Skutki zwiększenia kwoty wolnej od podatku
AKTUALNOŚCI / ANALIZY - SAS 1 / 2016
Podwyższenie kwoty wolnej od podatku do 8 tys. zł zapowiadano w obu kampaniach wyborczych. W Sejmie czeka prezydencki projekt ustawy podnoszącej kwotę zmniejszającą podatek. Konieczność jej podniesienia – choć niekoniecznie w tym wymiarze – wynika też z wyroku Trybunału Konstytucyjnego.
Zmianę należy uznać za przesądzoną, nie wiemy jednak kiedy do niej dojdzie. Projekt budżetu na rok 2016 jej nie uwzględnia. Możemy tylko spekulować, że decyzja będzie uzależniona od stanu budżetu państwa.
Przy braku działań rekompensujących łączny ubytek dochodów samorządu terytorialnego jest szacowany na 6,8 do 9,4 mld zł rocznie, czyli od 17 do 23% planowanych na 2016 r. dochodów z PIT. Szacunków nie można zweryfikować bez dostępu do szczegółowych danych. Jak natomiast zmniejszenie wpływów z PIT w tej skali przełoży się na dochody poszczególnych jednostek samorządowych? Osobno zająć się trzeba skutkami w trakcie dwóch pierwszych lat obowiązywania nowej kwoty wolnej od podatku, osobno skutkami w latach następnych.
Przez dwa lata wskaźnik udziału danej jednostki we wpływach z PIT wyliczony będzie na podstawie sumy podatku należnego od jej mieszkańców w latach, kiedy obowiązywała jeszcze stara kwota zmniejszająca podatek. Jej zwiększenie zmniejszy ogólną sumę do podziału pomiędzy samorządy, nie zmieniając proporcji samego podziału. Każda jednostka otrzyma o ten sam procent mniej w stosunku do kwoty naliczonej według dotychczasowej skali podatkowej.
Oczywiście ubytek dochodów będzie tym bardziej znaczący, w im większym stopniu dochody danej jednostki zależą od wpływów z PIT. Dotknie więc bardziej gminy i powiaty, które uzyskują z tego źródła nieco ponad 16% ogółu dochodów, niż województwa (ponad 6%). Najwięcej stracą miasta na prawach powiatu, korzystające z gminnych i powiatowych udziałów w PIT (łącznie prawie 24% ogółu dochodów). Dochody Warszawy mogą spaść nawet ponad miliard zł rocznie. W przypadku jednostek o niskich dochodach z PIT spadek będzie znacznie mniejszy, w niektórych gminach wiejskich nieprzekraczając 1% ogółu dochodów.
Na rzecz jednostek o niskich dochodach z PIT zadziała też system wyrównawczy. Kwoty podstawowe subwencji wyrównawczej wyliczone będą w stosunku do „starych”, niezmienionych wskaźników. Na poziomie powiatowym, gdzie wpływy z PIT stanowią dziewięćdziesiąt kilka procent całości dochodów podatkowych, a stopa wyrównania stanowi aż 90%, dojdzie do nadkompensacji niskich dochodów podatkowych. Dochody podatkowe beneficjentów, liczone z uzupełnieniem subwencją wyrównawczą, chociaż też spadną w stosunku do dzisiejszego stanu rzeczy, to przekroczą realną, nową średnią dochodów podatkowych.
Sytuacja zmieni się jednak od trzeciego roku obowiązywania nowej kwoty wolnej od podatku. Im niższy podatek należny, tym zmniejszenie należności o stałą kwotę (883,98 zł) obniża ją o większy procent. Prawidłowość ta dotyczy zarówno pojedynczego płatnika, jak i grupy płatników. Od trzeciego roku obowiązywania nowej regulacji już na stałe przełoży się to na większy procentowo ubytek dochodów z udziałów w PIT w tych jednostkach, w których średnia należność podatkowa od jednego podatnika jest niższa. Ten wyższy niż średni ubytek dochodów z PIT w samorządach o niskich dochodach podatkowych wyrówna – ale z dwuletnim opóźnieniem i jedynie częściowo – wzrost subwencji wyrównawczej.
O ile przez dwa pierwsze lata nierekompensowane zmniejszenie należności podatkowych zadziała przede wszystkim na niekorzyść samorządów o wysokich dochodach z PIT, o tyle w dłuższej perspektywie straty jednostek o niskich dochodach mogą się okazać równie dotkliwe.
Aleksander Nelicki
ekspert ds. finansów samorządowych
