Konieczność dostosowania uchwał rad gmin do zmian w gospodarce nieczystościami ciekłymi

ANALIZY SAMORZĄDOWE - BIULETYN SAMORZĄDOWCA 1/2023

Teoretycznie tylko do 9 lutego 2023 r. rady gmin miały czas na dostosowanie swoich uchwał do zmian wprowadzonych z dniem 9 sierpnia 2022 r. do tzw. ustawy śmieciowej w odniesieniu do gospodarki nieczystościami ciekłymi.

Przypomnijmy, że ze wspomnianym powyżej dniem 9 sierpnia 2022 r. weszła w życie część nowych rozwiązań prawnych, odnoszących się do sposobu funkcjonowania gminnej gospodarki ściekowej. Natomiast pozostała część zmian weszła w życie z początkiem bieżącego roku, tj. z dniem 1 stycznia 2023 r. Wszystkie wspomniane zmiany zostały wprowadzone ustawą z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1549, zwaną dalej „nowelizacją”).

PRZYPOMNIENIE – NOWY ZAKRES POJĘCIA NIECZYSTOŚCI CIEKŁYCH

Wprowadzone do ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2022 r. poz. 2519 z późn. zm., dalej: u.c.p.g.) koncentrują się w głównej mierze na rozszerzeniu zakresu definicji nieczystości ciekłych. Przed dniem wejścia w życie nowelizacji pod tym pojęciem kryły się wyłącznie ścieki gromadzone przejściowo w zbiornikach bezodpływowych. Od dnia 9 sierpnia 2022 r. za nieczystości ciekłe uznajemy również ścieki gromadzone w osadnikach w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków (patrz: nowe brzmienie art. 2 ust. 1 pkt 1 u.c.p.g.).

