Godziny nadliczbowe pracowników na kierowniczych stanowiskach urzędniczych
PRAWO PRACY - SAS 3 / 2012
PYTANIE PODINSPEKTORA DS. OBSŁUGI MIESZKAŃCÓW I KADR
Czy praca poza normalnymi godzinami czasu pracy zastępcy wójta, sekretarza, skarbnika i zastępcy kierownika USC związana m.in. z obowiązkowym uczestniczeniem w obradach sesji i komisji rady gminy odbywającymi się w godzinach popołudniowych (np. od 14.00 do 18.00) stanowi pracę w godzinach nadliczbowych i czy w zamian za to ww. pracownikom na kierowniczych stanowiskach urzędniczych należy się czas wolny lub wynagrodzenie? Czy zastosowanie mają tu przepisy Uops czy Kp (np. art. 1514 Kp)?
ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:
W związku z tym, iż ustawa o pracownikach samorządowych reguluje tylko sprawę godzin nadliczbowych (art. 42) pracowników samorządowych nie zaś kadry kierowniczej, to w stosunku do zastępcy wójta, sekretarza, skarbnika i zastępcy kierownika USC ma zastosowanie artykuł 43 pkt. 1 ustawy o pracownikach samorządowych („W sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu pracy”).
W Kodeksie pracy spośród osób złączonych z pracodawcą stosunkiem pracy wyodrębniono pewną grupę pracowników ze względu na zajmowanie przez nich szczególnych stanowisk w strukturze zakładu pracy. Chodzi tutaj o dwie grupy osób:
- pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy, czyli (zgodnie z definicją z art. 128 § 2 pkt. 2 Kodeksu pracy) pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych,
- kierowników wyodrębnionych komórek organizacyjnych zakładu pracy – są to osoby, które kierują pracą w jakiś sposób wyodrębnionego zespołu pracowników.
Osoby należące do kierownictwa (obie wskazane wyżej grupy) wykonują w razie konieczności pracę poza normalnymi godzinami pracy bez prawa do wynagrodzenia i dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 1514 § 1 Kodeksu. pracy). Czas pracy ponad ustaloną normę nie jest w stosunku do nich w ogóle opłacany. Ustawodawca wychodzi bowiem z założenia, iż z zajmowaniem pewnych stanowisk wiąże się większa odpowiedzialność i dyspozycyjność, które są już zrekompensowane wyższym wynagrodzeniem zasadniczym, oraz np. dodatkami funkcyjnymi, czy specjalnymi (art. 36 pkt. 3-5 ustawy o pracownikach samorządowych).
Wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych, przez pracownika należącego do którejś z tych grup, nie pociąga zatem za sobą nabycia przezeń prawa do roszczenia ani o dodatkową zapłatę, ani też do wolnego za przepracowany czas.
Rekompensata przysługuje jednak kierownikom za pracę „ponadwymiarową”, która ma miejsce w niedziele i święta. Praca w godzinach nadliczbowych wykonywana przez kierowników wyodrębnionych komórek organizacyjnych w niedzielę i święto skutkuje w pierwszej kolejności obowiązkiem udzielenia im dnia wolnego od pracy, jeżeli zaś taka rekompensata nie miała miejsca należy im się wynagrodzenie wraz z dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych. W przepisie tym określono, iż powinni oni otrzymać „dzień wolny od pracy” (art. 15111 Kodeksu pracy), co oznacza, iż bez względu na przepracowany czas należny jest im cały dzień wolny.
Nie jest jednak tak, że wyżej wymienione osoby nie mają normowanego czasu pracy. Obowiązuje ich normalny rozkład pracy obowiązujący u danego pracodawcy, gdyż Kodeks pracy nie wprowadził w stosunku do tej grupy innych zasad ustalania norm czasu pracy. Praca w godzinach nadliczbowych jest zatem dla nich, tak jak dla pozostałych pracowników, wyjątkiem (tak też stwierdził Sąd Najwyższy – np. wyrok z 8 czerwca 2004 r., III PK 22/04, OSNP 2005/5/65 - w sentencji wskazano, że osoby zatrudnione na stanowiskach kierowniczych nie mogą być pozbawione prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, jeżeli wskutek niezależnej od nich wadliwej organizacji pracy są zmuszone do systematycznego przekraczania obowiązujących norm czasu pracy).
