Wierzytelność z tytułu wymagalnych świadczeń alimentacyjnych przedmiotem przelewu?
FUNKCJONOWANIE SAMORZĄDU - SAS 8 / 2011
Na powyższe pytanie negatywnej odpowiedzi udzielił Sąd Najwyższy (dalej SN) w uchwale z dnia 24 lutego 2011 r., sygn. akt III CZP 134/10. W uzasadnieniu uchwały SN zwrócił uwagę na cel obowiązku alimentacyjnego, którym na płaszczyźnie moralnej jest uczynienie zadość wynikającemu z więzów rodzinnych obowiązkowi świadczenia pomocy tym członkom rodziny, którzy własnymi siłami i środkami nie mogą zaspokoić swych potrzeb bytowych.
Zgodnie z treścią art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej kro), istota alimentacji polega na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Świadczenie dłużnika może polegać na dostarczaniu środków utrzymania w pieniądzu albo naturze, a także na spełnianiu określonych usług lub czynności (art. 135 § 2 kro). Obowiązek alimentacyjny powstaje z mocy ustawy między osobami połączonymi węzłem rodzinnym oraz między innymi osobami, które określa wyznaczający zamknięty krąg osób, które obciąża ten obowiązek.
SN podniósł, iż z uwagi na cel i treść świadczenia, prawa i obowiązki alimentacyjne mają charakter ściśle osobisty i są nieprzenaszalne zarówno intern vivos jak i mortis causa, gasną z chwilą śmierci uprawnionego czy zobowiązanego. Jednakże zasądzone raty alimentacyjne, które stały się wymagalne za życia uprawnionego, wchodzą do spadku po nim. Natomiast obowiązek alimentacyjny wobec uprawnionego na przyszłość, po śmierci zobowiązanego, aktualizuje się w stosunku do osób zobowiązanych w dalszej kolejności według zasad określonych w kro.
W omawianej uchwale SN zwrócił uwagę, iż w nowszym piśmiennictwie prezentowany jest pogląd zawężający zasadę nieprzenoszalności praw alimentacyjnych przez dopuszczenie możliwości zbycia innej osobie przez uprawnionego (także w drodze przelewu wierzytelności jak w niniejszej sprawie) rat alimentacyjnych już wymagalnych. Pogląd ten uzasadniany jest względami ekonomicznymi. Chodzi tu o stworzenie osobie uprawnionej do alimentacji możliwości odpłatnego zbycia zasądzonych, zaległych rat alimentacyjnych, których nie może wyegzekwować, w celu uzyskania środków utrzymania bądź zaciągnięcia pożyczki z przeznaczeniem na nie i przelania na pożyczkodawcę zasądzonych zaległych świadczeń alimentacyjnych ze skutkiem zwolnienia się długu. Wskazuje się przy tym, iż raty alimentacyjne, które stały się wymagalne i zostały zasądzone prawomocnym wyrokiem sądu, nie są już ściśle związane z osobą uprawnionego.
Nie podzielając tego stanowiska SN podkreślił, że obowiązek alimentacyjny obok realizacji celu ekonomicznego, jakim jest zapewnienie uprawnionemu niezbędnych środków materialnych pozwalających zaspokoić jego potrzeby, służy kształtowaniu właściwych, z punktu widzenia powszechnie akceptowanych w społeczeństwie wzorców, zasad postępowania w rodzinie, wpływa na umocnienie łączących rodzinę więzi i kształtuje wzajemne relacje między jej członkami, a realizacja tych celów jest możliwa jedynie w relacji między osobami, z kręgu uprawnionych i zobowiązanych do alimentacji, które określają przepisy kro. Ponadto przeniesieniu wierzytelności alimentacyjnej na osobę trzecią w drodze przelewu sprzeciwia się także właściwy dla niego przedmiot, którego nie stanowi zapłata, lecz zaspokojenie potrzeb życiowych uprawnionego. Z tej racji uprawniony do alimentacji nie tylko jest chroniony przed ryzykiem pozbawieniem go środków utrzymania, w następstwie wprowadzenia jego wierzytelności alimentacyjnych do obrotu, ale także korzysta z istotnych ułatwień w dochodzeniu i egzekwowaniu zasądzonych z tego tytułu świadczeń, stanowiących niejako ekwiwalent za ograniczenia związane ze zbywalnością roszczeń. Ochrona w tym zakresie realizowana jest przez szczególne instrumenty prawne uregulowane w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego oraz przepisach innych aktów prawnych należących do różnych dziedzin prawa (tzw. prawo dotyczące rodziny), ściśle związanych i zharmonizowanych z instytucjami prawa rodzinnego, w tym w określającej zasady udzielania pomocy ze środków publicznych w razie bezskutecznej egzekucji alimentów ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2009 r., Nr 1, poz. 7 ze zm.).
W ocenie SN przyjęcie dopuszczalności przelewu rat alimentacyjnych stanowiłoby zagrożenie dla spójnego systemu regulacji alimentacyjnych, co z kolei mogłoby prowadzić do trudnych do przewidzenia konsekwencji społecznych i prawnych, a w efekcie do naruszenia praw osób uprawnionych do alimentacji, w tym w szczególności osób małoletnich.
Monika Mikucka
Podstawa prawna:
– Art. 509 § 1 Kodeksu cywilnego,
– Art. 128 i art. 135 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
