Mechanizm działania doręczenia zastępczego
POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE - SAS 12 / 2011
Nie pozostaje kwestią sporną, że instytucja doręczenia zastępczego, uregulowana w treści artykułu 43 k.p.a., stanowi ogólny wyjątek od instytucji doręczenia zwykłego, wynikającej z treści artykułu poprzedzającego. Nie budzi wątpliwości stwierdzenie, że wymienione kategorie doręczeń są rozwiązaniem prawnym, które znalazły zastosowanie w polskim postępowaniu administracyjnym. Trudno także nie dostrzec, że doręczenie zwykłe oraz doręczenie zastępcze stanowią czynność materialno – techniczną organów administracji. Taki punkt patrzenia nie powoduje zastrzeżeń. Dyskusyjnym pozostaje jednak mechanizm działania instytucji doręczenia zastępczego.
Zgodnie z art. 43 k.p.a. w przypadku nieobecności adresata pismo doręcza się, za pokwitowaniem, dorosłemu domownikowi, sąsiadowi lub dozorcy domu, jeżeli osoby te podjęły się oddania pisma adresatowi. O doręczeniu pisma sąsiadowi lub dozorcy domu zawiadamia się adresata, umieszczając zawiadomienie w oddawczej skrzynce pocztowej lub, gdy to nie jest możliwe, w drzwiach mieszkania. Należy podkreślić, że wobec powyższej regulacji nasuwa się zasadnicza konkluzja. Nie sposób nie zauważyć, że norma prawna zawierająca się w przepisie art. 43 k.p.a rodzi szereg wątpliwości dotyczącej prawidłowości działania instytucji doręczenia zastępczego.
W ORZECZNICTWIE
W odniesieniu do analizowanej instytucji wiodącą rolę odgrywa linia orzecznicza, która w sposób jednoznaczny dowodzi o nieprawidłowej regulacji prawnej. Niezbędnym wydaje się odnieść do kategorii podmiotów wyszczególnionych przez ustawodawcę w wymienionym artykule 43 k.p.a. Bezsprzecznie wyjaśnienia rozumienia znaczenia pojęć w nim zawartych poszukiwać należy na gruncie terminologii utrwalonej w języku potocznym. Linia orzecznicza nie pozostaje bez wpływu na kształtowanie rozumienia pojęć.
DEFINICJA - DOROSŁY
W myśl wyroku NSA w Warszawie z dnia 17 maja 1999 roku (II SA 447/99) pojęcie „dorosły”, w rozumieniu art. 43 k.p.a., jest tożsame z pojęciem „pełnoletni”, używanym w art. 10 § 1 k.c. Wedle z kolei odrębnego wyroku NSA w Lublinie z dnia 18 grudnia 1998 roku (I SA/Lu 1405/97) niewątpliwie określenie „dorosły” użyte zostało w art. 43 k.p.a. w znaczeniu, jakie pojęciu temu nadaje język potoczny. W tym kontekście „dorosły” oznacza osobę dojrzałą, pełnoletnią, a za taką nie może być uznana osoba, która nie ukończyła 18 lat, bowiem i w języku potocznym „pełnoletniość” oznacza wiek, w którym uznaje się pełnię praw cywilnych i politycznych oraz ponosi się pełną odpowiedzialność za swoje czyny.
DEFINICJA - DOMOWNIK
W nawiązaniu do powyższej sfery myślowej koniecznym jest podkreślić, że niejednolita wykładnia analizowanego przepisu prawnego towarzyszy interpretacji słowa: „domownik”. Zgodnie z postanowieniem SN w Warszawie z dnia 13 listopada 1996 roku (OSNP 1997/11/187) status domowników adresata pisma (art. 43 k.p.a.) mają zamieszkujący z nim w jednym mieszkaniu lub domu jego dorośli krewni i powinowaci, niezależnie od tego, czy równocześnie prowadzą z nim wspólne gospodarstwo domowe. Natomiast osoby obce adresatowi nie są jego domownikami, nawet gdy mieszkają w tym samym mieszkaniu (np. jako lokatorzy lub sublokatorzy), chyba że zostały przez adresata włączone do wspólnoty domowej i prowadzą z nim (jego rodziną) wspólne gospodarstwo. W przeciwnym razie osoby takie należy traktować jako sąsiadów adresata i o fakcie doręczenia im przeznaczonej dla niego przesyłki poinformować zainteresowanego przez umieszczenie odpowiedniego zawiadomienia na drzwiach jego mieszkania, względnie izby w jego mieszkaniu.
Odrębne z kolei stanowisko zajął NSA w Katowicach w wyroku z dnia 26 lutego 1997 roku (SA/Ka 2279/95) uznając, iż podmiot może być traktowany jako „domownik” w rozumieniu art. 43 k.p.a., mimo że nie jest on zameldowany w miejscu zamieszkania podatnika. Za konstatacją taką przemawia w szczególności fakt, iż podmiot jest teściową podatnika, nadto zaś – co szczególnie istotnie – inwalidą pierwszej grupy cierpiącą na zaawansowaną miażdżycę, pozostającą pod opieką podatnika i jego żony, która jest z zawodu lekarzem. Takie spojrzenie na problem wydaje się słuszne i zasługuje na akceptację.
