Wójt, burmistrz lub prezydent miasta kontrolują przestrzeganie przepisów o ochronie środowiska na terenie swojej gminy
FUNKCJONOWANIE SAMORZĄDU - SAS 1 / 2024
Do urzędu wpłynęło podanie od mieszkańców gminy, skarżących się na zatruwanie powietrza przez osoby spalające w swoich piecach zakazane rzeczy, typu butelki plastikowe, folie, ubrania. Z kominów wydobywa się gryzący dym, powodujący łzawienie oczu i utrudnienia w oddychaniu. Czy rozwiązanie problemu należy do kompetencji urzędu gminy, jeśli tak to w jaki sposób?
Wójt, burmistrz lub prezydent miasta mogą upoważnić pracowników podległych im urzędów miejskich lub gminnych do wykonywania funkcji kontrolnych w zakresie objętym właściwością tych organów, czyli m.in. w zakresie ochrony powietrza.
Przepis art. 155 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2023 r. poz. 1587, z poźn. zm.) wprowadza generalną zasadę, zgodnie z którą termiczne przekształcanie odpadów (tzn. poprzez ich spalanie) prowadzi się wyłącznie w spalarniach odpadów lub we współspalarniach odpadów.
W myśl zaś art. 191 u.o., ten, kto termicznie przekształca odpady poza spalarnią odpadów lub współspalarnią odpadów podlega karze aresztu albo grzywny. Jeżeli jednak w wyniku termicznego przekształcania (spalania) powstała realna możliwość zagrożenia życia lub zdrowia człowieka lub zwłaszcza pogorszenia jakości powietrza, sprawca może odpowiadać nie za wykroczenie, lecz za przestępstwo z art. 183 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny.
Podkreślić należy, że ograniczenia w zakresie możliwości używania opału mogą określać i co do zasady określają przepisy prawa miejscowego, obowiązujące na terenie danego województwa (tzw. uchwały antysmogowe), wprowadzając np. całkowity zakaz palenia węglem brunatnym, kamiennym lub innym paliwem stałym.
Zgodnie z art. 379 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2022 r. poz. 2256, z późn. zm.) minister właściwy do spraw klimatu, marszałek województwa, starosta oraz wójt, burmistrz lub prezydent miasta sprawują kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością tych organów (m.in. w zakresie ochrony powietrza).
Wójt, burmistrz lub prezydent miasta mogą upoważnić pracowników podległych im urzędów miejskich lub gminnych do wykonywania funkcji kontrolnych w ww. zakresie (art. 279 ust. 2 u.o.ś).
Przepis art. 279 ust. 3 u.o.ś określa uprawnienia kontrolujących, wykonujących czynności kontrolne. Zgodnie z tym przepisem kontrolujący uprawnieni są do:
- wstępu wraz z rzeczoznawcami i niezbędnym sprzętem przez całą dobę na teren nieruchomości, obiektu lub ich części, na których prowadzona jest działalność gospodarcza, a w godzinach od 6 do 22 na pozostały teren (przede wszystkim do budynków mieszkalnych);
- przeprowadzania badań lub wykonywania innych niezbędnych czynności kontrolnych;
- żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego;
- żądania okazania dokumentów i udostępnienia wszelkich danych mających związek z problematyką kontroli.
W czasie inspekcji kontrolujący ustala czy palenisko spełnia wymagania określone w odpowiedniej uchwale antysmogowej dla danego regionu. Z kolei eksploatujący ma obowiązek przedstawienia odpowiedniej dokumentacji technicznej, potwierdzającej spełnianie przez palenisko kryteriów nałożonych uchwałą. Może być to świadectwo z badań, instrukcja użytkowania, tabliczka znamionowa czy katalog producenta pieca. Funkcjonariusz w razie jakichkolwiek wątpliwości może zażądać okazania sprawozdania lub raportu z badań. Ponadto podczas kontroli osoby kontrolujące mają prawo zidentyfikować wszystkie źródła spalania paliw znajdujące się obrębie nieruchomości oraz wszystkie miejsca magazynowania paliw, a także ocenić je pod kątem zgodności z uchwałą antysmogową, czyli rodzajem i jakością spalanych paliw. Jeśli istnieje podejrzenie, że na terenie nieruchomości spalane są odpady, wówczas przeprowadza się ocenę wizualną odpadu paleniskowego czy analizę składu chemicznego odpadu paleniskowego (popiołu).
