Wydatki powiatów w dziale transport i łączność
AKTUALNOŚCI / ANALIZY - SAS 5 / 2016
W 2014 r. dział 600 (transport i łączność) obejmował 3,4 mld zł i odpowiadał za 14,4% ogółu wydatków powiatów. W dziale tym przeważają wydatki majątkowe. Wydatki bieżące (1,2 mld zł) stanowiły jedynie nieco ponad jedną trzecią wydatków w dziale (34,9%) i jedynie 5,9% łącznych wydatków bieżących wszystkich 314 powiatów. Dział ten odpowiada za większość inwestycji powiatowych; w 2014 r. wydatki majątkowe wyniosły 2,2 mld zł, tj. 63,7% łącznych wydatków majątkowych powiatów.
Łączne wydatki bieżące (z wyłączeniem wydatków na projekty europejskie i pokrewne) wyniosły 1191,9 mln zł. Najważniejsze rozdziały to:
- drogi powiatowe – 1038,2;
- usuwanie skutków klęsk żywiołowych – 85,5 mln zł;
- drogi wojewódzkie – 39,4 mln zł.
Zasadnicza część wydatków przeznaczona jest więc na drogi powiatowe. Zwraca uwagę, że powiaty niemal nie ponoszą wydatków na lokalny transport zbiorowy (17 powiatów sprawozdało wydatki w rozdziale 60004 – łącznie na 7,5 mln zł ogółem, w tym 6,4 mln zł wydatków bieżących).
W dziale 600 jest stosunkowo niedużo dochodów bieżących; w 2014 r. łącznie 226 mln zł, a po wyłączeniu dochodów związanych z projektami europejskimi - 218 mln zł, co odpowiada kwocie równej 18,3% wydatków bieżących w dziale. Duża część powiatów uzyskuje w dziale 600 znikome dochody bieżące, a część nie wykazała żadnych dochodów bieżących. W ujęciu zbiorczym najważniejszymi źródłami dochodów bieżących są:
- dotacje z budżetu do zadań własnych – 73,5 mln zł;
- dotacje z województw na podstawie porozumień – 39,4 mln zł;
- pomoc finansowa od innych JST – 30,6 mln zł
- różne opłaty – 26,2 mln zł.
Relacje pomiędzy dochodami a wydatkami w najważniejszych rozdziałach działu 600 pokazuje tabela.
W odróżnieniu od wydatków społecznych (działy 852 i 853), w dziale 600 stałe dochody bieżące bezpośrednio powiązane z wykonywanymi zadaniami występują jedynie w rozdziałach mających stosunkowo niewielki wymiar finansowy (usuwanie skutków klęsk żywiołowych, zadania wykonywane na podstawie porozumień z innymi JST). W zasadzie brak takich dochodów w odniesieniu do podstawowej dziedziny wydatków – rozdziału 60014, tj. dróg powiatowych.
Zwraca uwagę ogromne zróżnicowanie między powiatami wysokości wydatków bieżących w rozdziale 60014 w przeliczeniu na 1 km drogi powiatowej; w 2014 r. wynosiły one od 865,07 do 35 702,69 zł. Sugeruje to, że sama długość dróg powiatowych nie jest wystarczającym wskaźnikiem potrzeb wydatkowych poszczególnych powiatów (współczynnik korelacji pomiędzy wysokością wydatków a liczbą kilometrów dróg wynosi 0,53). Wysokość wydatków na jeden km drogi wyznaczona jest m.in. intensywnością korzystania z danej drogi. Korelacja pomiędzy gęstością zaludnienia a wydatkami na 1 km drogi jest dość wysoka (współczynnik wynosi 0,6).
Z wydatkami na drogi powiatowe powiązany jest istotny element systemu wyrównawczego. 30% części równoważącej subwencji kierowane jest do powiatów, „w których długość dróg powiatowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca powiatu jest wyższa od średniej długości dróg powiatowych w kraju w przeliczeniu na jednego mieszkańca kraju”. W 2014 r. otrzymały one łącznie 323,5 mln zł.
Dzielenie kwoty tego tytułu subwencji równoważącej według liczby kilometrów ponad wartość odpowiadającą średniej krajowej prowadzi do nadkompensaty w stosunku do rzeczywistych wydatków bieżących. W 2014 r. 25 powiatów otrzymało subwencję w wysokości wyższej niż wykonane wydatki bieżące w rozdziale 60014. Takie subwencjonowanie samorządów ponad rzeczywistą wysokość wydatków, które stanowią uzasadnienie dla transferu środków od płatników „janosikowego”, świadczy też o nadmiernej wysokości wpłat.
Ponieważ inwestycje powiatów koncentrują się w dziale 600, warto dokonać analizy źródeł ich finansowania. Aż 48,5% wydatków inwestycyjnych zostało sfinansowane ze źródeł zewnętrznych o charakterze dotacji, co świadczy że państwo słabo wyposażyło powiaty w dochody. Tabela poniżej obrazuje najważniejsze źródła dotacji.
Największy strumień dotacji inwestycyjnych pochodzi z budżetu państwa. Zwraca uwagę bardzo znacząca wielkość środków przekazanych na inwestycje przez inne samorządy; stosunkowo niewiele (25,5 mln zł) na podstawie porozumień o wykonywaniu zadań, ale aż 385,5 mln zł w formie pomocy przeznaczonej na inwestycje własne powiatów. Z samych sprawozdań nie wynika to wprost, jednak wiadomo skądinąd, że znacząca część inwestycji w drogi powiatowe jest przeprowadzona dzięki „składce” gmin, przez które przechodzą odcinki danej drogi.
Dotacje związane z projektami europejskimi i pokrewnymi są już znacznie mniejsze. W 2014 r. powiaty otrzymały z tego źródła 195,6 mln zł, co dopowiada 8,8% wydatków majątkowych w dziale 600. Podobna (9,6%) jest relacja dochodów związanych z projektami europejskimi a wydatkami majątkowymi w odniesieniu do samych dróg powiatowych (rozdział 60014).
Aleksander Nelicki
ekspert ds. finansów samorządowych
