Nowy rząd i kierunki zmian w finansach komunalnych
ATUALNOŚCI / KOMENTARZE - SAS 11/2015
W dokumentach programowych Prawa i Sprawiedliwości nie ma propozycji nowego modelu finansowania samorządu terytorialnego. Znaczące skutki dla samorządów mogą przynieść projektowane szersze zmiany w finansach publicznych.
Najsilniejsze konsekwencje mogą mieć zmiany w PIT. Podniesienie kwoty wolnej od podatku do 8 tys. zł oznacza łączny ubytek w dochodach samorządów o 8-9 mld zł rocznie. Wydaje się niemożliwe, aby pozostał on bez rekompensaty, np. poprzez zwiększenie procentowych udziałów we wpływach z PIT. Zwiększenie kwoty wolnej od podatku bardziej uderza w samorządy o niższych dochodach podatkowych, a z podniesienia udziałów procentowych bardziej korzystają samorządy o wyższych dochodach podatkowych. Potrzebne byłyby więc przejściowe zmiany w subwencji wyrównawczej. W ciągu pierwszych dwóch lat należałoby posługiwać się wskaźnikami opartymi nie na realnych dochodach z ubiegłych lat, ale na dochodach, jakie poszczególne samorządy osiągnęłyby według nowych przepisów.
Sytuację skomplikował wyrok Trybunału Konstytucyjnego uznający za niekonstytucyjny przepis określający kwotę wolną od podatku. Trybunał dał czas parlamentowi na zmianę przepisu tylko do 30 listopada 2016 r. Oznacza to konieczność nowego zdefiniowania kwoty wolnej od podatku już na najbliższy rok podatkowy. Trzeba więc zmiany przygotować bez oczekiwania na efekty przedsięwzięć obliczonych na zwiększenie dochodów budżetu państwa, jak poprawa ściągalności CIT oraz VAT oraz wprowadzenie podatku bankowego i od handlu wielkopowierzchniowego (a równocześnie ze zmniejszeniem wpływów z PIT znacząco wzrosnąć mają wydatki budżetu państwa – o ok. 21 mld zł na program wypłat na dzieci 500+).
W efekcie spodziewać się należy, że w roku 2016 w PIT będzie obowiązywał stan przejściowy, prawdopodobnie bez pełnego – w stosunku do zapowiedzi zwiększenia kwoty wolnej od podatku. Obawiać się należy też o możliwość pełnej rekompensaty ubytku dochodów samorządu.
Znacznie mniejsze skutki przyniosą projektowane zmiany w CIT. Zaprowadzenie 15% CIT dla małych i średnich przedsiębiorstw będzie skutkowało łącznym zmniejszeniem wpływów samorządów o kilkaset milionów rocznie, co skompensować może powodzenie planów zwiększenia efektywności ściągania CIT.
ZWIĘKSZENIE SUBWENCJI OŚWIATOWEJ?
Trzeba też odnotować obecną w programie PiS zapowiedź zwiększenia subwencji oświatowej. Finansowaniem subwencyjnym mają zostać objęte przedszkola. Na konwencji w Katowicach przedstawiono też pomysł na kierowanie specjalnych środków na szkoły o najmniejszej liczbie uczniów: nawet dla najmniejszej szkoły naliczanoby subwencję na co najmniej 70 uczniów. Nie jest natomiast jasne, czy PiS planuje generalne podwyższenie subwencjonowania zadań oświatowych.
PiS sygnalizował też zamiar urealnienia dotacji na zadania zlecone, tak aby w pełni pokrywały koszty wykonywania tych zadań. Na konwencji programowej pojawił się ponadto pomysł aktywnego mechanizmu dotacji inwestycyjnych, mający charakter dodatkowego mechanizmu wyrównawczego. Wojewodowie udzielaliby takich dotacji samorządom o niskich dochodach, np. na wkład własny w projekty europejskie.
Aleksander Nelicki
ekspert ds. finansów samorządowych