W przypadku stwierdzonych naruszeń prawa w zakresie spalanego paliwa stałego (polegającego na spalaniu niedozwolonych materiałów, takich np. jak: opakowania plastikowe, lakierowane płyty meblowe czy płynne lub stałe materiały chemiczne) wójt (burmistrz lub prezydent miasta) jako organ wykonawczy gminy lub osoby działające z jego upoważnia są uprawnieni do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia przeciw przepisom o ochronie środowiska (art. 279 ust. 4 u.o.ś.).
Wójt (burmistrz, prezydent miasta) zobowiązany jest ponadto wystąpić do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o podjęcie odpowiednich działań będących w jego kompetencji, jeżeli w wyniku kontroli organu stwierdzono naruszenie przez kontrolowany podmiot przepisów o ochronie środowiska lub występuje uzasadnione podejrzenie, że takie naruszenie mogło nastąpić, przekazując jednocześnie dokumentację sprawy (art. 279 ust. 5 u.o.ś.).
Przepis art. 279 ust. 6 u.o.ś. nakłada na kontrolowany podmiot oraz kontrolowaną osobę fizyczną obowiązek umożliwienia przeprowadzania kontroli, a w szczególności dokonanie czynności, o których mowa w ust. 3 (wstępu do budynku celem przeprowadzenia oględzin i dokonania odpowiednich pomiarów).
Należy mieć na uwadze również art. 225 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 2022 r. poz. 1138, z późn. zm.) – kto osobie uprawnionej do przeprowadzania kontroli w zakresie ochrony środowiska lub osobie przybranej jej do pomocy udaremnia lub utrudnia wykonanie czynności służbowej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Podkreślić należy, że kontrola palenisk może także przebiegać w asyście policji.
W myśl art. 380 ust. 1 u.o.ś., z czynności kontrolnych kontrolujący sporządza protokół, którego jeden egzemplarz doręcza kierownikowi kontrolowanego podmiotu lub kontrolowanej osobie fizycznej.
Protokół podpisują kontrolujący oraz kierownik kontrolowanego podmiotu lub kontrolowana osoba fizyczna, którzy mogą wnieść do protokołu zastrzeżenia i uwagi wraz z uzasadnieniem (ust. 2).
W razie odmowy podpisania protokołu przez kierownika kontrolowanego podmiotu lub kontrolowaną osobę fizyczną, kontrolujący umieszcza o tym wzmiankę w protokole, a odmawiający podpisu może, w terminie 7 dni, przedstawić swoje stanowisko na piśmie wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta, staroście, marszałkowi województwa lub ministrowi właściwemu do spraw klimatu (ust. 3).
W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, które wyczerpują znamiona wykroczenia, kontrolujący może zgodnie z Kodeksem wykroczeń: pouczyć, zwrócić uwagę lub ostrzec, jeżeli uznał, że pouczenie o niewłaściwym zachowaniu jest wystarczające i spełni swoją funkcję, biorąc pod uwagę zachowanie kontrolowanego. Funkcjonariusz straży gminnej (miejskiej) może także nałożyć grzywnę w wysokości od 20 do 500 zł w formie mandatu karnego lub zawnioskować do sądu o nałożenie grzywny w wysokości do 5 000 zł. W przypadku nakładania mandatu, kontrolowany powinien zostać pouczony o prawie odmowy przyjęcia go i o skutkach prawnych takiej odmowy. W przypadku odmowy przyjęcia mandatu karnego występuje się z wnioskiem o ukaranie do właściwego miejscowo Sądu.
Upoważniony do przeprowadzenia kontroli palenisk pracownik urzędu gminy lub miasta nie jest uprawniony do nałożenia grzywny, może natomiast zwrócić się do Sądu o ukaranie.
Wskazać należy ponadto, że na podstawie art. 18, art. 19 oraz art. 20 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz.U. z 2023 r. poz. 2119, z późn. zm.) istnieje także możliwość zastosowania kary ograniczenia wolności trwającej 1 miesiąc lub kary aresztu od 5 do 30 dni. O ukaranie w powyższy sposób kontrolujący wnosi do właściwego miejscowo sądu rejonowego.
Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2023 r. poz. 1587, z poźn. zm.),
– Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2022 r. poz. 2256, z późn. zm.),
– Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 2022 r. poz. 1138, z późn. zm.),
– Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz.U. z 2023 r. poz. 2119, z późn. zm.).
Sławomir Pyźlak
radca prawny
