Regulamin powinien także określać organizację przyjmowania i weryfikacji zgłoszeń, w tym ochronę poufności tożsamości osoby dokonującej zgłoszenia i osoby, której dotyczy zgłoszenie.
W regulaminie zgłoszeń wewnętrznych będzie mogło zostać postanowione, że na zasadach w nim określonych zgłoszenia wewnętrzne przyjmowane są również od innych osób, jak w szczególności: byli pracownicy, osoby świadczące pracę na rzecz pracodawcy na innej podstawie niż stosunek pracy, akcjonariusze, wspólnicy, członkowie organu zarządzającego lub organu nadzoru, wolontariusze, stażyści oraz osoby świadczące pracę na rzecz podmiotów, z którymi pracodawca utrzymuje relacje gospodarcze.

Jakub Gortyński

KOMENTARZ EKSPERTA

Sygnalista to osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informacje na temat naruszeń prawa Unii Europejskiej. Projekt polskiej ustawy o ochronie sygnalistów rozszerza tę definicję na osoby informujące o naruszeniach prawa polskiego.
Zarówno przepisy unijne, jak i projekt polskiej ustawy wiążą zgłoszenie z szeroko rozumianą pracą. Wskazują bowiem, że informacje na temat naruszeń prawa to informacje, w tym uzasadnione podejrzenie, dotyczące zaistniałych lub potencjalnych naruszeń, do których doszło lub prawdopodobnie dojdzie w organizacji, w której osoba zgłaszająca pracuje lub pracowała, lub w innej organizacji, z którą osoba dokonująca zgłoszenia utrzymuje lub utrzymywała kontakt w kontekście wykonywanej pracy, lub dotyczące prób ukrycia takich naruszeń. Przepisy unijne, a w ślad za nimi i polski projekt, przewidują także ochronę sygnalistów, których stosunek pracy już ustał, a także osób, których stosunek pracy ma zostać dopiero nawiązany. Ponadto ochrona przysługuje także innym osobom zgłaszającym informacje o naruszeniach w kontekście związanym z pracą, jak akcjonariusze i wspólnicy oraz członkowie organów osoby prawnej.
Kwintesencją ochrony, jaką sygnalistom powinien zapewnić pracodawca, to zapewnienie zgłaszającemu poufności jego danych. Wszystkie inne formy ochrony jak: zakaz dyskryminacji, rozwiązania umowy, zmniejszenia wynagrodzenia, pomijania w awansach itp., będą wynikać z ustawy. Natomiast ta prawdziwa ochrona sygnalistów u każdego pracodawcy, to jest właśnie dobra procedura dokonywania zgłoszeń, procedura informowania o sposobie załatwienia sprawy, a przede wszystkim edukacja i budowanie komunikacji oraz świadomości ludzi, że zgłaszanie nieprawidłowości i naruszeń prawa służy dobru nas wszystkich.

Katarzyna Gospodarowicz
radca prawny i partner w kancelarii
SDZ LEGAL SCHINDHELM

SPIS TREŚCI

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa