Wybrane praktyczne problemy związane z funkcjonowaniem programu pomocy dla rolników i producentów rolnych - cz. I
FINANSE SAMORZĄDU - SAS 6/2012
Artykuł został opracowany w oparciu o pytanie Pani Sekretarz Gminy, która prosiła o wskazanie i wyjaśnienie procedur, jakie powinien zastosować organ podatkowy przy stosowaniu ulg podatkowych dla rolników na podstawie programu pomocy dla rolników i producentów rolnych, w których gospodarstwach rolnych powstały szkody spowodowane wystąpieniem w okresie zimowym 2011/2012 ujemnych skutków przezimowania (załącznik do uchwały nr 43/2012 Rady Ministrów z dnia 03.04.2012 r.). W programie tym znajduje się zapis, że wójtowie stosują ulgi w podatku rolnym za 2012 r. na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz.60 z późn. zm,.) w związku ze szkodami spowodowanymi przez ujemne skutki przezimowania. Nie jest podany artykuł, w związku z tym Pani Sekretarz domniemuje, że chodzi o art. 67b §1 pkt 3 lit.a tj.: organ na wniosek podatnika prowadzącego działalność gospodarczą może udzielać ulg w spłacie zobowiązań, które stanowią pomoc publiczną udzielaną w celu naprawienia szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe lub inne nadzwyczajne zdarzenia. W tej sytuacji pojawiły się następujące pytania:
Czy należy spisywać protokół o stanie majątkowym i rozpoznawać sytuację finansową podatnika, ustalać czy jego sytuacja pozwala na zapłacenie podatku czy też nie? Poza tym zastosowanie ulgi w postaci umorzenia jest możliwe tylko wtedy, gdy podatnik w dacie złożenia wniosku posiada zaległości podatkowe. Czy w przypadku stosowania tego programu to też muszą być zaległości w podatku rolnym? Problemem stało się również ustalenie kwoty pomocy (limitu). Pytanie uzupełniono o przekazanie uchwały Rady Ministrów o ustanowieniu programu dla rolników i producentów rolnych, w których gospodarstwach rolnych powstały szkody spowodowane wystąpieniem w okresie zimowym 2011/2012 ujemnych skutków przezimowania.
ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:
W zadanym pytaniu można wyodrębnić następujące problemy:
Czy w sytuacji opisanej w pytaniu prowadzący sprawę powinien spisywać protokół o stanie majątkowym i rozpoznawać sytuację finansową podatnika, ustalać czy jego sytuacja pozwala na zapłacenie podatku czy też nie? Czy z uwagi na okoliczność, że zastosowanie ulgi w postaci umorzenia jest możliwe tylko gdy podatnik w dacie złożenia wniosku posiada zaległości podatkowe, w przypadku stosowania tego programu też muszą być zaległości w podatku rolnym? Jak należy ustalić kwotę pomocy (limit)?
Zgodnie z uchwałą Rady Ministrów Nr 43/2012 z dnia 3 kwietnia 2012 r. w sprawie ustanowienia programu pomocy dla rolników i producentów rolnych, w których gospodarstwach rolnych powstały szkody spowodowane wystąpieniem w okresie zimowym 2011/2012 ujemnych skutków przezimowania, Rada Ministrów z dniem dnia 3 kwietnia 2012 r. ustanowiła program pomocy dla rolników i producentów rolnych, w których gospodarstwach rolnych powstały szkody spowodowane wystąpieniem w okresie zimowym 2011/2012 ujemnych skutków przezimowania. Program stanowi załącznik do wyżej wymienionej uchwały Rady Ministrów. Zgodnie z §2 uchwały program realizują m.in.: wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast.
Stosownie do pkt 3.5 działania w ramach programu polegają m.in. na stosowaniu przez wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast ulg w podatku rolnym za 2012 r. na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) w związku ze szkodami spowodowanymi przez ujemne skutki przezimowania.
Przy tym, co wynika wprost z § 2, umorzenie zaległości podatkowej powoduje również umorzenie odsetek za zwłokę w całości lub w takiej części, w jakiej została umorzona zaległość podatkowa.
