Czy czeka nas rewolucja w zarządzaniu
nieruchomościami samorządowymi?
ANALIZY SAMORZĄDOWE – BIULETYN SAMORZĄDOWCA 5 / 2023
ZNOWELIZOWANA DYREKTYWA W SPRAWIE EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ (EED)
20 września 2023 r. w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej została opublikowana znowelizowana dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej (Energy Efficiency Directive, EED), która zwiększa ambicje dotyczące podniesienia efektywności energetycznej państw unijnych i wskazuje na szereg środków, które mają przyczynić się do ich osiągnięcia.
To jeden z kluczowych elementów unijnego pakietu reform, które mają doprowadzić do zredukowania emisji gazów cieplarnianych o 55% do roku 2030, jednocześnie obniżając rachunki za energię i ograniczając uzależnienie Europy od importowanych paliw kopalnych.
Dyrektywa, oprócz redukcji zużycia energii o co najmniej 11,7%, w porównaniu z przewidywanym zużyciem energii w 2030 r. (w oparciu o scenariusz referencyjny na 2020 r.), podkreśla wzorcową rolę, jaką ma do odegrania sektor publiczny. Dlatego odrębnie dla sektora publicznego wprowadzono nowy roczny cel redukcji zużycia energii o 1,9%, a także obowiązek renowacji rocznie 3% powierzchni budynków, pozostających w zarządzie administracji publicznej, w tym samorządów terytorialnych. To podstawowy akt prawny promujący działania w zakresie efektywności energetycznej i traktujący efektywność energetyczną jako źródło energii. Dyrektywa będzie kluczowa z punktu widzenia planowania działań związanych z remontami budynków w samorządowym zasobie budowlanym. Wprawdzie nie nakłada konkretnych obowiązków na władze krajowe, jednak zobowiązuje je do wspierania podmiotów publicznych w działaniach prowadzących do dekarbonizacji i poprawy efektywności energetycznej.
NAJTAŃSZA I NAJBARDZIEJ ZIELONA ENERGIA TO TA, KTÓREJ NIE ZUŻYJEMY
Państwa członkowskie mają dwa lata na transpozycję dyrektywy do krajowych porządków prawnych, a więc także samorządy terytorialne powinny już dziś w swoich planach i wieloletnich prognozach finansowych uwzględniać jej zapisy. Sektor budynków w tym kontekście stanowi duże wyzwanie, ale i szansę na dokonanie prawdziwie zielonej transformacji w samorządach. Dzięki wprowadzanym regulacjom unijnym, zarówno dyrektywie w sprawie efektywności energetycznej, jak i dyrektywie o charakterystyce energetycznej budynków, w sprawie której negocjacje jeszcze się nie zakończyły, pojawią się nowe środki finansowe i inne narzędzia wsparcia władz lokalnych.
Zdegradowany zasób budynków stanowi wielkie wyzwanie dla dekarbonizacji praktycznie wszystkich typów samorządów, zarówno dużych miast – dysponujących ogromnym zasobem, jak i mniejszych gmin – o znacznie mniejszych możliwościach finansowych. Przestarzałe systemy grzewcze w nieefektywnych budynkach są źródłem smogu, a także ubóstwa energetycznego ich mieszkańców. Z kolei konieczność zapewnienia ciepła systemowego w miastach dysponujących siecią ciepłowniczą, niezależnie od rynkowych cen węgla i gazu oraz wzrostu cen uprawnień do emisji CO2, jest w wielu jednostkach źródłem pogłębiających się kłopotów finansowych. Planowana redukcja emisji gazów cieplarnianych z ciepła systemowego o 62% do roku 2030, dzięki zastąpieniu węgla odnawialnymi źródłami energii, będzie bardzo trudna bez obniżenia zapotrzebowania na ciepło w budynkach, co można osiągnąć dzięki ich modernizacji energetycznej. W ten sposób ogrzewanych jest aż 40% budynków w Polsce.
Duża część samorządowego zasobu budynków, podobnie jak wszystkich innych budynków, charakteryzuje się słabą charakterystyką energetyczną. Choć nie mamy dokładnych danych, w całej Unii Europejskiej około 75% budynków wymaga renowacji. Konsekwencją takiego stanu rzeczy są wysokie opłaty bieżące za utrzymanie zasobu, ponoszone przez samorządy, ale także ubóstwo energetyczne, również mieszkańców mieszkań komunalnych, z którym mierzy się około 12% mieszkańców Polski.
WZORCOWA ROLA SEKTORA PUBLICZNEGO
Sektor publiczny jest odpowiedzialny za około 5% do 10% całkowitego końcowego zużycia energii w Unii, a władze publiczne wydają około 14% produktu krajowego brutto UE. Z tego powodu to właśnie administracja publiczna i jej działania są ważne dla stymulowania transformacji rynku w kierunku bardziej wydajnych produktów, budynków i usług, a także do wpływania na zmiany w sposobie użytkowania energii przez obywateli i przedsiębiorstwa. Ponadto, zmniejszenie zużycia energii w sektorze publicznym, poprzez środki poprawy efektywności energetycznej, może uwolnić zasoby publiczne na inne cele. Organy publiczne na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym powinny więc pełnić wzorcową rolę w zakresie efektywności energetycznej.
Modernizacje budynków administracji publicznej, szkół, domów opieki czy szpitali, powinny służyć za najlepszy przykład dla właścicieli prywatnych i demonstrować ambitne podejście do zmniejszenia zużycia energii oraz stać się wzorem do naśladowania w zakresie zrównoważonego budownictwa. Samorządy, uwzględniając wymogi dyrektywy, w tym zasadę pierwszeństwa efektywności energetycznej, która mówi o odpowiedniej kolejności realizowanych działań, będą ustanawiać modelowe rozwiązania, także lokalnie dla sektora prywatnego.
