Coraz mniej czasu dla gmin na kontrole z ustawy śmieciowej
BIULETYN SAMORZĄDOWCA / ANALIZY SAMORZĄDOWE - 1 / 2024
Tylko do 9 sierpnia 2024 r. gminy mają czas na skontrolowanie wszystkich właścicieli nieruchomości niepodłączonych do kanalizacji oraz właścicieli nieruchomości niezamieszkałych, nieobjętych gminnym systemem gospodarowania odpadami komunalnymi. Za niezrealizowanie tego obowiązku grozi nawet 50 000 zł kary.
Zgodnie z art. 6 ust. 5a ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2023 r. poz. 1469 z późn. zm.; dalej: u.c.p.g.), wójt, burmistrz, prezydent miasta kontroluje:
- posiadanie umów na odbiór odpadów komunalnych z terenu nieruchomości niezamieszkałych, nieobjętych gminnym systemem gospodarowania odpadami komunalnymi lub na odbiór nieczystości ciekłych, tak ze zbiorników bezodpływowych, jak i osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków;
- w przypadku umów na odbiór odpadów komunalnych – ich zgodność z wymaganiami określonymi w gminnym regulaminie utrzymania czystości i porządku oraz ze sposobem określonym w przepisach, wydanych na podstawie art. 4a ust. 1 u.c.p.g., tj. obecnie w rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 10 maja 2021 r. w sprawie sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów (Dz.U. poz. 906);
- dowody uiszczania opłat za usługi objęte ww. umowami, lub inny sposób udokumentowania wykonania obowiązków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3b u.c.p.g. (jeśli rada gminy podjęła uchwałę na podstawie art. 6 ust. 1a u.c.p.g.).
Co więcej, zgodnie z dodanym 9 sierpnia 2022 r. przepisem art. 6 ust. 5aa u.c.p.g., ww. kontrola musi być prowadzona co najmniej raz na dwa lata zgodnie z planem kontroli, określającym co najmniej wykaz podmiotów podlegających kontroli w okresie kontrolowanym. Oznacza to, że co dwa lata gmina powinna przygotowywać plan kontroli, uwzględniający wszystkich właścicieli nieruchomości, czy to pozbywających się nieczystości ciekłych (a więc w skrócie mówiąc – niepodłączonych do sieci kanalizacyjnej), czy też pozbywających się odpadów komunalnych (jeśli ich nieruchomość niezamieszkała nie została objęta gminnym systemem gospodarowania odpadami komunalnymi). Ustawodawca w tym zakresie nie wprowadza żadnych ograniczeń, zwłaszcza co do możliwości skontrolowania wyłącznie części właścicieli nieruchomości. Zamysłem ustawodawcy jest bowiem to, aby każdy właściciel nieruchomości, pozbywający się ww. substancji, był cyklicznie kontrolowany (czyli raz na dwa lata).
Co przy tym istotne, zgodnie z art. 13 nowelizacji, która wprowadziła ww. przepis art. 6 ust. 5aa u.c.p.g. (tj. ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw; Dz.U. poz. 1549 z późn. zm.), pierwszy dwuletni okres na przeprowadzenie kontroli zgodnie z planem kontroli, o którym mowa w tymże art. 6 ust. 5aa u.c.p.g., liczy się od dnia wejścia w życie nowelizacji, tj. od dnia 9 sierpnia 2022 r.
Warto w tym miejscu zauważyć, że ww. nowelizacja w głównej mierze odnosiła się do problematyki ścieków komunalnych oraz nieczystości ciekłych, a tym samym bardzo często wprowadzenie przepisu art. 6 ust. 5aa u.c.p.g. jest mylnie łączone wyłącznie w odniesieniu do tej części przepisu art. 6 u.c.p.g., która odnosi się do nieczystości ciekłych. W rzeczywistości zaś z przepisu art. 6 ust. 5aa u.c.p.g. jednoznacznie wynika, że dotyczy on w całości kwestii uregulowanych w ust. 5a tego przepisu (tj. art. 6 u.c.p.g.), a tym samym odnosi się również do odpadów komunalnych i prawidłowego pozbywania się ich przez właścicieli nieruchomości niezamieszkałych, nieobjętych gminnym systemem.