W przypadku podatników prowadzących działalność gospodarczą, w myśl art. 67b §1 Ordynacji podatkowej, organ podatkowy na wniosek podatnika prowadzącego działalność gospodarczą może udzielać ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, określonych w art. 67a:
- które nie stanowią pomocy publicznej,
- które stanowią pomoc de minimis – w zakresie i na zasadach określonych w bezpośrednio obowiązujących aktach prawa wspólnotowego, dotyczących pomocy w ramach zasady de minimis,
- które stanowią pomoc publiczną:
– udzielaną w celu naprawienia szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe lub inne nadzwyczajne zdarzenia,
– udzielaną w celu zapobieżenia lub likwidacji poważnych zakłóceń w gospodarce o charakterze ponadsektorowym,
– udzielaną w celu wsparcia krajowych przedsiębiorców działających w ramach przedsięwzięcia gospodarczego podejmowanego w interesie europejskim,
– udzielaną w celu promowania i wspierania kultury, dziedzictwa narodowego, nauki i oświaty,
– będącą rekompensatą za realizację usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym powierzonych na podstawie odrębnych przepisów,
– na szkolenia,
– na zatrudnienie,
– na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw,
– na restrukturyzację,
– na ochronę środowiska,
– na prace badawczo-rozwojowe,
– regionalną,
– udzielaną na inne przeznaczenia określone na podstawie § 6 przez Radę Ministrów.
Z treści Programu wynika, że przypadku pomocy udzielanej podatnikom na jego podstawie będziemy mieli do czynienia z pomocą udzielaną w formach i na zasadach wynikających z tego programu na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.)
Z wyżej przytoczonych przepisów Ordynacji podatkowej wynika, że wsparcie udzielane podatnikom na jego podstawie stanowić będzie pomoc publiczną udzielaną na podstawie Programu, który z kolei przyjął, że wsparcie to jest pomocą publiczną udzielaną w celu naprawienia szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe lub inne nadzwyczajne zdarzenia – art. 67b §1 pkt 3 lit. a, jak słusznie wskazuje pytający.
Zatem postępowanie prowadzone w celu udzielenia wsparcia na podstawie omawianego Programu podlega rygorom i zasadom postępowania w prawach ulg w spłacie zobowiązań podatkowych stanowiących pomoc publiczną, określonych w ustawie Ordynacja podatkowa.
ODPOWIEDŹ I:
W przypadku ulg w spłacie zobowiązań podatkowych udzielanych na podstawie art. 67a §1 i z art. 67b §1 pkt 3 lit. a w związku z Programem, w pierwszej kolejności stwierdzić należy, że w przytoczonych powyżej przepisach art. 67a §1 Ordynacji podatkowej, jako przesłankami do ich zastosowania, kierować się należy przesłankami ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego. Przesłanki te są typowymi klauzulami generalnymi, co oznacza, że istnienie ustawowych przesłanek podlega w każdej sprawie odrębnym ustaleniom organu podatkowego.
Natomiast użycie sformułowania „może” oznacza, że nawet stwierdzenie przez organ podatkowy istnienia ustawowych przesłanek nie obliguje automatycznie do wydania pozytywnej decyzji dla podatnika i udzielenia wnioskowanej ulgi w spalcie zobowiązań podatkowych. Konstrukcja prawna uznania administracyjnego opiera się bowiem na uprawnieniu, a nie obowiązku organu podatkowego do podjęcia określonych działań. Poglądy te znajdują odbicie w literaturze przedmiotu. I tak: „Uznanie administracyjne to przyznanie organom administracji możliwości wyboru spośród dwóch lub więcej dopuszczalnych przez ustawę, a równowartościowych prawnie, rozwiązań, zgodnie z celami w ustawie określonymi (...). Uznanie administracyjne jest konstrukcją prawną pozwalającą organowi administracji publicznej na wybór konsekwencji prawnych zaistnienia sytuacji, do której odnosi się hipoteza normy prawnej.” (Babiarz S., Dauter B., Gruszczyński B., Kabat A., Niezgódka-Medek M., Ordynacja podatkowa. Komentarz. Warszawa 2010, str. 378).
Zauważyć przy tym należy, że okoliczność, iż decyzje w sprawach ulg w spłacie zobowiązań podatkowych mają charakter uznaniowy, nie oznacza jednak całkowitej swobody organu podatkowego przy wydawaniu rozstrzygnięć w tym zakresie, gdyż o istnieniu ważnego interesu podatnika nie decyduje subiektywne przekonanie podatnika, lecz kryteria zobiektywizowane, zgodne z powszechnie aprobowaną hierarchią wartości. Powyższe ulgi podatkowe są więc instytucjami wyjątkowymi, obwarowanymi spełnieniem przesłanek „ważnego interesu podatnika” lub „interesu publicznego.”