JAKIE WYMOGI WPROWADZA DYREKTYWA EED?
Zgodnie z dyrektywą EED każde państwo członkowskie UE zapewni, że co najmniej 3% całkowitej powierzchni ogrzewanych lub chłodzonych budynków, które są własnością organów publicznych, będzie co roku poddawane renowacji, w celu przekształcenia ich w budynki o co najmniej niemal zerowym zużyciu energii lub budynki o zerowej emisji. Pułap ten jest obliczany dla budynków, które mają całkowitą powierzchnię użytkową powyżej 250 m2, które w dniu 1 stycznia 2024 r. nie są budynkami o niemal zerowym zużyciu energii.
Władze krajowe mają zachęcać wszystkie organy publiczne do uwzględniania szerokiego spektrum korzyści, poza oszczędnością energii, z renowacji, takich jak poprawa jakości życia ludzi i komfortu w odnowionych budynkach publicznych, w szczególności w szkołach, ośrodkach opieki dziennej, domach opieki, szpitalach oraz mieszkaniach chronionych i komunalnych. Państwa członkowskie, zgodnie z art. 5 dyrektywy, mają także zapewnić, aby władze regionalne i lokalne, używając dostępnych narzędzi planowania długoterminowego, takich jak: plany zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, plany zagospodarowania przestrzennego czy wieloletnie prognozy finansowe, podjęły odpowiednie działania, uwzględniając konsultacje społeczne, które będą prowadzić do dekarbonizacji i poprawy efektywności energetycznej.
NOWY OBOWIĄZEK CZY SZANSA DLA SAMORZĄDÓW?
Jeśli chodzi o kwestię wyboru budynków składających się na trzyprocentowy pułap budynków do modernizacji przewidziany w dyrektywie, warto już dziś podjąć prace analityczne, które pozwolą na podjęcie najbardziej racjonalnych z punktu widzenia decyzji w tym zakresie.
To samorządy powinny wykazać inicjatywę i wskazać na budynki w swoim zasobie, które, biorąc pod uwagę opłacalność i wykonalność techniczną, powinny być w pierwszym rzędzie zmodernizowane. Dyrektywa wprowadza szereg zwolnień z obowiązku modernizacji, które dotyczą w szczególności budynków komunalnych, jeśli ich renowacja przyczyniłaby się do wzrostu czynszu, budynków historycznych, obiektów wojskowych i sakralnych. Nie ma także obowiązku renowacji budynku, gdy nie jest to technicznie, ekonomicznie ani funkcjonalnie wykonalne. Wskazanie przez samorządy tych odstępstw powinno nastąpić jak najszybciej i z uwzględnieniem perspektyw znacznie wyższych kosztów utrzymania budynków niepoddanych renowacji, które będą trwale obciążać samorządowy budżet.
Do rocznego wskaźnika renowacji można będzie zaliczyć nowe budynki, które są zamiennikami budynków wyburzonych w okresie dwóch lat, poprzedzających okres raportowania, w przypadku, gdy było to działanie bardziej opłacalne i zrównoważone, uwzględniając emisje CO2 w całym cyklu życia budynku, w porównaniu do renowacji istniejącego budynku. Państwa członkowskie mają określić i opublikować metodologię obliczania emisji CO2 dla budynków.
Innym obowiązkiem będzie konieczność przygotowania i podania do publicznej wiadomości wykazu ogrzewanych i chłodzonych budynków we władaniu organów publicznych (o powierzchni powyżej 250 m2), w którym zawarte będą dane na temat: powierzchni użytkowej, rocznego zużycia energii cieplnej, chłodniczej, elektrycznej i ciepłej wody, świadectwa energetycznego każdego z budynków (wydanego zgodnie z dyrektywą 2010/31/UE). Wykaz ten będzie powiązany z przeglądem zasobów budynków, przeprowadzanym w ramach krajowych planów renowacji budynków (zgodnie z dyrektywą 2010/31/UE) i odpowiednimi bazami danych oraz aktualizowany co dwa lata. Trudno sobie wyobrazić, że wykaz taki powstałby bez udziału władz samorządowych.
Najbliższe dwa lata, do momentu wejścia w życie dyrektywy, powinny więc zostać wykorzystane przez władze publiczne wszystkich szczebli do:
- uzgodnienia zakresu niezbędnych prac analitycznych,
- stworzenia zespołów, które takie prace będą w stanie przeprowadzić,
- przygotowania skutecznych programów wsparcia finansowego samorządów,
- określenia harmonogramu działań na ich podstawie oraz
- przygotowania wieloletnich planów renowacji.
Nagrodą będą znacznie niższe koszty utrzymania zasobu budowlanego przez samorządy, racjonalizacja wykorzystania tego zasobu i znacznie lepsze warunki życia i funkcjonowania w zmodernizowanych budynkach. Warto zawalczyć o to, aby nowe przepisy unijne stały się szansą na realną zmianę jakości życia społeczności lokalnych i zmniejszenie kosztów utrzymania zasobu budowlanego, a nie tylko kolejnym administracyjnym obowiązkiem.
dr Justyna Glusman,
Dyrektor Zarządzająca
Stowarzyszenie Fala Renowacji
PODSTAWA PRAWNA:
– Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1791 z dnia 13 września 2023 r. w sprawie efektywności energetycznej oraz zmieniająca rozporządzenie (UE) 2023/955 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32023L1791
