Koszty dowozu uczniów
FUNKCJONOWANIE SAMORZĄDU - SAS 11 / 2011
PYTANIE SEKRETARZA GMINY:
Gmina, aby zapewnić dowóz do szkoły wszystkim uczniom objętym dowozami, w kilku przypadkach (z uwagi na zamieszkanie w trudnych warunkach np. osady leśne, gdzie nie dojeżdża autobus) zawiera umowy z rodzicami na dowóz dziecka do szkoły z miejsca zamieszkania do punktu zbiorczego bądź do szkoły. Czy zobowiązani jesteśmy do pokrycia kosztów za dowóz dziecka do szkoły na trasie dom-szkoła i powrót rodzica do domu oraz odebranie dziecka ze szkoły na trasie dom-szkoła-dom? Jest zrozumiałe, że gmina płaci wówczas rodzicom podwójnie, zapewniając im powrót do domu między lekcjami dziecka. Czy taki zwrot kosztów jest obligatoryjny? Czy jest to raczej kwestia umowy pomiędzy stronami? Czy w związku z tym w skrajnych sytuacjach z niektórymi rodzicami można zawierać umowy te „bardziej dla nich korzystne”, a z niektórymi tylko na rzeczywistą ilość kilometrów, jaka jest na trasie dom-szkoła-dom (bez uwzględnienia powrotu rodzica do domu pomiędzy lekcjami)?
ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:
Zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy o systemie oświaty gmina jest zobowiązana przede wszystkim do zapewnienia spełnienia obowiązku szkolnego przez dziecko, dlatego powinna tak zorganizować sieć szkół publicznych, aby umożliwić spełnienie tego obowiązku.
Alternatywą dla sieci szkół położonych blisko domów dzieci jest obowiązek zapewnienia bezpłatnego transportu dzieciom oraz opieki nad nimi, co w praktyce sprowadza się często do zapewnienia bezpłatnego transportu także rodzicom dzieci.
Obowiązek zapewnienia bezpłatnego transportu istnieje w stosunku do dzieci objętych obowiązkiem szkolnym i pojawia się w sytuacji, gdy pomimo wysiłków rady gminy sieć publicznych szkół jest tak zorganizowana, że droga dziecka z domu do szkoły przekracza odpowiednio:
- 3 km - w przypadku uczniów klas I-IV szkół podstawowych;
- 4 km - w przypadku uczniów klas V i VI szkół podstawowych oraz uczniów gimnazjów.
W takim przypadku obowiązkiem gminy jest zapewnienie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu lub zwrot kosztów przejazdu środkami komunikacji publicznej. Nie ulega wątpliwości, że koszty tego transportu pokrywa gmina, co wynika wprost z zacytowanego przepisu. Gmina może dowozić dzieci do szkoły własnym lub wynajętym przez siebie środkiem transportu, zapewniając jednocześnie w tym czasie dzieciom opiekę, albo zwracać koszty przejazdu środkami komunikacji publicznej. Obowiązek zapewnienia bezpłatnego transportu obejmuje wyłącznie drogę z domu do szkoły w przypadku przekroczenia odpowiednio odległości 3 i 4 km od szkoły. W praktyce organizowane są punkty zbiorcze zlokalizowane w odległości nieprzekraczającej ustawowe odległości od domów i zapewniające wielu dzieciom dowóz do szkoły. Takie rozwiązanie budzi jednak bardzo poważne wątpliwości prawne. W uzasadnieniu wyroku z dnia 5 marca 2009 r., sygn. akt I OSK 1218/08 Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że „Nie można zatem zgodzić się (…), że gmina może wypełnić swój obowiązek dowożenia dzieci do szkoły przez zorganizowanie punktów zbiorczych w odległościach nieprzekraczających tych wskazanych w art. 17 ust. 2 ustawy. W takim przypadku dzieci byłyby bowiem zmuszone bez zapewnionej opieki pokonywać wcale niemałe odległości do punktu, z którego mają zapewniony transport do szkoły. Intencją ustawodawcy było natomiast zapewnienie w miarę możliwości bezpłatnego transportu i opieki na całej długości drogi dzieci do szkoły. Nie można zatem zgodzić się z taką interpretacją przepisu art. 17 ustawy o systemie oświaty, która pozwala (…) gminie zamiast dowozu dzieci z ich miejsca zamieszania do szkoły organizować jedynie punkty zbiorcze, do których dzieci muszą dojść same bez zapewnionej opieki.”
Obowiązek gminy dotyczy również bezpłatnej opieki nad dziećmi na czas przejazdu, jednakże nie musi to być równoznaczne z zapewnieniem bezpłatnego transportu rodzicom. Obowiązkowa opieka może bowiem przybrać postać pieczy sprawowanej przez pracownika zatrudnionego przez gminę. Tym niemniej może być także równoznaczna z bezpłatnym transportem lub ze zwrotem kosztów podróży rodziców (choć wyłącznie środkami komunikacji miejskiej).
Jak wskazano wyżej, obowiązek gminy dotyczy jedynie dowozu dziecka z domu do szkoły na trasie: dom – szkoła - dom i ma na celu umożliwienie realizacji obowiązku szkolnego. Nie może zatem obejmować innych, dodatkowych form wspierania dzieci i ich rodziców, np. kilkukrotnych bezpłatnych kursów w trakcie dnia, również w przerwie zajęć lekcyjnych. Transport powinien odbywać się wyłącznie na wskazanej trasie bez dodatkowych kursów.
OBOWIĄZEK GMINY
Obowiązek gminy dotyczy jedynie dowozu dziecka z domu do szkoły na trasie: dom – szkoła - dom i ma na celu umożliwienie realizacji obowiązku szkolnego.
Biorąc pod uwagę powyższy wyrok należy przyjąć, że również dowóz dziecka i rodzica z domu do tzw. punktu zbiorczego powinien odbywać się bezpłatnie.
Odpowiadając zatem wprost na zadane pytanie, w przedstawionym przypadku gmina zobowiązana jest do pokrycia kosztów za: dowóz dziecka do szkoły, na trasie dom - szkoła oraz - po odebraniu dziecka ze szkoły - za transport powrotny na trasie: szkoła - dom.
Gmina nie jest natomiast zobowiązana do pokrycia kosztów podróży rodzica w czasie dodatkowego kursu w przerwie zajęć lekcyjnych dziecka, gdyż podróż ta nie wiąże się z zapewnieniem opieki nad dzieckiem. Teoretycznie z rodzicami można zawrzeć umowę na świadczenie tego rodzaju usług, niemniej jednak – biorąc pod uwagę zasadę legalizmu działania organów władzy publicznej oraz dyscyplinę finansów publicznych – taka umowa musiałaby opierać się na zasadzie pełnej odpłatności.
Janusz Groński
Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.)