Zgodnie z poglądami wyrażanymi w orzecznictwie sądów administracyjnych, zbadanie ważnego interesu podatnika sprowadza się również do ustalenia, czy w sprawie wystąpiły nagłe zdarzenia losowe, a przede wszystkim sytuacje spowodowane działaniem czynników, na które podatnik nie miał wpływu i które nie były zależne od jego postępowania.
Stosownie do art. 67a §1 pkt 1, 2 i 3 Ordynacji podatkowej, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, organ podatkowy może:
- odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty,
- odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki określone w decyzji, o której mowa w art. 53a,
- umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.
Natomiast odnosząc się do pojęcia interesu publicznego należy stwierdzić, iż jest to dyrektywa postępowania, nakazująca mieć na uwadze respektowanie wartości wspólnych dla całego społeczeństwa lub danej społeczności lokalnej, takich jak: sprawiedliwość, bezpieczeństwo, zaufanie obywateli do organów władzy publicznej, sprawność działania aparatu państwowego itp. Ponadto, naczelną zasadą systemu prawa podatkowego w Polsce, znajdującą oparcie w przepisie art. 84 Konstytucji RP, jest powszechność opodatkowania. Wszelkie zwolnienia i ulgi podatkowe stanowią zatem odstępstwo od tej zasady, winny zatem być odzwierciedleniem wyjątkowego położenia podatnika (podobne poglądy – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 11 maja 2011r., sygn. akt I SA/Bk 745/10).
Wydawanie decyzji w ramach uznania administracyjnego nie oznacza również dowolności działań organu przy podejmowaniu decyzji. Wystąpienie kryterium ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego powinno być w każdym przypadku indywidualnie ustalone przez organ podatkowy w oparciu o wyczerpująco zebrany materiał dowodowy (art.187 §1 Ordynacji podatkowej) i dokładnie wyjaśniony stan faktyczny sprawy (art.122 Ordynacji podatkowej). Jednocześnie zauważyć należy, iż wydanie decyzji wymaga nie tylko rzetelnego zebrania materiału dowodowego, ale również jego wnikliwej i prawidłowej oceny w celu ustalenia, czy istnieje „ważny interes podatnika” lub (i) „interes publiczny”, mogący uzasadniać uwzględnienie wniosku podatnika.
Zatem wydanie decyzji w ramach Programu pomocy dla rolników i producentów rolnych winno zostać poprzedzone pełnym postępowaniem podatkowym, przy dokładnym i rzetelnym wyjaśnieniu wszystkich okoliczności sprawy. Ze względu na okoliczność, że w świetle orzecznictwa sądów administracyjnych, zbadanie sytuacji ekonomiczno-finansowo-życiowej podatnika jest jednym z niezbędnych elementów postępowań w sprawach ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, zatem pytający powinien w postępowaniu dopuścić wszystkie dowody umożliwiające na ustalenie tej sytuacji. Jednym z dowodów, które mogą być wykorzystane w takim celu jest dowód z przesłuchania strony postępowania. Podkreślić jednak należy, że – zgodnie z poglądami wyrażanymi w orzecznictwie sądów administracyjnych - nie może to być jedyny dowód, jaki zostanie wykorzystany w postępowaniu w sprawach ulg w spłacie zobowiązań podatkowych. Organ zobligowany jest do sięgnięcia do wszystkich dostępnych dla niego dowodów, które mogą przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie są sprzeczne z prawem. Mogą to być np. wiadomości uzyskiwane przez organ z powszechnie dostępnych rejestrów (np. ksiąg wieczystych, baza Cepik) lub też znane organowi „z urzędu” (np. ewidencja gruntów i budynków).
ODPOWIEDŹ II:
Z uwagi na okoliczność, że z poglądów orzecznictwa i doktryny prawa podatkowego wynika, że przedmiotem ulg w spłacie zobowiązań podatkowych mogą być jedynie podatki i zaległości podatkowe istniejące w dacie wszczęcia postępowania podatkowego (ulga podatkowa w formie umorzenia zaległości podatkowej) lub w dacie wydawania rozstrzygnięcia (ulgi podatkowe w formie odroczenia lub rozłożenia na raty podatku lub zaległości podatkowej), zaś omawiany Program nie wprowadza odrębnych i odmiennych regulacji w tym zakresie stanowiących wyłom od tej zasady, uznać należy, że zastosowanie ulgi w postaci umorzenia jest możliwe, tylko gdy podatnik w dacie złożenia wniosku posiada zaległości podatkowe w podatku rolnym.
Monika Truksa