KONIECZNOŚĆ WPROWADZANIA ZMIAN DO GMINNEGO REGULAMINU

Mimo tego, że nowelizacją nie wprowadzono żadnych zmian do art. 4 u.c.p.g., stanowiącego podstawę do przyjęcia przez radę gminy regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, to uwzględniając zakres spraw regulowanych tym aktem prawnym, zmiana definicji nieczystości ciekłych wymusza dostosowanie również właśnie regulaminu do nowej rzeczywistości prawnej. Przypomnijmy bowiem, że jednym z obligatoryjnych elementów każdego regulaminu jest określenie szczegółowych zasad utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, dotyczących częstotliwości i sposobu pozbywania się nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości (patrz: art. 4 ust. 2 pkt 3 u.c.p.g.). W konsekwencji, niezbędnym jest uwzględnienie w treści tego regulaminu częstotliwości i sposobu pozbywania się tych nieczystości ciekłych, które pochodzą również z przydomowych oczyszczalni ścieków. Z uwagi na odmienny sposób funkcjonowania takiej oczyszczalni (w porównaniu do działania zbiornika bezodpływowego) dotychczasowe regulacje są niewystarczające. O konieczności dostosowania regulaminu do zmiany wynikających z nowelizacji wprost zdecydował również sam ustawodawca w art. 11 nowelizacji. Przepis ten stanowi, że „Rady gmin w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy dostosują regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, o którym mowa w art. 4 ust. 1 ustawy zmienianej w art. 2, do zmian wynikających z niniejszej ustawy”. Tym samym, gminy miały czas do 9 lutego 2023 r. na zmianę regulaminów.
Co jednak w przypadku, gdy do tego terminu regulamin nie został zmodyfikowany (na marginesie zaznaczając, że przez dostosowanie należy rozumieć wejście w życie stosownych zmian do tego czasu, tj. do dnia 9 lutego 2023 r.)? Przepisy ani ustawy śmieciowej (u.c.p.g.), ani nowelizacji, ani też żadnego innego aktu prawnego nie określają bezpośrednich konsekwencji takiego zaniechania. Brak wprowadzenia zmienionych regulacji powoduje jednak, że dana gmina będzie miała problemy z weryfikacją, czy właściciele nieruchomości we właściwy sposób pozbywają się nieczystości ciekłych, zwłaszcza tych pochodzących z osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków (o ile dotychczas nie były te kwestie umieszczone już w regulaminie, bo w niektórych gminach mimo tego, że osady z przydomowych oczyszczalni ścieków nie stanowiły formalnie nieczystości ciekłych, to gminy określały obowiązki w zakresie pozbywania się nich).
Co do samej aktualizacji regulaminu w zakresie sposobu i częstotliwości pozbywania się nieczystości ciekłych warto pamiętać, że przyjęte w tym przedmiocie postanowienia będą stanowić podstawę do weryfikacji, czy właściciel nieruchomości we właściwy sposób realizuje nałożone na niego obowiązki – zarówno te wynikające bezpośrednio z u.c.p.g. (czyli sam obowiązek pozbywania się nieczystości ciekłych), jak i te uszczegółowione właśnie w regulaminie. Stąd też niezwykle istotne jest, aby zwłaszcza przyjęta w regulaminie częstotliwość miała nie tylko jednoznaczny, ale również realny charakter. Przykładowym rozwiązaniem jest wskazanie konkretnej minimalnej częstotliwości, np. nie rzadziej niż raz na dwa miesiące w przypadku zbiorników bezodpływowych i nie rzadziej niż raz w roku w przypadku osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków. Ewentualnie w odniesieniu do zbiorników bezodpływowych można rozważyć powiązanie minimalnej częstotliwości ich opróżniania z częstotliwością składania sprawozdań przez przedsiębiorców, świadczących usługi w zakresie odbierania nieczystości ciekłych, tj. nie rzadziej niż raz na kwartał. Taka częstotliwość pozwoli bowiem gminie w łatwy sposób zweryfikować, czy z terenu danej nieruchomości w danym kwartale odebrano nieczystości ciekłe, bowiem od początku tego roku sprawozdania kwartalne (tj. od pierwszego kwartału bieżącego roku) zawierać będą nowość, jaką jest konieczność dołączenia do nich wykazu adresów nieruchomości, których odebrano nieczystości ciekłe w okresie objętym sprawozdawczością.
W kontekście zmiany regulaminu należy również pamiętać, ze jego zmiana w powyższym zakresie wymagać będzie zaopiniowania przed jej przyjęciem przez tzw. sanepid, tj. państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. Niezasięgnięcie tej opinii skutkować będzie natomiast wadliwością przyjętej uchwały, co może spowodować jej wyeliminowanie, czy to przez wojewodę już na etapie postępowania nadzorczego, czy też w dowolnym późniejszym terminie przez sąd administracyjny w konsekwencji wniesionej skargi na ten regulamin przez osobę posiadającą stosowny interes prawny w rozumieniu art. 101 ustawy o samorządzie gminnym.