Pomijając w tym miejscu kwestie wyników przeprowadzanych kontroli (w skrócie tylko należy zauważyć, że z kontroli powinno wynikać, czy dany właściciel nieruchomości przestrzega, czy też nie przestrzega prawidłowego pozbywania się nieczystości ciekłych lub odpadów komunalnych, a jeśli nie, to należałoby wdrożyć mechanizm z art. 6 ust. 6 i ust. 7 u.c.p.g.), trzeba zwrócić uwagę na sankcje, które przewiduje ustawodawca za brak realizacji obowiązku kontroli. Sankcje te określono w art. 9z ust. 7 u.c.p.g. Zgodnie z tym przepisem „W przypadku gdy wójt, burmistrz lub prezydent miasta nie wykonuje obowiązku, o którym mowa w art. 6 ust. 5a – gmina podlega karze pieniężnej w wysokości od 10 000 zł do 50 000 zł”.
Warto zauważyć, że w ww. przepisie sankcyjnym posłużono się ogólnym zwrotem „nie wykonuje obowiązku” bez jego jakiegokolwiek stopniowania. Innymi słowy przyjąć należy, że na brak sankcji niewątpliwie „narażona” będzie ta gmina, w której wszyscy właściciele nieruchomości zostaną skontrolowani. Każde, choćby najmniejsze niewypełnienie obowiązku kontroli, przynajmniej w teorii będzie skutkować możliwością wymierzenia kary, o której mowa powyżej. Oczywiście należy mieć na uwadze dwie kwestie. Po pierwsze, z samego przepisu wynika, że mamy do czynienia z tzw. widełkami sankcjonowania – kara powinna być bowiem wymierzona od 10 000 zł do 50 000 zł. Po drugie zaś, w przypadku tego rodzaju sankcji mamy do czynienia z administracyjną karą pieniężną, o której mowa w dziale IVA Kodeksu postępowania administracyjnego, co oznacza, że w sprawie zastosowanie znaleźć może m.in. przepis art. 189f k.p.a., odnoszący się do możliwości odstąpienia od wymierzenia takiej kary (w przypadkach w tym przepisie określonych).
Karę pieniężną, o której mowa w ww. art. 9z ust. 7 u.c.p.g. wymierza wojewódzki inspektor ochrony środowiska (patrz: art. 9zb ust. 2 u.c.p.g.). Skąd organ ten będzie wiedział o tym, czy w danej gminie realizowany jest obowiązek kontroli z art. 6 ust. 5a u.c.p.g.? W pierwszej kolejności należy pamiętać, że WIOŚ może kontrolować gminy na zasadach ogólnych, wynikających z przepisów o inspekcji ochrony środowiska. Po drugie zaś, w odniesieniu do nieczystości ciekłych warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden nowy obowiązek, który został wprowadzony do przepisów u.c.p.g. wskazywaną już wcześniej nowelizacją z 2022 r.
Mocą tej nowelizacji z dniem 1 stycznia 2023 r. do art. 3 u.c.p.g. dodane zostały ust. 5 i ust. 6, wprowadzające obowiązek składania corocznych sprawozdań z zakresu działalności gminy w odniesieniu do gospodarowania nieczystościami ciekłymi. Sprawozdanie to składane będzie, jak już wskazałem, corocznie, w terminie do końca kwietnia za rok poprzedni. Adresatów tego sprawozdania będzie dwóch – wojewódzki inspektor ochrony środowiska oraz dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie. Co przy tym istotne z punktu widzenia analizowanej problematyki, jedną z informacji przekazywanych w tym sprawozdaniu będzie „liczba przeprowadzonych kontroli dokumentów, o których mowa w art. 6 ust. 5a, oraz wyniki tych kontroli” (patrz: pkt 9 w art. 3 ust. 5 u.c.p.g.). Tym samym gminy same, można wręcz kolokwialnie powiedzieć, że „na tacy” będą przynosić informacje o swoich działaniach w zakresie przeprowadzania kontroli właścicieli nieruchomości.
Oczywiście składane sprawozdanie nie będzie jednoznacznie wskazywało, że w danej gminie nie przeprowadzono wszelkich kontroli, bowiem jest ono roczne, zaś okres kontrolny trwa dwa lata (i nie są to przy tym lata kalendarzowe). Nie sposób jednak nie zauważyć, że podana w sprawozdaniu w sposób bezwzględny liczba kontroli, przy podanej w tym samym sprawozdaniu ilości nieczystości ciekłych odebranych z obszaru gminy, pozwoli organom (tak WIOŚ, jak i Wodom Polskim) ocenić skalę przeprowadzonych kontroli. Na marginesie warto jedynie przy tym zauważyć, że ww. sprawozdanie w tym roku, tj. w terminie do końca kwietnia 2024 r., będzie składane po raz pierwszy (za rok 2023).
Mateusz Karciarz
prawnik w Kancelarii Radców Prawnych
Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy
sp.k. w Poznaniu
