Odpowiedzialność strażaka wykonującego rozkaz
POWIATOWA ADMINISTRACJA ZESPOLONA - SAS 9 / 2011
Zgodnie z art. 115 ust. 1 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej (dalej: PSP) strażak odpowiada dyscyplinarnie za zawinione, nienależyte wykonywanie obowiązków służbowych oraz za czyny sprzeczne ze złożonym ślubowaniem. Strażak odpowiada dyscyplinarnie również za popełnione przestępstwa lub wykroczenia, niezależnie od odpowiedzialności karnej (art. 115 ust. 2 PSP).
Nie ulega wątpliwości, że do katalogu przewinień służbowych, które mogą skutkować odpowiedzialnością dyscyplinarną należy również niewykonywanie lub niewłaściwe wykonanie poleceń przełożonych. Zgodnie bowiem z art. 31a ust. 6 PSP w okresie pozostawania w dyspozycji strażak jest obowiązany wykonywać obowiązki służbowe na polecenie przełożonego, w którego dyspozycji pozostaje. Również w trakcie akcji ratowniczej strażak musi wykonywać czynności, do których został zobowiązany poleceniami służbowymi. Stanowi o tym wprost art. 20 ust. 2 PSP, zgodnie z którym jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej, biorące udział w akcjach ratowniczych, obowiązane są przestrzegać wskazań lub instrukcji osób kierujących tymi służbami.
Powstaje jednak zasadnicze pytanie, czy strażak zobowiązany jest wykonać każde polecenie przełożonego, nawet w sytuacji gdy według jego rozeznania wykonanie polecenia może pozostawać w sprzeczności z obowiązującym prawem. Nie można bowiem wykluczyć, że w trakcie pełnienia obowiązków służbowych, również w trakcie uczestniczenia w akcji ratowniczej, strażak otrzyma polecenie sprzeczne z prawem. Nawiązując do tej kwestii należy zauważyć, że ustawodawca odesłał w art. 116 PSP do odpowiedniego stosowania art. 115 § 18 oraz art. 318 i 344 Kodeksu karnego (dalej: KK), które określają przesłanki zwolnienia z odpowiedzialności za wykonanie polecenia sprzecznego z prawem.
„MYŚLĄCE BAGNETY”
Kodeks karny w art. 318 przyjmuje koncepcję tzw. „myślących bagnetów”, co oznacza, że wykonujący rozkaz ma nie tylko prawo, ale również obowiązek, odmówić wykonania rozkazu, w sytuacji gdy jest świadomy, iż jego wykonanie jest niezgodne z prawem.
Zgodnie z art. 318 KK nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo. Z treści tego przepisu wynika, że strażak zwolniony jest z odpowiedzialności za wykonanie polecenia przełożonego, chyba że umyślnie popełnia czyn, który taką odpowiedzialność powoduje. Przepis art. 115 § 18 KK, do którego również odsyłają przepisy pragmatyki służbowej, zawiera definicję rozkazu, którym jest polecenie określonego działania lub zaniechania, wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem. Kodeks karny w art. 318 przyjmuje koncepcję tzw. „myślących bagnetów”, co oznacza, że wykonujący rozkaz ma nie tylko prawo, ale również obowiązek, odmówić wykonania rozkazu, w sytuacji gdy jest świadomy, iż jego wykonanie jest niezgodne z prawem. Odpowiedzialność wykonującego rozkaz (polecenie służbowe w przypadku strażaka) opiera się na świadomości, że czyn objęty rozkazem jest zabroniony. Natomiast świadomość, że rozkaz (polecenie służbowe) jest niezgodne z prawem zwalnia jego adresata z ewentualnej odpowiedzialności dyscyplinarnej z powodu jego niewykonania. Stanowi o tym art. 344 § 1 KK, do którego odsyła art. 116 PSP, zgodnie z którym nie popełnia przestępstwa określonego w art. 343 żołnierz, który odmawia wykonania rozkazu polecającego popełnienie przestępstwa albo nie wykonuje go. W razie wykonania rozkazu, o którym mowa w § 1, niezgodnie z jego treścią w celu istotnego zmniejszenia szkodliwości czynu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia (art. 344 § 2 KK).
W art. 116 ust. 2 PSP ustawodawca stanowi, że za czyn stanowiący wykroczenie, popełniony w wyniku wykonania polecenia służbowego, strażak ponosi odpowiedzialność tylko dyscyplinarną, chyba że wykonując polecenie służbowe umyślnie popełnia wykroczenie.
Janusz Groński
Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68)
– Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. 88, poz. 553 ze zm.)
