Gdy skarbnik i sekretarz pracują w niedziele i święta
PRAWO PRACY - SAS 2 / 2012
PYTANIE NACZELNIKA WYDZIAŁU ORGANIZACYJNEGO:
Czy skarbnikowi gminy, który zarządza w imieniu burmistrza wydziałem finansowo-księgowym (co wynika ze schematu organizacyjnego urzędu) za pracę wykonywaną w sobotę lub niedzielę (np. przy sporządzaniu projektu budżetu) przysługuje czas wolny w innym dniu? Czy sekretarzowi gminy, który zarządza w imieniu burmistrza wydziałem organizacyjnym i biurem obsługi rady i burmistrza (co wynika ze schematu organizacyjnego urzędu) przysługuje czas wolny:
- za pracę w sobotę lub niedzielę,
- za uczestnictwo po godzinach pracy - po godz. 1515 - w zebraniach wiejskich, imprezach okolicznościowych, spotkaniach społecznych,
- seminariach, konferencjach, szkoleniach (na podstawie delegacji służbowej)?
ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:
W związku z faktem, iż ustawa o pracownikach samorządowych reguluje tylko sprawę godzin nadliczbowych pracowników samorządowych (art. 42), to w stosunku do skarbnika i sekretarza ma zastosowanie artykuł 43 pkt. 1 ustawy o pracownikach samorządowych („W sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu pracy”).
W Kodeksie pracy wyodrębniono spośród osób złączonych z pracodawcą stosunkiem pracy pewną grupę pracowników, ze względu na zajmowanie przez nie szczególnych stanowisk w strukturze zakładu pracy. Chodzi tutaj o dwie grupy osób:
- pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy, czyli (zgodnie z definicją z art. 128 § 2 pkt 2 Kodeksu pracy) pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych,
- kierowników wyodrębnionych komórek organizacyjnych zakładu pracy, czyli osób, które kierują pracą w jakiś sposób wyodrębnionego zespołu pracowników.
Osoby należące do kierownictwa (obie wymienione wyżej grupy) wykonują w razie konieczności pracę poza normalnymi godzinami pracy bez prawa do wynagrodzenia i dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 1514 § 1 Kodeksu. pracy). Czas pracy ponad ustaloną normę nie jest w stosunku do nich w ogóle opłacany. Ustawodawca wychodzi tutaj z założenia, iż z zajmowaniem pewnych stanowisk wiąże się większa odpowiedzialność i dyspozycyjność, które są już zrekompensowane wyższym wynagrodzeniem zasadniczym, oraz np. dodatkami funkcyjnymi, czy specjalnymi (art. 36 pkt. 3-5 ustawy o pracownikach samorządowych).
Rekompensata przysługuje jednak kierownikom za pracę „ponadwymiarową”, która ma miejsce w niedziele i święta. Praca wykonywana przez kierowników wyodrębnionych komórek organizacyjnych w niedzielę i święto skutkuje w pierwszej kolejności obowiązkiem udzielenia im dnia wolnego od pracy. W art. 15111 Kodeksu pracy określono, iż powinni oni otrzymać „dzień wolny od pracy”, co oznacza, iż bez względu na przepracowany czas należny jest im cały dzień wolny.
Jeżeli zaś taka rekompensata nie miała miejsca należy im się wynagrodzenie wraz z dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych.
Nie jest jednak tak, że wyżej wymienione osoby nie mają normowanego czasu pracy. Obowiązuje ich normalny rozkład pracy obowiązujący u danego pracodawcy, gdyż Kodeks pracy nie wprowadził w stosunku do tej grupy innych zasad ustalania norm czasu pracy. Praca w godzinach nadliczbowych jest zatem dla nich, tak jak dla pozostałych pracowników, wyjątkiem (tak też stwierdził Sąd Najwyższy – np. wyrok z 8 czerwca 2004 r., III PK 22/04, OSNP 2005/5/65 - w sentencji wskazano, że osoby zatrudnione na stanowiskach kierowniczych nie mogą być pozbawione prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, jeżeli wskutek niezależnej od nich wadliwej organizacji pracy są zmuszone do systematycznego przekraczania obowiązujących norm czasu pracy.
Wykonywanie przez tych pracowników pracy poza normalnymi godzinami może nastąpić „w razie konieczności”. Przyjąć należy, że chodzi tu o sytuacje wskazane w art. 1511 Kodeksu pracy, tj.:
- konieczność prowadzenia akcji ratowniczej dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego albo dla ochrony mienia lub usunięcia awarii oraz
- szczególne potrzeby pracodawcy, które rozumiane powinny być jednak szerzej niż w stosunku do pozostałych.
Pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy i kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych wykonują w razie konieczności pracę poza normalnymi godzinami pracy. Jednak pracodawca powinien tak ustalić rozkład zajęć, aby praca w godzinach nadliczbowych nie stanowiła ciągłego obciążenia dla pracowników na kierowniczych stanowiskach. Natomiast w razie stałego obciążenia tych pracowników pracą w godzinach nadliczbowych, należy uznać, że norma art. 1514 § 1 Kodeksu pracy nie będzie miała zastosowania).
Podkreślał to również Sąd Najwyższy w wyroku z 12 marca 1976 r. (I PR 13/76, OSNCP 1976/10/230), wskazując, że „pracownik, nawet na kierowniczym stanowisku, nie może być zobowiązany przez zakład pracy do stałego świadczenia pracy ponad ustawowy czas pracy, i to bez wynagrodzenia, tylko dlatego, że jest to potrzebne do zachowania ciągłości pracy zakładu. Na zakładzie pracy spoczywa obowiązek takiego zorganizowania pracy, aby nie zachodziła potrzeba stałego zatrudniania pracowników poza ustawowym czasem pracy. Jeżeli - z przyczyn organizacyjnych - jest to niemożliwe, pracownikowi zajmującemu kierownicze lub inne samodzielne stanowisko pracy należy się wynagrodzenie za godziny nadliczbowe”.
Tak więc, przy złej organizacji pracy, w której pracownik zarządzający zakładem pracy w imieniu pracodawcy lub będący kierownikiem wyodrębnionej komórki organizacyjnej stale byłby zmuszony do pracy w godzinach nadliczbowych, nie można mu odmówić prawa do dodatkowego wynagrodzenia za tę pracę, ale w przedstawionej na wstępie sytuacji (obowiązkowe uczestniczenie w zebraniach wiejskich, imprezach okolicznościowych, spotkaniach społecznych gminy odbywających się w godzinach popołudniowych) trudno jest mówić o złej organizacji pracy.
Na zakończenie parę uwag dotyczących delegacji. Do należności za czas podróży służbowej zaliczyć należy:
- zwrot kosztów podróży tam i z powrotem, środkami komunikacji publicznej albo pojazdem pracownika, chyba że pracodawca zapewnił pracownikowi transport,
- diety,
- zwrot kosztów noclegu albo ryczałt za nocleg, chyba że pracodawca zapewnił pracownikowi nocleg,
- zwrot kosztów przejazdów środkami komunikacji miejscowej, chyba że pracodawca zapewnił pracownikowi transport na miejscu (np. samochód pracodawcy lub pracownika).
Wysokość diet w sferze budżetowej określa rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej. W pozostałych zakładach pracy określa je wewnętrzne prawo zakładowe (np. regulamin wynagrodzeń). Jeżeli wewnętrzne prawo zakładowe nie ustanawia takich stawek, należy stosować stawki określone w rozporządzeniu.
Akt wewnętrzny zakładu pracy może ustanawiać diety różne od wymienionych w rozporządzeniu, warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że tylko do limitu określonego w rozporządzeniu należności za czas podróży służbowej są wolne od podatku dochodowego i nie stanowią podstawy do naliczenia składek ZUS.
- Skarbnikowi gminy za pracę wykonywaną w niedzielę lub święto przysługuje czas wolny w innym dniu (bez względu na przepracowaną liczbę godzin należny jest cały dzień wolny);
- Sekretarzowi gminy za pracę wykonywaną w niedzielę lub święto przysługuje czas wolny w innym dniu (bez względu na przepracowaną liczbę godzin należny jest cały dzień wolny);
- Uczestnictwo przez sekretarza gminy po godzinach pracy w zebraniach wiejskich, imprezach okolicznościowych, spotkaniach społecznych nie pociąga za sobą nabycia przez niego roszczenia ani o dodatkową zapłatę (normalnego wynagrodzenia oraz dodatku), ani też w konsekwencji wolnego za przepracowany czas;
- Sekretarzowi gminy za udział w seminariach, konferencjach, szkoleniach na podstawie delegacji służbowej kończącej się w niedzielę przysługuje dzień wolny oraz należności za delegację wymienione w przepisach szczegółowych.
Anna Strmiska-Mietlińska
Zbigniew Mietliński
Podstawa prawna:
– Art. 128 § 2 pkt 2, 1511, 1514 i 15111 ustawy 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. z 1998 r. Nr 24, poz. 141 z późniejszymi zmianami),
– Art. 36 pkt. 3-5, art. 42 i 43 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1458 z póź. zm.),
– Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 listopada 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (Dz. U. 2006 nr 227 poz. 1661).
– Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (Dz. U. z 2002 r., Nr 236, poz. 1990 z późn. zm.):
– Wyrok Sądu Najwyższego z 8 czerwca 2004 r., III PK 22/04, OSNP 2005/5/65,
– Wyrok Sądu Najwyższego z 12 marca 1976 r. (I PR 13/76, OSNCP 1976/10/230.
