Kiedy Prezes Urzędu Zamówień Publicznych może wystąpić do sądu o unieważnienie umowy?
ZAMÓWIENIA PUBLICZNE - SAS 9 / 2011
Aktualnie obowiązujące przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych dają Prezesowi Urzędu Zamówień Publicznych uprawnienie do występowania do sądu powszechnego o unieważnienie umowy o wykonanie zamówienia publicznego.
Przepisy prawa przyznają Prezesowi UZP uprawnienie do wytoczenia powództwa do sądu o unieważnienie umowy w przypadkach wskazanych enumeratywnie w art. 146 ust. 1 ustawy PZP.
Zgodnie z tym przepisem podstawa do unieważnienia umowy zachodzi w przypadku, gdy zamawiający:
- z naruszeniem przepisów ustawy zastosował tryb negocjacji bez ogłoszenia lub zamówienia z wolnej ręki;
- nie zamieścił ogłoszenia o zamówieniu w Biuletynie Zamówień Publicznych albo nie przekazał ogłoszenia o zamówieniu Urzędowi Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich;
- zawarł umowę z naruszeniem przepisów art. 94 ust. 1 albo art. 183 ust. 1 ustawy PZP, jeżeli uniemożliwiło to Izbie uwzględnienie odwołania przed zawarciem umowy;
- uniemożliwił składanie ofert orientacyjnych wykonawcom niedopuszczonym dotychczas do udziału w dynamicznym systemie zakupów lub uniemożliwił wykonawcom dopuszczonym do udziału w dynamicznym systemie zakupów złożenie ofert w postępowaniu o udzielenie zamówienia prowadzonym w ramach tego systemu;
- udzielił zamówienia na podstawie umowy ramowej przed upływem terminu określonego w art. 94 ust. 1 ustawy PZP, jeżeli nastąpiło naruszenie art. 101 ust. 1 pkt 2 ustawy PZP;
- z naruszeniem przepisów ustawy zastosował tryb zapytania o cenę.
Co ciekawe, pośród powyższych przesłanek nie odnajdziemy wyrażonej expressis verbis podstawy do unieważnienia umowy zawartej bez stosowania procedur przewidzianych ustawą PZP. Podejmowane są próby pośredniego upatrywania takiej podstawy w oparciu o art. 146 ust. 1 ustawy PZP, poprzez przyjęcie założenia, że niezastosowanie procedur wymaganych ustawą PZP stanowi jednocześnie spełnienie jednej z przesłanek przewidzianych w art. 146 ust. 1 ustawy PZP (np. niezamieszczenie ogłoszenia o zamówieniu w odpowiednim publikatorze) i na tej podstawie dochodzenia unieważnienia umowy. Stanowiska takiego nie można uznać za trafne, zważywszy na fakt, iż art. 146 ust. 1 ustawy PZP odwołuje się do konkretnych naruszeń poczynionych przez zamawiającego w toku procedury przewidzianej ustawą PZP. Ponadto, brak wskazania w art. 146 ustawy PZP wprost jako przesłanki czynności polegającej na zawarciu umowy bez stosowania procedur przewidzianych ustawą PZP może rodzić wątpliwości, czy jej unieważnienie bądź ustalenie nieważności nie będzie następowało na podstawie innego przepisu (np. art. 58 § 1 kodeksu cywilnego), co nie pozostaje bez wpływu na ocenę istnienia legitymacji do podjęcia odpowiednich działań przez Prezesa UZP.
Rozwiązania problemu można poszukiwać w treści art. 146 ust. 6 ustawy PZP, zgodnie z którym Prezes Urzędu może wystąpić do sądu o unieważnienie umowy w przypadku dokonania przez zamawiającego czynności lub zaniechania dokonania czynności z naruszeniem przepisu ustawy PZP, które miało lub mogło mieć wpływ na wynik postępowania. Wydaje się uzasadnione, aby niezastosowanie procedur przewidzianych ustawą PZP uznać za wyczerpujące treść wskazanego przepisu. Co istotne, w przypadku powództw wytaczanych w przypadkach przewidzianych art. 146 ust. 1 lub 6 ustawy PZP, Prezes UZP nie musi legitymować się interesem prawnym w rozumieniu art. 189 kpc. Stanowisko takie potwierdził również Sąd Najwyższy (wyrok z dnia 16 września 2009 roku, sygn akt. II CSK 104/09).
MOŻLIWOŚĆ ZASTOSOWANIA ART. 58 KODEKSU CYWILNEGO
Podstaw do usunięcia z obrotu prawnego umowy zawartej z naruszeniem ustawy PZP można również poszukiwać w treści art. 58 § 1 kodeksu cywilnego przewidującego bezwzględną sankcję nieważności wadliwej czynności prawnej, stosowanego poprzez odesłanie z art. 139 ust. 1 ustawy PZP. W przeciwieństwie do instytucji unieważnienia umowy, bezwzględna nieważność skutkuje z mocy prawa od momentu jej zawarcia, a ustalający ją wyrok sądu ma charakter deklaratoryjny.
WYROK SN
Zgodnie ze wskazanym przepisem art. 58 kc nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą, przy czym należy przez to rozumieć sprzeczność z każdym bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa. Bez wątpienia taki charakter mają przepisy ustawy PZP. Stanowisko, że umowa w sprawie zamówienia publicznego zawarta z pominięciem obowiązkowej procedury jest nieważna, bez względu na to, czy przepisy regulujące ten typ umowy przewidują sankcję nieważności, został wyrażony również przez Sąd Najwyższy (wyrok z dnia 13 września 2001 roku IV CKN 381/00). Pomimo że pogląd taki został wyrażony na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy Prawo zamówień publicznych należy przyjąć, że pozostaje on aktualny pod rządami obecnie obowiązujących przepisów.
Edyta Partyn