UCHWAŁA W SPRAWIE GÓRNYCH STAWEK TAKŻE DO ZMIANY

Drugą z uchwał, którą gminy miały dostosować do dnia 9 lutego 2023 r. do zmian wprowadzonych nowelizacją (również w tym przypadku głównie do zmiany rozszerzającej zakres pojęcia nieczystości ciekłych), jest uchwała, o której mowa w art. 6 ust. 2 u.c.p.g. I chociaż analogicznie, jak w przypadku podstawy prawnej do uchwalania przez radę gminy regulaminu utrzymania czystości i porządku, podstawa prawna uchwały podjętej na podstawie przywołanego przepisu, tj. uchwały w sprawie górnych stawek opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości za usługę pozbywania się nieczystości ciekłych, nie uległa zmianie, to zmiana przywołanego pojęcia nieczystości ciekłych wymusza dostosowanie także tej uchwały do nowych rozwiązań prawnych. Przepis art. 6 ust. 2 u.c.p.g. stanowi bowiem, że „Rada gminy określa, w drodze uchwały, górne stawki opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości za usługi, o których mowa w ust. 1”. Obowiązek zmiany tej uchwały wynika również z przepisu przejściowego zawartego w art. 12 ust. 1 nowelizacji, zgodnie z którym rady gmin mają 6 miesięcy, od dnia wejścia w życie tej nowelizacji, na dostosowanie analizowanej uchwały do zmian wprowadzonych nowelizacją. Także w tym przypadku brak jest jednak jakichkolwiek bezpośrednich sankcji dla gmin, które nie dostosują swoich uchwał w tym terminie. Gminy te narażają jednak właścicieli nieruchomości na to, że nie będą oni chronieni górną granicą cen, jakie przedsiębiorcy będą mogli od nich pobierać za odbiór nieczystości ciekłych z osadników w przydomowych oczyszczalniach ścieków (zakładając, że do tej pory w takiej gminie obowiązywała uchwała w sprawie górnych stawek w odniesieniu do zbiorników bezodpływowych).
Co w praktyce oznacza konieczność zmiany uchwały w sprawie górnych stawek opłat? Niezbędne jest uwzględnienie w jej treści faktu pochodzenia nieczystości ciekłych nie tylko ze zbiorników bezodpływowych, ale również z osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków. Niewątpliwie bowiem, chociażby z uwagi na inną objętość odbieranych nieczystości ciekłych z tych dwóch instalacji, górne stawki opłat powinny być zróżnicowane. Zróżnicowanie to natomiast należy dokonać w oparciu o uprawnienie wynikające z ust. 4a w art. 6 u.c.p.g. Przepis ten stanowi, że „Rada gminy, określając stawki opłat, o których mowa w ust. 2, może stosować zróżnicowane stawki w zależności od gęstości zaludnienia na danym obszarze gminy oraz odpowiednio odległości od miejsca przetwarzania odpadów komunalnych, stacji zlewnej, a także właściwości nieczystości ciekłych”.
Konieczność uwzględnienia w ww. uchwale również nieczystości ciekłych z przydomowych oczyszczalni ścieków jest przy tym dobrym pretekstem, aby zweryfikować, czy górne stawki opłat odnoszących się do odbierania odpadów komunalnych są na wystarczającym poziomie. W wielu gminach bowiem uchwały te były podejmowane w 2012 r. albo 2013 r. i od tego czasu nie były zmieniane (aktualizowane). Bez znaczenia przy tym jest fakt objęcia przez gminę nieruchomości niezamieszkałych systemem gospodarowania odpadami komunalnymi. Należy bowiem pamiętać, że nawet w przypadku, gdy gmina zdecydowała się objąć systemem wszystkie takie nieruchomości, to ich właściciele w dalszym ciągu, we wskazanych w u.c.p.g. przypadkach, mają możliwość wypisania się z tego systemu (patrz: obowiązujące od dnia 23 września 2021 r. przepisy art. 6c ust. 3a i nast.). Tym samym, chociażby wyłącznie w odniesieniu do potencjalnych podmiotów, które mogą być poza systemem należy takie górne stawki uchwalić.

PODSUMOWANIE

Choć ustawodawca dał gminom 6 miesięcy, liczonych od dnia wejścia w życie nowelizacji, na wprowadzenie stosownych zmian do obowiązujących dotychczas na ich terenie uchwał odnoszących się do nieczystości ciekłych, to wiele z nich wręcz jeszcze nie podjęło żadnych działań zmierzających do ich wprowadzenia. Mimo tego, że jak w niniejszym artykule wskazano, ustawodawca nie przewidział żadnych bezpośrednich sankcji za niedostosowanie swoich aktów prawa miejscowego do nowej rzeczywistości prawnej odnoszącej się do postępowania z nieczystościami ciekłymi, nie warto zwlekać z wprowadzeniem tych zmian, bowiem ich brak może negatywnie odbić się zarówno na samych gminach (w zakresie trudności z kontrolami), jak i na właścicielach nieruchomości (poprzez obciążanie ich przez przedsiębiorców zbyt wysokimi cenami za usługi świadczone na rzecz tych właścicieli).

Mateusz Karciarz
prawnik w Kancelarii Radców Prawnych
Zygmunt Jerzmanowski
i Wspólnicy sp.k. w Poznaniu