Wyodrębnione przykłady bezspornie wskazują na szeroki zakres podmiotowy osób upoważnionych do kwitowania doręczanej zastępczo korespondencji adresatowi, a tym samym dowodzą o nieudolnej regulacji prawnej, która budzi wiele kontrowersji. Nadto obowiązkiem jest stwierdzić, że pojęcie sąsiada oraz dozorcy domu zawierające się w treści artykułu 43 k.p.a. są zwrotami językowymi dostatecznie czytelnymi i nie wymagają szerszego wyjaśnienia.
STAN ZDROWIA ODBIERAJĄCYCH PRZESYŁKĘ
W tak zarysowanym kształcie myślowym niezbędnym jest poruszyć kwestię stanu zdrowia wymienionych podmiotów, co nie pozostaje obojętnym dla regulacji prawnej instytucji doręczenia zastępczego.
Wiadomym jest, że ograniczenie percepcji postrzegania świata zewnętrznego przez osoby wymienione w treści artykułu 43 k.p.a. może być warunkowane chorobą psychiczną lub inną trudnością uniemożliwiającą prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Wolno założyć, że przekazanie korespondencji osobie wskazanej przez ustawodawcę w treści przepisu prawnego może sytuować adresata w niekorzystnej sytuacji prawnej.
Nieświadome lub świadome zaniechanie przekazania korespondencji adresatowi przez podmiot wymieniony w art. 43 k.p.a. nie umożliwi powzięcia czynności zmierzających do skutecznego reprezentowania własnych interesów oraz ich ochrony. Należy jednak udowodnić, iż adresat nie dopełnił czynności z cudzej winy. W takiej sytuacji normy prawne wyposażają adresata w zdolność do skutecznego działania pomimo dokonania doręczenia pisma w formie zastępczej jednak bez faktycznego doręczenia korespondencji adresatowi przez podmiot obowiązany treścią art. 43 k.p.a. Brak skutecznego doręczenia musi jednak odnaleźć uzasadnienie w sferze faktów.
PRZYKŁAD 1
Ciekawym przykładem wydaje się wyrok WSA w Warszawie z dnia 7 maja 2007 roku (I SA/Wa ), który jednoznacznie obrazuje analizowaną sytuację. W świetle niniejszego orzeczenia zastępcza forma doręczenia przesyłki rodzi domniemanie prawne, że pismo zostało doręczone adresatowi. Możliwe jest skuteczne obalenie tego domniemania poprzez wskazanie, iż pismo nie zostało doręczone adresatce, albowiem domownik odbierający pismo, cierpiący na okresowe zaniki pamięci i orientacji w związku z zażywanymi lekami (zaświadczenie w aktach sprawy), nie poinformował o fakcie doręczenia. Nie miała więc możliwości zapoznania się z treścią decyzji. Jest to niezawiniona okoliczność w uchybieniu terminu do wniesienia środka zaskarżenia.
PRZYKŁAD 2
Innym przykładem przemawiającym za kontrowersyjnym charakterem doręczenia zastępczego, dowodzącym o nieprawidłowości przyjętych rozwiązań prawnych, jest wyrok NSA z dnia 13 sierpnia 1997 roku (III SA 633/96), w którym sąd zauważył, że wynik kontroli został doręczony skarżącej do jej miejsca zamieszkania, a pokwitowanie odbioru tego dokumentu podpisała zamieszkująca ze skarżącą jej matka. Zatem doręczenie w ten sposób skarżącej wyniku kontroli – w myśl art. 43 k.p.a. - było prawidłowe i prawnie skuteczne. Wprawdzie matka skarżącej złożyła pisemne oświadczenie, że nie doręczyła skarżącej wyniku kontroli, gdyż w dniu doręczenia nie było jej w domu, a później wynik ten został uszkodzony przez psa i matka nie chciała o tym powiedzieć skarżącej, jednakże nie mogło to mieć wpływu na ocenę prawną skuteczności doręczenia w świetle art. 43 k.p.a
POTRZEBA WERYFIKACJI PRAWNEJ INSTYTUCJI DORĘCZENIA ZASTĘPCZEGO
W obliczu przytoczonych argumentów nasuwa się stwierdzenie, iż rozwiązanie prawne dotyczące instytucji doręczenia zastępczego w porządku prawa administracyjnego nie przemawia za słusznością regulacji prawnej. Idąc dalej uznać wolno, że sytuuje ono adresata w niekorzystnej sytuacji prawnej, gdyż nie pozwala na efektywne reprezentowanie interesów prawnie chronionych. Wskazać trzeba, że zapis normy prawnej zawierający się w treści art. 43 k.p.a., wskazujący na zastępczą formę doręczeń adresatowi wymaga weryfikacji prawnej. Uzasadnionym jest zatem uznać, że najbezpieczniejszą formą doręczenia jest osobisty odbiór przez adresata korespondencji. Trzeba podkreślić, że instytucja doręczenia zastępczego godzi w konstytucyjną zasadę praworządności.
Mariusz Paradowski
WRÓĆ DO SPISU TREŚCI