Wykonywanie przez tych pracowników pracy poza normalnymi godzinami może nastąpić „w razie konieczności”. Przyjąć należy, że chodzi tu o sytuacje wskazane w art. 1511 Kodeksu pracy, tj.:
- konieczność prowadzenia akcji ratowniczej dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego albo dla ochrony mienia lub usunięcia awarii oraz
- szczególne potrzeby pracodawcy (które rozumiane powinny być jednak szerzej niż w stosunku do pozostałych).
Pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy i kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych wykonują w razie konieczności pracę poza normalnymi godzinami pracy. Jednak pracodawca powinien tak ustalić rozkład zajęć, aby praca w godzinach nadliczbowych nie stanowiła ciągłego obciążenia dla pracowników na kierowniczych stanowiskach. Natomiast w razie stałego obciążenia tych pracowników pracą w godzinach nadliczbowych należy uznać, że norma art. 1514 § 1 Kodeksu pracy nie będzie miała zastosowania.
Podkreślał to również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 marca 1976 r. (I PR 13/76, OSNCP 1976/10/230) wskazując, że „pracownik, nawet na kierowniczym stanowisku, nie może być zobowiązany przez zakład pracy do stałego świadczenia pracy ponad ustawowy czas pracy, i to bez wynagrodzenia, tylko dlatego, że jest to potrzebne do zachowania ciągłości pracy zakładu. Na zakładzie pracy spoczywa obowiązek takiego zorganizowania pracy, aby nie zachodziła potrzeba stałego zatrudniania pracowników poza ustawowym czasem pracy. Jeżeli - z przyczyn organizacyjnych - jest to niemożliwe, pracownikowi zajmującemu kierownicze lub inne samodzielne stanowisko pracy należy się wynagrodzenie za godziny nadliczbowe”.
ZŁA ORGANIZACJA PRACY?
Przy złej organizacji pracy, w której pracownik zarządzający zakładem pracy w imieniu pracodawcy lub będący kierownikiem wyodrębnionej komórki organizacyjnej stale byłby zmuszony do pracy w godzinach nadliczbowych, to nie można byłoby mu odmówić prawa do dodatkowego wynagrodzenia za tę pracę. W przedstawionej na wstępie sytuacji (obowiązkowe uczestniczenie w obradach Sesji i Komisji Rady Gminy odbywającymi się w godzinach popołudniowych) trudno jest jednak mówić o złej organizacji pracy.
Wykonywanie pracy poza normalnymi godzinami czasu pracy zastępcy wójta, sekretarza, skarbnika i zastępcy kierownika USC, związanej m.in. z obowiązkowym uczestniczeniem w obradach sesji i komisji rady gminy odbywającymi się w godzinach popołudniowych (np. od 14.00 do 18.00) nie pociąga za sobą nabycia przez którąś z tych osób prawa do roszczenia ani o dodatkową zapłatę, ani też do wolnego za przepracowany czas.
Anna Strmiska-Mietlińska
Zbigniew Mietliński
Podstawa prawna:
– Art. 128 § 2 pkt. 2, 1511, 1514 i 15111 ustawy 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. z 1998 r. Nr 24, poz. 141 z późniejszymi zmianami),
– Art. 36 pkt. 3-5, art. 42 i 43 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1458 z późniejszymi zmianami),
– Wyrok Sądu Najwyższego z 8 czerwca 2004 r., III PK 22/04, OSNP 2005/5/65,
– Wyrok Sądu Najwyższego z 12 marca 1976 r. (I PR 13/76, OSNCP 1976/10/230.
